Przez login.gov
Nie masz konta? Zarejestruj się
fot. licencja OIL w Warszawie
Ogólnopolski Dzień Walki z Depresją, obchodzony 23 lutego, został ustanowiony przez ministra zdrowia w 2001 r. Idea aliansów przeciw depresji pojawiła się w ostatnich latach w Polsce za sprawą Komisji Europejskiej. Wczesne rozpoznanie objawów depresji, takich jak obniżony nastrój, apatia, utrata energii, zaburzony sen czy trudności w codziennym funkcjonowaniu, może zapobiec jej pogłębianiu się.
Autorzy: Prof. Adam Wichniak, dr Piotr Toczyski
W ucieleśnieniu idei aliansów przeciw depresji pomógł grant z Trzeciego Programu dla Zdrowia UE, realizowanego w Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej, który był zatytułowany „Dostosowanie i wprowadzenie modelu najlepszych praktyk europejskiego stowarzyszenia przeciwdziałania depresji EAAD w celu poprawy opieki nad osobami z depresją i zapobiegania zachowaniom samobójczym w Europie” (w skrócie: EAAD-Best). Lokalne alianse miały powstać na próbę w warszawskim Śródmieściu, a także w bułgarskiej Sofii, greckich Atenach i w paru innych miejscach w Europie: od estońskiej Parnawy po kilka miast w Hiszpanii, na Węgrzech i w Irlandii. Udało się to z naddatkiem, a grant został z sukcesem rozliczony przez Komisję Europejską. Idea nieprzerwanie znajduje się w katalogu najlepszych unijnych praktyk na rzecz zdrowia. W skrócie mówimy o interwencji EAAD-Best i właśnie pod tym hasłem pojawia się np. w tytule wystąpienia z sesji prezentacji prac naukowych XII Kongresu Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej: „Upowszechnienie wśród lekarzy rodzinnych materiałów o depresji jako kluczowy element interwencji EAAD-Best.eu”.
W Polsce za region modelowy aliansu przeciw depresji obrano warszawskie Śródmieście, bo jest centralną dzielnicą, co dawało nadzieję na promieniowanie stąd idei na całą Warszawę, a nawet Polskę. I rzeczywiście, nie trzeba było długo czekać. W 2022 r. w ramach działań przewidzianych umową grantową już 15 burmistrzów warszawskich dzielnic uroczyście podpisało deklarację „Warszawa przeciw depresji”. Ponieważ zaangażowane były prawie wszystkie dzielnice, odbyło się to pod patronatem prezydenta miasta stołecznego Warszawy. Inicjatywę zauważyły władze samorządowe innych regionów. W konsekwencji rok 2023 przyniósł kolejne uroczyste deklaracje samorządowców: najpierw „Śląsk i Zagłębie przeciw depresji”, a później „Pomorze Zachodnie przeciw depresji”. W 2024 r. ten impuls na rzecz publicznego zdrowia psychicznego dotarł na wschód Polski, czyli na obszar graniczący z Ukrainą, gdzie pomoc psychologiczna obejmuje w ostatnich latach także osoby z doświadczeniem uchodźczym. Tak powstała deklaracja „Podkarpackie przeciw depresji”. Istnieją więc w Polsce już cztery zadeklarowane sojusze przeciw depresji, które można nazwać makroregionalnymi, wszystkie dzięki bezpośredniemu zaangażowaniu polskiego przedstawicielstwa Komisji Europejskiej i Biura Parlamentu Europejskiego w Polsce.
Co dzieje się bliżej pacjentów, czyli w dzielnicach, gminach i powiatach? W 2023 r. w powiatach sąsiadujących z Warszawą pojawiły się dwa przedsięwzięcia zainspirowane warszawską deklaracją burmistrzów: Gminno-Powiatowy Alians Przeciw Depresji w Powiecie Piaseczyńskim i Miejsko-Powiatowy Alians Przeciw Depresji w Powiecie Mińskim. Następnie w 2024 r. na Mazowszu stworzony został także Powiatowo-Gminny Alians Przeciw Depresji w Powiecie Wyszkowskim. Zarówno dzielnice Warszawy, jak i wspomniane mazowieckie powiaty – piaseczyński, miński, wyszkowski – są terenem działania Okręgowej Izby Lekarskiej w Warszawie. Izba od początku informowała o inicjowanych w ramach aliansów szkoleniach dla lekarzy innych specjalności niż psychiatria. Prowadzili je psychiatrzy z Instytutu Psychiatrii i Neurologii. Z czasem warszawska OIL, na prośbę władz powiatowych, zaczęła także organizować szkolenia. Również Naczelna Izba Lekarska w ramach przedsięwzięcia EAAD-Best zorganizowała szkolenia dla lekarzy.
Do sukcesu przedsięwzięcia przyczynia się głównie współpraca różnych sektorów, m.in. ochrony zdrowia, edukacji, władz lokalnych, mediów i organizacji pozarządowych. Czyli kogo konkretnie? Można się tego dowiedzieć ze strony internetowej AliansPrzeciwDepresji.org, na której przedstawiono działania w Warszawie podjęte na etapie budowy regionu modelowego w dzielnicy Śródmieście. Strona zawiera poradnik, jak zbudować alians w społeczności lokalnej, jak należy ją uwrażliwić na problem depresji, promując trzy kluczowe przekazy: depresja może dotknąć każdego, depresja jest prawdziwą chorobą, depresję można skutecznie leczyć. Są to hasła zgodne z dokumentem „Diagnostyka i leczenie depresji u dorosłych – wytyczne dla lekarzy rodzinnych” wydanym przez NIL i Polskie Towarzystwo Psychiatryczne we współpracy z partnerami, dzięki funduszom unijnym. Dla wzmocnienia lokalnych ofert na kilku poziomach aliansu udało się także uruchomić polską wersję sfinansowanej przez UE strony internetowej iFightDepression.eu oraz zamknięte cyfrowe warsztaty pod tą samą nazwą, z których korzystanie mogą zapewnić pacjentom i klientom lekarze, psychologowie i psychoterapeuci.
Lekarze różnych specjalizacji, także niebędący psychiatrami, odgrywają kluczową rolę w wykrywaniu i leczeniu depresji, ponieważ często są pierwszym punktem kontaktu pacjentów z ochroną zdrowia. Ich działania mogą znacząco wpłynąć na wczesne rozpoznanie problemu, skierowanie na odpowiednie leczenie i wsparcie chorych. Lekarze POZ są najczęściej odwiedzani przez pacjentów, którzy zgłaszają objawy somatyczne depresji, takie jak bóle głowy, zmęczenie, zaburzenia snu lub problemy trawienne, nie kojarząc ich z problemami psychicznymi. Lekarze POZ mogą stosować krótkie narzędzia przesiewowe, takie jak PHQ-9, w celu oceny i później monitorowania objawów depresji. Kwestionariusz zamieszczony jest na stronie iFightDepression.eu jako autotest na depresję. Specjaliści (np. lekarze rodzinni, kardiolodzy, endokrynolodzy, onkolodzy) wiedzą, że depresja niejednokrotnie współwystępuje z chorobami przewlekłymi: cukrzycą, chorobami serca, nowotworami, i mogą identyfikować jej symptomy podczas leczenia tych schorzeń. Lekarze powinni odgrywać rolę kompetentnego łącznika, kierując pacjentów do psychiatrów, psychologów lub psychoterapeutów, jeśli podejrzewają depresję. Wczesne skierowanie może zapobiec pogorszeniu się stanu zdrowia pacjenta.
W przypadkach łagodnej lub umiarkowanej depresji lekarze POZ mogą przepisywać leki przeciwdepresyjne, szczególnie jeśli skorzystanie z porad psychiatrów jest utrudnione. Mogą też kontrolować efekty leczenia i wspierać pacjenta, regularnie sprawdzając postępy w terapii i ewentualne niepożądane działania leków. W małych społecznościach mogą pełnić ważną rolę w edukacji pacjentów na temat depresji jako choroby, której nie należy się wstydzić, i zachęcać do poszukiwania pomocy. W ramach inicjatyw takich jak alianse przeciw depresji lekarze różnych specjalizacji współpracują z psychiatrami, psychologami, nauczycielami i innymi lokalnymi liderami, aby stworzyć zintegrowany system wsparcia dla osób z depresją. Lekarze mogą zapobiegać depresji u pacjentów z chorobami przewlekłymi, identyfikując osoby narażone na jej rozwój, np. z powodu bólu lub ograniczeń w codziennym funkcjonowaniu. Lekarze POZ mogą przepisywać leki przeciwdepresyjne w łagodnych i umiarkowanych przypadkach depresji. Ważne jest jednak, aby monitorowali efekty leczenia oraz kierowali pacjentów na terapię, gdy jest to konieczne.
Specjaliści leczący pacjentów z chorobami przewlekłymi powinni być świadomi związku między depresją a przebiegiem tych schorzeń. Lekarze, niezależnie od specjalizacji, powinni być przygotowani do rozmowy na temat zdrowia psychicznego. Jak mówić o depresji, aby zmniejszyć stygmatyzację i zachęcić pacjenta do leczenia? Jak reagować na odmowę leczenia lub brak motywacji? Tego można dowiedzieć się podczas szkoleń prowadzonych przez psychiatrów. Lekarze różnych specjalizacji mogą odegrać kluczową rolę w zmniejszaniu jej skutków przez wczesne rozpoznanie, współpracę z innymi specjalistami oraz wsparcie pacjentów na każdym etapie leczenia.
