24 lutego 2023

Aktualności prawnomedyczne (marzec 2023)

Zmiany w ustawie o ochronie zdrowia psychicznego, ustawa o badaniach klinicznych i podsumowanie działań Rzecznika Praw Pacjenta w latach 2019–2021 –  to kilka z najistotniejszych aktualności prawnomedycznych z ostatniego miesiąca.

autor: FILIP NIEMCZYK, adwokat

Zmiany w ustawie o ochronie zdrowia psychicznego

Ministerstwo Zdrowia przedstawiło z końcem 2022 r. projekt zmian w ustawie o ochronie zdrowia psychicznego. Poważne zastrzeżenia do dokumentu ma rzecznik praw pacjenta, którego zdaniem proponowane zmiany daleko wykraczają poza sygnalizowane poprawki „techniczne”. Ich przyjęcie będzie oznaczało w opinii rzecznika największą i najważniejszą zmianę w ustawie o ochronie zdrowia psychicznego w 30-letniej historii jej obowiązywania.

W uzasadnieniu projektu wskazano, że zmiany mają na celu m.in. aktualizację terminologii wykorzystanej w przepisach ustawy, która jest archaiczna i może przyczyniać się do stygmatyzacji osób dotkniętych zaburzeniami psychicznymi. Ich zadaniem jest także wykluczenie wątpliwości interpretacyjnych, doprecyzowanie kwestii odnoszących się do stron postępowania sądowego w sprawach dotyczących przyjmowania osób z zaburzeniami psychicznymi bez ich zgody do szpitala psychiatrycznego, ich wypisywania, miejsca przeprowadzania rozprawy oraz inne drobne poprawki przepisów ustawy. Przewidziano w związku z tym nową definicję pojęcia osoby z zaburzeniami psychicznymi zawierającą następujący katalog pojęć:

Osoba wykazująca inne zakłócenia czynności psychicznych, które zgodnie ze stanem wiedzy medycznej zaliczane są do zaburzeń psychicznych, a osoba ta wymaga świadczeń zdrowotnych lub innych form pomocy i opieki niezbędnych do życia w środowisku rodzinnym lub społecznym

Projekt ustawy doprecyzowuje również kwestie związane ze stosowaniem przymusu bezpośredniego wobec pacjentów, wprowadza zasadę wyposażenia pomieszczeń przeznaczonych do obserwacji osób unieruchomionych w monitoring umożliwiający stały nadzór nad chorymi oraz kontrolę wykonania czynności związanych z unieruchomieniem. Zmienia też przepisy, dotyczące przyjęcia do szpitala psychiatrycznego bez zgody, przez wyeliminowanie konieczności zasięgnięcia w miarę możliwości przy przyjęciu pacjenta opinii drugiego lekarza psychiatry na rzecz zasięgnięcia opinii lekarza innej specjalności. Rozprawa dotycząca takiego przyjęcia miałaby być przeprowadzana w szpitalu, a poza nim – wyłącznie w przypadku, kiedy byłoby to szczególnie trudne. Zaproponowano też, aby w sprawach, dotyczących przyjęcia pacjenta bez jego zgody do szpitala psychiatrycznego lub wypisania go, uczestnikiem postępowania z mocy prawa był również szpital psychiatryczny.

Projekt skierowano do konsultacji społecznych, w toku których w krótkim czasie podniosło się wiele głosów krytycznych. Rzecznik praw obywatelskich zwrócił uwagę, że dokument zakłada rozszerzenie kręgu osób, które mogą zostać umieszczone w szpitalu psychiatrycznym bez zgody. W obecnym brzmieniu ustawy są to osoby „chore psychicznie”. W projekcie proponuje się umożliwienie przymusowego umieszczania w szpitalu psychiatrycznym wszystkich osób „z zaburzeniami psychicznymi”, a zatem zarówno z „zaburzeniami psychotycznymi”, jak i z niepełnosprawnością intelektualną lub w inny sposób zakłóconymi czynnościami psychicznymi. Rzecznik podkreśla, że mimo daleko idących zmian, w dalszym ciągu antidotum na agresję chorego jest stosowanie izolacji i unieruchomienia. W projekcie nie podjęto próby wprowadzenia nowych, mniej opresyjnych metod opanowywania agresji osoby w kryzysie psychicznym. Wątpliwości, jakie pojawiły się po lekturze projektu, zdaniem rzecznika wymagają dokładnego wyjaśnienia, bowiem odnosi się on do wyjątkowo wrażliwej materii, jaką jest nietykalność i wolność osobista jednostki. Wprowadzanie zmian w przepisach, które pozwalają na pozbawienie człowieka prawa do samostanowienia i decydowania o swoim zdrowiu, nakłada na projektodawcę szczególny obowiązek ukształtowania prawa tak, aby chronić osoby nim objęte przed arbitralnością władzy i zagwarantować ochronę ich praw oraz poszanowanie wolności i godności.

Rzecznik praw pacjenta podsumował lata 2019–2021

Został opublikowany raport, w którym RPP przeanalizował i podsumował postępowania dotyczące naruszeń praw pacjenta zakończone w latach 2019–2021. Jednym z głównych wniosków dokumentu jest stwierdzenie, że liczba skarg kierowanych zarówno przez pacjentów, jak i ich bliskich do rzecznika od 2017 r. zachowuje tendencję wzrostową. Nie ulega wątpliwości, że ma to związek z sytuacją epidemiczną, spowodowaną rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2, ale świadczy także o coraz większej rozpoznawalności urzędu rzecznika. Z podsumowania wynika, że w roku 2019 wpłynęło o 24,87 proc. więcej zgłoszeń niż w 2018, w roku 2020 o 57,49 proc. więcej niż w 2019, a w 2021 o 20,85 proc. więcej niż w 2020.

Najwięcej zgłoszeń w omawianym okresie dotyczyło lecznictwa szpitalnego. W ponad dwóch trzecich przypadków rzecznik potwierdził naruszenie praw pacjenta. Najczęściej chodziło o prawo do świadczeń zdrowotnych udzielanych z należytą starannością, w szczególności o nieprzestrzeganie procedur sanitarnych oraz niezapewnienie środków ochrony indywidualnej dla personelu medycznego i pacjentów, a także o jakość udzielanych świadczeń. Rzecznik odnotował znaczący wzrost liczby stwierdzeń o naruszeniu praw pacjenta na oddziałach ginekologii i położnictwa, co wiązało się przede wszystkim z organizacją opieki okołoporodowej w warunkach epidemii, m.in. nieuzasadnionym zakazem przeprowadzania porodów rodzinnych.

Mniej zgłoszeń kierowanych do rzecznika dotyczyło ambulatoryjnej opieki specjalistycznej oraz świadczeń podstawowej opieki zdrowotnej. W tej ostatniej w 93 proc. spraw potwierdzono naruszenie praw pacjenta, a do powtarzających się problemów należały: brak możliwości zapisania się na wizytę do lekarza POZ, brak kontaktu telefonicznego z placówką, brak możliwości skorzystania z teleporady oraz brak należytej staranności podczas teleporad (np. mimo wskazań medycznych odmówiono pacjentowi wizyty stacjonarnej lub informacji o stanie zdrowia).

Znaczącą grupę stwierdzonych przez rzecznika naruszeń stanowiły uchybienia w zakresie prawa pacjenta do posiadania dokumentacji medycznej. Do najczęstszych należały: nieprawidłowe prowadzenie dokumentacji (np. wpisywanie danych dotyczących zdrowia innego pacjenta, nieczytelne dokonywanie wpisów, bez zachowania porządku chronologicznego, brak autoryzacji wpisów) i jej przechowywanie (np. brak  środków ochrony dokumentacji przed zniszczeniem, celowe jej zniszczenie przed upływem okresu wskazanego w przepisach) oraz zbyt długi czas realizacji wniosków o udostępnienie dokumentacji (np. oczekiwanie na otrzymanie karty informacyjnej z leczenia szpitalnego przekraczające miesiąc).

Ustawa o badaniach klinicznych

13 stycznia 2023 r. Sejm uchwalił ustawę o badaniach klinicznych produktów leczniczych stosowanych u ludzi. Akt ten stanowi implementację do polskiego porządku prawnego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 536//2014 z 16 kwietnia 2014 r. Celem nowej regulacji jest zwiększenie konkurencyjności Polski jako miejsca prowadzenia badań klinicznych przez wdrożenie przejrzystych regulacji prawnych, umożliwiających stosowanie europejskich standardów oraz wprowadzenie dodatkowych ułatwień i mechanizmów zachęcających do prowadzenia badań klinicznych. Przyjęcie ustawy stanowi także realizację zobowiązań wynikających z Krajowego Planu Odbudowy i Zwiększania Odporności (KPO). Pośród regulacji, które wprowadza ustawa, uwagę zwraca zwiększenie ochrony uczestników badań w zakresie roszczeń cywilnoprawnych. Utworzony zostanie Fundusz Kompensacyjny Badań Klinicznych finansowany z wpłat sponsorów. Będzie nim dysponował rzecznik praw pacjenta.

Projekt ustawy został skierowany do dalszych prac w Senacie. Nowe przepisy, co do zasady, mają wejść w życie po 30 dniach od ogłoszenia w Dzienniku Ustaw.

E-wydanie – kliknij:

Forum dyskusyjne - napisz komentarz

Musisz się zalogować, aby móc dodać komentarz.

Archiwum

Okręgowa Izba Lekarska w Warszawie im. prof. Jana Nielubowicza