Zmiany w Kodeksie Etyki Lekarskiej oraz kształceniu podyplomowym

Aktualności prawa medycznego: nowelizacja ustawy o Centrum Medycznym Kształcenia Podyplomowego, zmiany w Kodeksie Etyki Lekarskiej oraz projekt ustawy o wspieranym podejmowaniu decyzji.

Nowelizacja ustawy o Centrum Medycznym Kształcenia Podyplomowego

1 stycznia 2025 r. wchodzi w życie ustawa o zmianie ustawy o CMKP oraz niektórych innych ustaw,^[1] której skutkiem jest likwidacja Centrum Kształcenia Podyplomowego Pielęgniarek i Położnych oraz utworzenie jednego podmiotu zajmującego się kompleksowo kształceniem zawodów medycznych. W nowej formule CMKP ma funkcjonować jak publiczna uczelnia akademicka, a wybór jego dyrektora należał będzie do zespołu składającego się z przedstawicieli Ministerstwa Zdrowia, Naczelnej Rady Lekarskiej oraz Naczelnej Rady Pielęgniarek i Położnych.

Omawiana nowelizacja wprowadza zmiany łącznie w 21 aktach prawnych, spośród których warto wymienić kilka najważniejszych. W ustawie o zawodach lekarza i lekarza dentysty^[2] dodano CMKP jako podmiot, który organizuje kurs z medycyny ratunkowej dla lekarzy dentystów, a także rozszerzono katalog podmiotów przyznających certyfikat umiejętności zawodowych o Naczelną Izbę Lekarską oraz okręgowe izby lekarskie. W ustawie o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi^[3]dodano regulację wskazującą, że badanie kwalifikacyjne w celu wykluczenia przeciwwskazań do wykonania szczepienia ochronnego u dzieci powyżej dziewiątego roku życia może przeprowadzić również pielęgniarka i położna. W ustawie o zawodach pielęgniarki i położnej^[4] wprowadzono przepisy umożliwiające osobom, które zdobyły kwalifikacje zawodowe pielęgniarki albo położnej w Zjednoczonym Królestwie Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, uzyskanie prawa wykonywania zawodu w Rzeczypospolitej Polskiej. Uchylono równocześnie regulację zakładającą utratę ważności z 31 grudnia 2024 r. deklaracji pacjentów złożonych do świadczeniodawców, którzy do tej daty nie przystąpią do zespołu POZ.

Poza tym w ustawie o niektórych zawodach medycznych^[5] wyłączono z katalogu jawnych danych gromadzonych w Centralnym Rejestrze Osób Uprawnionych do Wykonywania Zawodu Medycznego informacje o zawieszeniu lub utracie uprawnienia do wykonywania zawodu medycznego oraz dacie, przyczynie i tymczasowym zawieszeniu uprawnienia do wykonywania zawodu medycznego. Zmianę tę postulował rzecznik praw obywatelskich,^[6] wskazując, że dotychczas obowiązujące przepisy mogą prowadzić do naruszenia danych wrażliwych.

Wchodzą w życie zmiany w Kodeksie Etyki Lekarskiej

Podczas Nadzwyczajnego XVI Krajowego Zjazdu Lekarzy w maju 2024 r. przyjęto szereg istotnych zmian w Kodeksie Etyki Lekarskiej, które wchodzą w życie 1 stycznia 2025 r.^[7] Szczegółowe omówienie nowelizacji w formie komentarzy do poszczególnych artykułów opublikowane zostało przez Naczelną Izbę Lekarską,^[8] wspomnę więc jedynie o kilku najważniejszych.

Zgodnie z nowym brzmieniem art. 6 ust. 2 KEL lekarzowi nie wolno posługiwać się metodami niezweryfikowanymi naukowo lub uznanymi przez naukę za szkodliwe bądź bezwartościowe. Natomiast art. 22 KEL wskazuje, że w przypadku popełnienia przez lekarza poważnej pomyłki lub wystąpienia nieprzewidzianych powikłań w trakcie leczenia lekarz ma obowiązek poinformować o tym pacjenta oraz podjąć działania dla naprawy ich następstw.

Kodeks sprecyzował zasady korzystania z algorytmów sztucznej inteligencji w diagnostyce i leczeniu. Zgodnie z jego art. 12 lekarz może w postępowaniu diagnostycznym, leczniczym lub zapobiegawczym korzystać z algorytmów sztucznej inteligencji po spełnieniu kilku warunków, m.in. po poinformowaniu pacjenta, że w stawianiu diagnozy lub w procesie terapeutycznym będzie wykorzystana sztuczna inteligencja oraz po uzyskaniu świadomej zgody pacjenta na zastosowanie sztucznej inteligencji oraz innych narzędzi tego rodzaju dopuszczonych do użytku medycznego i posiadających odpowiednie certyfikaty.

Zgodnie z nowym brzmieniem art. 9 KEL, lekarz podejmuje się opieki nad pacjentem po ocenie jego stanu i to on wybiera metodę konsultacji zapewniającą pacjentowi dostępną jakość i ciągłość opieki medycznej. Nie zaleca się zatem udzielania teleporad pacjentom dotąd nieleczonym przez danego lekarza, chyba że jest to uzasadnione szczególnymi względami medycznymi, sytuacją chorego lub lekarz ma odpowiedni dostęp do dokumentacji medycznej.

Art. 71 KEL w nowym brzmieniu znosi zakaz reklamy usług lekarza, czyniąc ją dopuszczalną, ale pod warunkiem, że jest zgodna z zasadami etyki lekarskiej. Wskazano jednocześnie, że lekarz ponosi odpowiedzialność za informacje przekazywane przez osoby trzecie w jego imieniu i nie jest dopuszczalne wykorzystywanie autorytetu lekarza do promowania usług niezwiązanych z wykonywaniem zawodu.

W art. 78 KEL podkreślono, że lekarzowi nie wolno propagować postaw antyzdrowotnych, w szczególności w wypowiedziach publicznych. Występując na forum publicznym z udziałem osób niebędących lekarzami, także w mediach, Internecie i serwisach społecznościowych, na temat odkryć naukowych, technologii medycznych albo diagnostyki lub terapii, lekarz powinien mieć pewność, że jego wypowiedzi opierają się na aktualnej wiedzy medycznej.

W uchwale nowelizującej Kodeks Etyki Lekarskiej wskazano, że omawiane zmiany to ogromny krok naprzód dla środowiska lekarskiego, a obecna treść KEL świadczy o postępie w kształtowaniu standardów etycznych w praktyce lekarskiej.

Projekt ustawy o wspieranym podejmowaniu decyzji

Minister sprawiedliwości przekazał do konsultacji publicznych projekt ustawy o instrumentach wspieranego podejmowania decyzji.^[9] Celem prac nad ustawą jest zastąpienie instytucji ubezwłasnowolnienia nowoczesnym i bardziej elastycznym systemem wsparcia osób dorosłych, w tym osób z niepełnosprawnościami. Model wspieranego podejmowania decyzji ma zapewnić każdej osobie pełną podmiotowość prawną i możliwość decydowania o sobie z uwzględnieniem indywidualnych potrzeb i trudności w rozumieniu konsekwencji podejmowanych działań. Projekt przewiduje wprowadzenie kilku instrumentów.

Asysta prawna ma stanowić pisemne porozumienie między osobą potrzebującą pomocy a asystentem prawnym, dzięki któremu można uzyskać wsparcie w wykonywaniu czynności prawnych, bez pozbawiania tej osoby autonomii. Asystent prawny będzie np. pomagał zrozumieć druki urzędowe, towarzyszył tej osobie podczas wizyty w urzędzie czy u lekarza.

Kurator wspierający byłaby to osoba wyznaczana przez sąd na maksymalnie pięcioletni okres dla osoby, której potrzebne jest wsparcie i która nie ma asystenta prawnego ani kogoś zaufanego, kto mógłby nim zostać. Kurator wspierający nie mógłby jednak składać oświadczeń woli w imieniu osoby, której pomaga.

Kurator reprezentujący wyznaczany byłby w sytuacjach, gdy dana osoba nie jest w stanie samodzielnie podejmować określonych decyzji. Sąd określałby zakres działań kuratora, w tym możliwość dokonywania czynności prawnych lub wyrażania zgody na decyzje podejmowane przez osobę wspieraną.

Pełnomocnik rejestrowany stanowiłby formę pomocy w zakresie zabezpieczenia na przyszłość. Osoba potrzebująca pomocy mogłaby sporządzić z wyprzedzeniem w formie notarialnej pełnomocnictwo na wypadek utraty możliwości samodzielnego kierowania swoimi sprawami. Pełnomocnik ustanowiony w ten sposób miałby możliwość składania w imieniu osoby reprezentowanej oświadczeń woli, m.in. dotyczących zgody na poddanie się świadczeniom medycznym lub sprzeciwu wobec ich udzielenia.

Przedstawiony projekt zakłada utworzenie Rejestru Pełnomocnictw, który ułatwi instytucjom i zainteresowanym stronom potwierdzenie ważności i zakresu udzielonego pełnomocnictwa.

Prezydium Naczelnej Rady Lekarskiej zajęło stanowisko^[10] wobec omówionego projektu, zgodnie z którym postuluje potrzebę rozdzielenia instytucji pełnomocnika rejestrowanego od instytucji pełnomocnika medycznego, który miałby być uprawniony do wyrażania zgody na udzielanie świadczeń zdrowotnych lub na inne czynności medyczne. Wskazano, że pacjent przebywający w szpitalu powinien mieć możliwość ustanowienia pełnomocnika nie tylko z udziałem notariusza, ale również przez wydanie oświadczenia poświadczonego przez osobę wykonującą zawód medyczny i wpisane do dokumentacji medycznej. Podkreślono także, że pacjent może chcieć ustanowić inną osobę do reprezentowania jego przyszłych interesów majątkowych, a inną – do reprezentowania jego przyszłych interesów w sferze ochrony zdrowia.