Prawo pacjenta do informacji

Obecnie medycyna coraz mocniej akcentuje podmiotowość pacjenta, co więcej, uznaje go nie tylko za osobę, która jest odbiorcą świadczeń zdrowotnych, lecz również za aktywnego uczestnika procesu leczenia. Jednym z najbardziej doniosłych i najważniejszych przejawów tej zmiany jest prawo pacjenta do informacji. Umożliwia ono nie tylko wyrażenie świadomej zgody na leczenie, ale również stanowi fundament budowania relacji zaufania pomiędzy pacjentem a personelem medycznym. 

Na podstawie regulacji ujętych w polskim systemie prawnym pacjentom przysługuje szereg praw: do świadczeń zdrowotnych, do informacji, do zgłaszania działań niepożądanych produktów leczniczych, do tajemnicy informacji z nimi związanych, do wyrażenia zgody na udzielenie świadczeń zdrowotnych, do poszanowania intymności i godności pacjenta, do dokumentacji medycznej, do zgłoszenia sprzeciwu wobec opinii albo orzeczenia lekarza, do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego, do opieki duszpasterskiej, do przechowywania rzeczy wartościowych w depozycie. 

W polskim systemie prawnym podstawowym aktem regulującym prawo pacjenta do informacji jest ustawa z 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i rzeczniku praw pacjenta.  

Zgodnie z art. 9 tej ustawy pacjent ma prawo do informacji o swoim stanie zdrowia. Co więcej, pacjent, w tym małoletni, który ukończył 16 lat, lub jego przedstawiciel ustawowy mają prawo do uzyskania od osoby wykonującej zawód medyczny przystępnej informacji o stanie zdrowia pacjenta, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych i leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu, w zakresie udzielanych przez tę osobę świadczeń zdrowotnych oraz zgodnie z posiadanymi przez nią uprawnieniami.  

Należy również zaznaczyć, że zgodnie z art. 9 ust. 4 wspomnianej ustawy pacjent ma prawo żądać, aby osoba wykonująca zawód medyczny nie udzielała mu informacji wskazanych wyżej. Ma prawo do tego, aby po przedstawieniu mu informacji przez osobę wykonującą zawód medyczny przedstawić swoje zdanie odnośnie do przekazanych informacji. Pacjent, w tym małoletni, który ukończył 16 lat, lub jego ustawowy przedstawiciel mają prawo do uzyskania od pielęgniarki czy położnej przystępnej informacji o jego pielęgnacji i zabiegach pielęgniarskich.  

Warto również dodać, iż w art. 9 ust. 3 ustawy o prawach pacjenta i rzeczniku praw pacjenta zaznaczono, że pacjent oraz jego przedstawiciel ustawowy mogą wyrazić zgodę na udzielenie ww. informacji innym osobom upoważnionym przez pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego. 

Kodeks Etyki Lekarskiej w swoich regulacjach zawiera zapisy dotyczące prawa pacjenta do informacji. W art. 13 znajdziemy zapis dotyczący tego, że Lekarz życzliwie i kulturalnie traktuje pacjentów, szanując ich godność osobistą, prawo do intymności i prywatności.  

Co więcej, w art. 14 ust. 1 KEL podkreślono, że lekarzowi wolno wszcząć postępowanie diagnostyczne, lecznicze i zapobiegawcze po uzyskaniu świadomej zgody pacjenta, natomiast w art.14 ust. 2 zaznaczono, że jeżeli pacjent nie jest zdolny do wyrażenia świadomej zgody, lekarz ma obowiązek uzyskać zgodę osoby upoważnionej lub sądu. 

Należy uwzględnić również art. 12 ust. 1 KEL, w którym wyraźnie wskazano, że Lekarzowi wolno wszcząć postępowanie diagnostyczne, lecznicze i zapobiegawcze po uzyskaniu świadomej zgody pacjenta. 

Lekarz ma prawo, aby nie informować pacjenta o jego stanie zdrowia czy też leczeniu, jeżeli pacjent wyrazi taką chęć. Informowanie o stanie zdrowia czy leczeniu rodziny lub innych osób odbywa się za zgodą pacjenta zgodnie z art. 17 ust. 1 Kodeksu Etyki Lekarskiej. 

Prawo pacjenta do informacji znajduje również swoje umocowanie w dokumentach międzynarodowych. Konwencja o ochronie praw człowieka i godności istoty ludzkiej wobec zastosowań biologii i medycyny (konwencja z Oviedo, 1997) – art. 5 stanowi, że każda interwencja medyczna wymaga uprzedniej, wolnej i świadomej zgody pacjenta po uprzednim udzieleniu mu odpowiednich informacji. 

Karta praw podstawowych UE – art. 3 ust. 2 zapewnia poszanowanie wolności osoby w dziedzinie biologii i medycyny, w tym konieczność uzyskania świadomej zgody. 

Prawo do informacji obejmuje nie tylko przekazanie danych dotyczących aktualnego stanu zdrowia, ale również: informację o planowanych procedurach medycznych, ryzyku związanym z leczeniem i jego alternatywach, prawach pacjenta (w tym do odmowy leczenia), dokumentacji medycznej (pacjent ma prawo do wglądu, uzyskania kopii  i przekazywania dokumentacji innym podmiotom). 

Zgodnie z art. 11 ustawy o prawach pacjenta i rzeczniku praw pacjenta pacjent ma prawo do informacji o swoich prawach określonych w tej ustawie oraz w przepisach odrębnych, uwzględniającej ograniczenia tych praw określone w tych przepisach. Podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych udostępnia informację na temat praw pacjenta w formie pisemnej – poprzez umieszczenie jej w swoim lokalu, w miejscu ogólnodostępnym, tak aby każdy mógł się zapoznać z zamieszczonymi informacjami. 

Warto podkreślić, iż zgodnie z art. 12 ust. 1 ustawy o prawach pacjenta i rzeczniku praw pacjenta pacjent ma prawo do informacji o rodzaju i zakresie świadczeń zdrowotnych udzielanych przez dany podmiot, w tym o profilaktycznych programach zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych, realizowanych przez ten podmiot. 

Jeżeli prognoza dla pacjenta jest niekorzystna, lekarz ma obowiązek poinformować o tym pacjenta z odpowiednim taktem, a także z należną ostrożnością. Informacja na temat rozpoznania oraz złego rokowania może zostać nieprzekazana pacjentowi tylko w przypadku, jeśli lekarz stwierdzi, iż jej ujawnienie spowoduje szczególne cierpienie pacjenta lub inne niekorzystne dla zdrowia następstwa, jednak na wyraźne żądanie pacjenta lekarz musi udzielić pełnej informacji. Zapis ten znajdziemy w art. 13 Kodeksu Etyki Lekarskiej, jest on bardzo istotny ze względu na tematykę, jaką porusza. 

W ustawie z 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty również znajdziemy regulacje odnoszące się do prawa pacjenta dotyczącego dostępu do informacji. 

Zgodnie z art. 31 ust. 1wspomnianej ustawy lekarz ma obowiązek udzielać pacjentowi lub jego ustawowemu przedstawicielowi przystępnej informacji o jego stanie zdrowia, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych, leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu. 

Zważając na powyższe, prawo pacjenta do informacji obejmuje szereg regulacji prawnych, które wywodzą się zarówno z ustawy o prawach pacjenta i rzeczniku praw pacjenta, Kodeksu Etyki Lekarskiej, jak i ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Dbanie o udzielenie pacjentowi przystępnej informacji o jego stanie zdrowia, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych, leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu jest niezbędne dla budowania zaufania w relacji lekarza z pacjentem. Każda informacja dotycząca pacjenta ma znaczenie w aspekcie wykonywania zawodu lekarza, gdyż zgodnie z art. 2 Kodeksu Etyki Lekarskiej Powołaniem lekarza jest ochrona życia i zdrowia ludzkiego, zapobieganie chorobom, leczenie chorych oraz niesienie ulgi w cierpieniu; lekarz nie może posługiwać się wiedzą i umiejętnością lekarską  w działaniach sprzecznych z tym powołaniem.