Nowe instrumenty prawne zwalczania praktyk pseudomedycznych

Założone cele mają być osiągnięte poprzez modyfikację oraz dodanie nowych uprawnień Rzecznikowi Praw Pacjenta, zmianę przepisów w zakresie postępowań w sprawach praktyk naruszających zbiorowe prawa pacjentów, a także poprzez określenie w przepisach ustawy jednoznacznego zakazu praktyk pseudomedycznych. W uzasadnieniu projektu^[1] wskazano, że wyjątkowo szkodliwym i niebezpiecznym zjawiskiem jest stosowanie przez osoby niewykonujące zawodu medycznego metod paramedycznych w połączeniu z przypisywaniem tym metodom wartości i właściwości świadczenia zdrowotnego. Informacje dotyczące tzw. pseudoterapii są rozpowszechniane w przestrzeni publicznej. Dotyczą metod leczenia między innymi boreliozy, autyzmu, chorób autoimmunologicznych, nowotworów, leczenia toksykologicznego, chorób przewlekłych, zlecania badań diagnostycznych, leczenia łuszczycy, insulinooporności, alergii czy chorób pasożytniczych.

Proponowane rozwiązania przewidują kompetencję Rzecznika Praw Pacjenta w zakresie wydawania tzw. ostrzeżeń publicznych, jeżeli strona postępowania dopuszcza się praktyki, która może zagrażać życiu lub zdrowiu pacjentów lub spowodować inne niekorzystne skutki dla szerokiego kręgu pacjentów. Nowym zadaniem rzecznika będzie także prowadzenie postępowań w sprawach praktyk pseudomedycznych, które zostaną wyodrębnione od praktyk naruszających zbiorowe prawa pacjentów. Zakazane jako wysoce szkodliwe dla zdrowia, będą praktyki polegające na udzielaniu świadczeń zdrowotnych przez osobę niewykonującą zawodu medycznego, oferowaniu lub stosowaniu metod, którym przypisuje się właściwości świadczenia zdrowotnego, prowadzących do pogorszenia zdrowia, niepodjęcia lub odstąpienia od udowodnionego naukowo postępowania diagnostyczno-leczniczego. Nadto, praktyką pseudomedyczną będzie wykonywanie działalności medycznej bez uzyskania właściwego wpisu do rejestru podmiotów wykonujących działalność leczniczą, a także medyczna dezinformacja, w przypadku uzyskiwania z niej korzyści majątkowych i osobistych oraz rozpowszechniania jej w sposób publiczny. Rzecznik będzie uprawiony do nakładania kar pieniężnych w decyzji o uznaniu stosowania praktyk naruszających zbiorowe prawa pacjentów oraz praktyk pseudomedycznych, w tym nie tylko na podmiot wykonujący zakazaną działalność, ale na jego kierownika, jeżeli osoba ta, w ramach sprawowania swojej funkcji dopuściła przez swoje działanie lub zaniechanie do naruszenia zakazu bądź do niewykonania działań niezbędnych do zaniechania praktyki naruszającej zbiorowe prawa pacjentów. Projekt zakłada również zwiększenie wysokości kar nakładanych przez rzecznika do maksymalnie miliona zł.

Naczelna Rada Lekarska w stanowisku z 4 lipca 2025 r.^[2] wyraziła zdecydowane poparcie dla kierunku zmian ustawowych, w jakim dotyczą one zwalczania zjawiska działalności pseudomedycznej. Zwrócono przy tym uwagę, że projekt ustawy przewiduje jedynie administracyjny tryb zwalczania szkodliwych praktyk, poprzez wyposażenie Rzecznika Praw Pacjenta w narządzie do prowadzenia postępowania i wydania decyzji administracyjnej. Wyrażono w związku z tym obawę, że „branża pseudomedyczna” będzie przygotowana na taki stan prawny, chociażby poprzez wykonywanie zakazanej działalności za pomocą podmiotów nieposiadających kapitału i majątku. W ocenie samorządu lekarskiego jedynym środkiem mogącym realnie ukrócić praktyki pseudomedyczne byłoby wprowadzenie odpowiedzialności karnej osób, które biorą udział w ich wykonywaniu, zwłaszcza, w sytuacjach gdy praktyka taka ma na celu lub prowadzi do rezygnacji przez pacjenta z leczenia zgodnego z aktualną wiedzą medyczną w placówkach medycznych do tego uprawnionych lub do niepodjęcia takiego leczenia.

RPO o mediacji w sprawach odpowiedzialności zawodowej

Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się do Ministra Zdrowia z wnioskiem o rozważenie wprowadzenia zmian prawnych w instytucji mediacji w postępowaniu w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej lekarzy i lekarzy dentystów^[3]. Zwrócił uwagę, że przepisy ustawy o izbach lekarskich^[4] nie określają wprost konsekwencji zawarcia ugody pomiędzy lekarzem i pacjentem przed mediatorem. W szczególności nie dają one podstawy do umorzenia postępowania w związku z zawartą przed mediatorem ugodą, a jedynie do złagodzenia kary w sytuacji pozytywnych wyników przeprowadzonej mediacji.

Zgodnie z informacjami Naczelnego Rzecznika Odpowiedzialności Zawodowej Naczelnej Izby Lekarskiej^[5] w latach 2010-2020 rzecznicy odpowiedzialności zawodowej do postępowania mediacyjnego skierowali 93 sprawy, natomiast sądy lekarskie zaledwie 28 spraw. Jednocześnie NROZ zauważył, że mimo, iż instytucja mediacji stosowana jest w praktyce w minimalnym stopniu, w tych sprawach, w których była prowadzona doprowadziła aż w 70 proc. spraw do zawarcia ugody przed mediatorem. Rzecznik podkreślił w związku z tym, że instytucja mediacji sprzyja uzyskaniu przez strony konfliktu akceptowalnego dla nich rozwiązania, które nie byłoby możliwe w toku postępowania przed sądem lekarskim, czy poprawie wzajemnych relacji skonfliktowanych osób, a także wpływa na skrócenie czasu postępowania.

W odpowiedzi na powyższe Ministerstwo Zdrowia wskazało^[6], że postulat dotyczący wprowadzenia zmian prawnych w postępowaniu w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej lekarzy i lekarzy dentystów w zakresie instytucji mediacji jest zasadny. Ministerstwo zwróciło się w związku z tym do NROZ o podjęcie współpracy w zakresie rozpoczęcia prac legislacyjnych.

Zakaz wprowadzania do obrotu jednorazowych papierosów elektronicznych

Ministerstwo Zdrowia opublikowało projekt zmian w ustawie o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych[7], na podstawie których ma zostać wprowadzony całkowity zakaz sprzedaży jednorazowych papierosów elektronicznych, zarówno tych zawierających nikotynę, jak też inne substancje. Projekt poprało Prezydium NRL^[8], wskazując w szczególności na to, że rynek jednorazowych papierosów elektronicznych znacznie zwiększa ryzyko narażenia młodych ludzi na korzystanie z wyrobów tytoniowych. 

Źródła:

[1]https://www.gov.pl/web/premier/projekt-ustawy-o-zmianie-ustawy-o-prawach-pacjenta-i-rzeczniku-praw-pacjenta-oraz-ustawy-o-systemie-powiadamiania-ratunkowego, dostęp: 15.07.2025 r.

[2]   https://nil.org.pl/uploaded_files/documents/doc_1751878814_rs004-25-ix-zmustawy-o-prawach-pacjenta-pseudomedyczne-mk.pdf dostęp: 15.07.2025 r.

[3]   Pismo RPO z 12 maja 2025 r., https://bip.brpo.gov.pl/sites/default/files/2025-05/Do_MZ_lekarze_odpowiedzialnosc_zawodowa_mediacje_12_05_2025.pdf dostęp: 14.07.2025 r.

[4]   Ustawa z 2 grudnia 2009 r. Dz.U. z 2021 r. poz. 1342 ze zm.

[5]   https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rpo-odpowiedzialnosc-zawodowa-lekarzy-mediacje-mz dostęp: 14.07.2025 r.

[6]   https://bip.brpo.gov.pl/sites/default/files/2025-07/Odpowiedz_MZ_lekarze_odpowiedzialnosc_zawodowa_mediacje_5_07_2025.pdf dostęp: 14.07.2025 r.

[7]   Ustawa z 9 listopada 1995 r., Dz.U. z 2024 r. poz. 1162, https://www.gov.pl/web/premier/projekt-ustawy-o-zmianie-ustawy-o-ochronie-zdrowia-przed-nastepstwami-uzywania-tytoniu-i-wyrobow-tytoniowych9 dostęp: 15.07.2025 r.

[8]   https://nil.org.pl/uploaded_files/documents/doc_1751877426_ps055-25-ix-ustawa-tyton-papierosy-elektroniczne.pdf dostęp: 15.07.2025 r.