Tajemnica lekarska – fundament zaufania w medycynie

Tajemnica lekarska obejmuje wszelkie informacje uzyskane w związku z leczeniem pacjenta, niezależnie od formy ich utrwalenia i źródła pochodzenia. Ochroną objęte są nie tylko dane dotyczące stanu zdrowia pacjenta, ale także informacje o jego życiu prywatnym, które lekarz pozyskał w toku udzielania świadczeń zdrowotnych. 

Zakres tajemnicy lekarskiej jest zatem szeroki – obejmuje diagnozę, proces leczenia, historię medyczną pacjenta, wyniki badań, dokumentację medyczną, a także informacje o relacjach rodzinnych czy sytuacji zawodowej pacjenta, o ile zostały one ujawnione w toku leczenia. Tajemnica obowiązuje również po śmierci pacjenta. 

Tajemnica lekarska – tak jak już wspomniano – jest fundamentem zaufania między pacjentem a lekarzem. Zwolnienie z tajemnicy lekarskiej może zatem nastąpić wyłącznie w przypadkach ściśle określonych przez przepisy prawa, wśród których należy wymienić w szczególności: zgodę pacjenta – jeśli pacjent świadomie i dobrowolnie upoważni lekarza do ujawnienia informacji medycznych, np. wobec rodziny czy instytucji ubezpieczeniowych;  interes pacjenta – gdy zachowanie tajemnicy mogłoby poważnie zagrozić zdrowiu lub życiu pacjenta, lekarz może przekazać informacje odpowiednim osobom lub instytucjom;  obowiązek ustawowy – lekarz musi ujawnić informacje w przypadkach przewidzianych przepisami, np. na żądanie organów ścigania, sądu czy w związku z obowiązkiem zgłaszania przestępstw; ochronę zdrowia publicznego – w sytuacjach epidemiologicznych lekarz może być zobowiązany do przekazania informacji właściwym służbom sanitarnym. 

Każda decyzja o uchyleniu tajemnicy lekarskiej powinna być podejmowana z najwyższą starannością i zgodnie z obowiązującymi regulacjami prawnymi. Zwolnienie z tajemnicy lekarskiej powinno każdorazowo nastąpić jedynie z ważnych przyczyn. Informacje objęte tajemnicą lekarską są danymi, które nie mogą zostać ujawnione bez wskazania rzetelnej podstawy prawnej.  

W przypadku śmierci pacjenta zasada zachowania tajemnicy lekarskiej nadal obowiązuje, choć w niektórych sytuacjach możliwe jest jej ujawnienie.  

W 2016 r. wprowadzono do polskiego systemu prawnego mechanizmy, które pozwalają na zwalnianie lekarza z tajemnicy lekarskiej przez osoby bliskie pacjentowi, jednak niezbędne jest zachowanie określonego trybu postępowania, który przewiduje prawo innej osoby bliskiej zmarłego pacjenta do sprzeciwienia się ujawnieniu tajemnicy lekarskiej. 

Zwolnienie z tajemnicy może nastąpić zarówno, jeśli lekarz złoży stosowny wniosek, np. w kwestii opublikowania dorobku naukowego, jak również na wniosek osoby bliskiej zmarłego pacjenta. 

Od 2019 r. wprowadzono możliwość wyrażenia przez pacjenta sprzeciwu udostępniania informacji objętych tajemnicą lekarską po jego śmierci. Sprzeciw o takim charakterze zostaje załączony do dokumentacji medycznej pacjenta. Przed podjęciem decyzji o wyrażeniu sprzeciwu pacjent ma prawo do powzięcia informacji o tym, jakie skutki będzie on rodził na przyszłość. 

Lekarz jako świadek: co z tajemnicą lekarską?

Lekarz, podobnie jak każdy obywatel, może zostać wezwany przez sąd lub organy ścigania do złożenia zeznań w charakterze świadka. W takim przypadku ma obowiązek stawić się w wyznaczonym miejscu i czasie. Niestawiennictwo bez uzasadnionej przyczyny może skutkować nałożeniem kary pieniężnej, a nawet przymusowym doprowadzeniem. 

Sytuacja komplikuje się, gdy pytania dotyczą informacji objętych tajemnicą lekarską. Wówczas należy pamiętać, że lekarz może składać zeznania w zakresie objętym tajemnicą lekarską, ale jedynie po uzyskaniu zwolnienia przez sąd. To samo dotyczy postępowań karnych (postępowań przygotowawczych) – w tej sytuacji prokurator powinien wystąpić z wnioskiem do właściwego sądu o zgodę na przesłuchanie lekarza w sprawach objętych tajemnicą zawodową.  

Reasumując, nawet jeśli lekarz zostanie wezwany jako świadek, nie oznacza to swego rodzaju automatyzmu w zwolnieniu z obowiązku zachowania tajemnicy lekarskiej. Bez zgody sądu lekarz wciąż jest zobowiązany do jej przestrzegania.   

Odpowiedzialność za naruszenie tajemnicy lekarskiej

Naruszenie tajemnicy lekarskiej może skutkować odpowiedzialnością: 

• karną – zgodnie z art. 266 § 1 Kodeksu karnego nieuprawnione ujawnienie tajemnicy zawodowej zagrożone jest karą grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 2, 

• cywilną – pacjent, którego dobra osobiste zostały naruszone wskutek ujawnienia informacji objętych tajemnicą, może dochodzić zadośćuczynienia i odszkodowania na podstawie art. 23 i 24 Kodeksu cywilnego, 

• zawodową – lekarz może ponieść konsekwencje dyscyplinarne przed sądem lekarskim, który może nałożyć kary od upomnienia, przez zawieszenie prawa wykonywania zawodu, aż po jego odebranie. 

Podsumowanie

Tajemnica lekarska jest jednym z fundamentów etosu zawodowego lekarza, zapewniając pacjentowi poczucie bezpieczeństwa i prywatności. Jej naruszenie może prowadzić do poważnych konsekwencji prawnych i zawodowych. Każdy przypadek zwolnienia z tajemnicy musi być dokładnie analizowany w świetle przepisów prawa oraz zasad etyki zawodowej, tak aby zawsze priorytetem pozostawało dobro pacjenta oraz ochrona zdrowia publicznego.