Obowiązki lekarza w zakresie gospodarowania odpadami medycznymi

Przez odpady medyczne rozumiemy odpady powstające podczas udzielania świadczeń zdrowotnych oraz prowadzenia badań i doświadczeń naukowych w zakresie medycyny (art. 3 ust. 1 pkt 8 Ustawy z 14 grudnia 2012 r.). Mają różne formy, a lista miejsc, w których mogą powstawać, została zawężona do tych, gdzie udzielane są świadczenia zdrowotne. Zatem odpady medyczne będą wytwarzane w gabinetach i przychodniach, w szpitalach, klinikach, hospicjach, laboratoriach, uzdrowiskach i innych placówkach medycznych. Jednocześnie należy zauważyć, że odpady medyczne będą również powstawały w wyniku udzielania świadczeń zdrowotnych w miejscu wezwania. Najczęściej wytwarzanymi, wręcz powszechnymi, odpadami medycznymi są: strzykawki, igły, skalpele, nożyczki chirurgiczne, opatrunki, zużyte peloidy, przeterminowane leki oraz odpady biologiczne w postaci tkanek, organów i płynów ustrojowych.

Klasyfikacja odpadów medycznych

Sposób klasyfikacji odpadów medycznych został wskazany w rozporządzeniu ministra zdrowia z 5 października 2017 r. w sprawie szczegółowego sposobu postępowania z odpadami medycznymi, zgodnie z którym odpady medyczne dzielimy na:

1. zakaźne, do których zaliczamy odpady o kodach: 18 01 02* (części ciała i organy oraz pojemniki na krew i konserwanty służące do jej przechowywania, z wyłączeniem 18 01 03), 18 01 03* (inne odpady zawierające żywe drobnoustroje chorobotwórcze lub ich toksyny oraz inne formy zdolne do przeniesienia materiału genetycznego, o których wiadomo lub co do których istnieją wiarygodne podstawy do sądzenia, że wywołują choroby u ludzi i zwierząt, np. zainfekowane pieluchomajtki, podpaski, podkłady, z wyłączeniem 18 01 80 i 18 01 82), 18 01 80* (zużyte peloidy po zabiegach wykonywanych w ramach działalności leczniczej o właściwościach zakaźnych) i 18 01 82* (pozostałości z żywienia pacjentów oddziałów zakaźnych);
2. niebezpieczne, inne niż zakaźne, do których zaliczamy odpady o kodach: 18 01 06* (chemikalia, w tym odczynniki chemiczne, zawierające substancje niebezpieczne), 18 01 08* (leki cytotoksyczne i cytostatyczne) i 18 01 10* (odpady amalgamatu dentystycznego);
3. inne niż niebezpieczne, do których zaliczamy odpady o kodach: 18 01 01 (narzędzia chirurgiczne i zabiegowe oraz ich resztki, z wyłączeniem 18 01 03), 18 01 04 (inne odpady niż wymienione w 18 01 03, np. opatrunki z materiału lub gipsu, pościel, ubrania jednorazowe, pieluchy), 18 01 07 (chemikalia, w tym odczynniki chemiczne, inne niż wymienione w 18 01 06), 18 01 09 (leki inne niż wymienione w 18 01 08) i 18 01 81 (zużyte peloidy po zabiegach wykonywanych w ramach działalności leczniczej, inne niż wymienione w 18 01 80).

Za właściwą kwalifikację odpadów, tj. przypisanie danego odpadu do właściwego kodu, odpowiada jego wytwórca, którym co do zasady jest osoba fizyczna lub prawna świadcząca daną usługę zdrowotną. Od tego, w jaki sposób sklasyfikujemy dany odpad, zależy, jak będziemy musieli z nim postępować.

Jak należy postępować z odpadami medycznymi?

Rozporządzenie ministra zdrowia z 5 października 2017 r. normuje zarówno kwestie związane z postępowaniem z odpadami medycznymi powstałymi w miejscu wezwania, jak również postępowanie w przypadku gromadzenia odpadów medycznych w obiektach, w których udziela się świadczeń zdrowotnych. Ogólną zasadą postępowania z odpadami medycznymi jest obowiązek ich gromadzenia w pojemnikach lub workach w miejscu powstawania oraz wstępne magazynowanie, uwzględniające ich właściwości i sposób unieszkodliwiania lub odzysku.

Odpady medyczne powstałe w wyniku udzielania świadczeń zdrowotnych w miejscu wezwania są przez osoby udzielające świadczeń zdrowotnych zbierane do pojemników lub worków o właściwym kolorze, a następnie przekazywane niezwłocznie do pomieszczenia lub urządzenia, w którym są wstępnie magazynowane, z zachowaniem odpowiednich środków ostrożności.

Odpady medyczne powstałe w obiekcie zbiera się w pojemnikach lub workach jednorazowych odpowiedniego koloru umieszczonych na stelażach lub w sztywnych pojemnikach jednorazowego lub wielokrotnego użycia w sposób pozwalający na uniknięcie zakażenia osób mających kontakt z workiem lub pojemnikiem.

W pojemnikach jednorazowego użycia, odpornych na wilgoć oraz na mechaniczne przekłucie lub przecięcie, zbiera się w miejscu powstania odpady medyczne o ostrych końcach i krawędziach (np. igły, skalpele i inne narzędzia chirurgiczne).

Kolory worków lub pojemników, w jakich zbieramy odpady medyczne, odpowiadają ich klasyfikacji i wynikają bezpośrednio z przepisów. W worku lub pojemniku:

1. czerwonym zbieramy odpady medyczne zakaźne,
2. żółtym zbieramy odpady medyczne niebezpieczne, inne niż zakaźne,
3. w kolorze innym niż czerwony albo żółty (zazwyczaj kolor czarny lub niebieski) zbieramy odpady medyczne inne niż niebezpieczne.

Należy pamiętać, że wyjątek od tej zasady stanowią odpady medyczne uznawane za wysoce zakaźne, które zbiera się w opakowaniu wewnętrznym w postaci worka koloru czerwonego (w przypadku odpadów ostrych – sztywnego pojemnika) umieszczanym w opakowaniu zewnętrznym, które stanowi pojemnik koloru czerwonego, wytrzymały, odporny na działanie wilgoci i środków chemicznych, wykonany w sposób umożliwiający dezynfekcję, z możliwością jego szczelnego zamknięcia.

Pojemniki lub worki zapełnia się najwyżej do 2/3 objętości w sposób umożliwiający ich bezpieczne zamknięcie. Niedopuszczalne jest otwieranie raz zamkniętych pojemników lub worków jednorazowego użycia. Pojemniki lub worki wymienia się tak często, jak pozwalają na to warunki przechowywania oraz właściwości odpadów medycznych w nich gromadzonych, nie rzadziej niż co 72 godz., a w przypadku odpadów wysoce zakaźnych nie rzadziej niż co 24 godz.

W przypadku uszkodzenia pojemnika lub worka umieszcza się go w całości w innym, większym, nieuszkodzonym pojemniku lub worku spełniającym te same wymagania. 

Na workach i pojemnikach z odpadami medycznymi umieszczane są specjalne oznakowania identyfikacyjne, które zawierają:

• kod odpadów medycznych w nim przechowywanych,
• nazwę wytwórcy odpadów medycznych, 
• numer REGON wytwórcy odpadów medycznych,
• numer księgi rejestrowej wytwórcy odpadów medycznych w rejestrze podmiotów wykonujących działalność leczniczą, o którym mowa w ustawie z 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej, wraz z podaniem organu rejestrowego,
• datę i godzinę otwarcia (rozpoczęcia użytkowania),
• datę i godzinę zamknięcia.

Odpady medyczne zebrane w opisany sposób mogą być wstępnie magazynowane w miejscu ich wytworzenia w pomieszczaniach spełniających wymagania określone w rozporządzeniu ministra zdrowia z 5 października 2017 r. (m.in. posiadających odpowiednie zabezpieczenia przed dostępem osób trzecich i możliwość zachowania właściwej temperatury), a następnie przekazanie do dalszego zagospodarowania lub przekazane bezpośrednio, bez wstępnego magazynowania, do podmiotu zagospodarowującego, posiadającego zezwolenia uprawniające do unieszkodliwiania odpadów medycznych, w tym zakaźnych odpadów medycznych, które mogą być unieszkodliwione wyłącznie w wyniku termicznego przekształcania. 

Ewidencję odpadów medycznych od 1 stycznia 2021 r. prowadzi się wyłącznie w formie elektronicznej w Bazie Danych Odpadowych (tzw. system BDO). Wytwórca odpadów medycznych jest zobowiązany do dokonania wpisu do systemu BDO, który uzyskujemy z urzędu lub na wniosek złożony do właściwego marszałka województwa.

Ewidencję prowadzimy w sposób pełny (karty przekazania odpadów i karty ewidencji miesięcznej) lub uproszczony (karty przekazania odpadów). Ewidencję uproszczoną prowadzą podmioty, które m.in. wytwarzają odpady niebezpieczne w ilości do 100 kg rocznie lub wytwarzają odpady inne niż niebezpieczne, niebędące odpadami komunalnymi, w ilości do 5 t rocznie.