Sytuacja w norweskiej ochronie zdrowia

Wydatki ponoszone na system opieki zdrowotnej w Norwegii sięgają 10 proc. PKB (dane z 2021 r.), co jest jednym z najwyższych wskaźników w Europie. Według danych OECD Norwegia na opiekę zdrowotną w przeliczeniu na mieszkańca wydaje ponad 20 proc. więcej niż wynosi średnia unijna (ponad 15 proc. więcej niż sąsiednie Szwecja czy Dania), chociaż w odniesieniu do PKB – o 1 punkt procentowy mniej niż wynosi unijna średnia (11 proc. w UE, 9,9 proc. w Norwegii). W raporcie „Norway: Country Health Profile 2023” czytamy, że z norweskiego budżetu na koszty administracyjne związane z zarządzaniem opieką zdrowotną przeznacza się środki o ponad połowę niższe od średniej dla całej Unii Europejskiej (1,4 proc. wobec 3,7 proc.). Jednym z priorytetów władz jest podnoszenie efektywności ochrony zdrowia, dlatego wydatkowanie tych środków jest regularnie monitorowane.

Ponad 85 proc. wydatków na opiekę zdrowotną w Norwegii pokrywa się z funduszy publicznych. Środki na opiekę długoterminową w przeliczeniu na mieszkańca i jako część ogólnych wydatków na opiekę zdrowotną należą do najwyższych na kontynencie. Jednakże ochrona zdrowia nie jest w pełni bezpłatna. W części usług występuje współpłacenie. Większość nakładów finansowych obywateli dotyczyła opieki stomatologicznej (25 proc.), leków (24 proc.), ambulatoryjnej opieki medycznej (19 proc.) i opieki długoterminowej (16 proc.). Ubezpieczenie zdrowotne jest powszechne dla wszystkich legalnie mieszkających w kraju. System prywatnych ubezpieczeń w zasadzie nie istnieje.

Sam system opieki zdrowotnej jest częściowo zdecentralizowany. Ministerstwo Zdrowia i Opieki (Helse- og omsorgsdepartementet) odpowiada za jego planowanie, regulowanie i nadzorowanie. Najważniejszym dokumentem przygotowywanym przez państwo jest opracowywany co cztery lata Narodowy Plan Zdrowia i Szpitalnictwa (Nasjonal helse- og sykehusplan). Zawiera on analizę aktualnego stanu systemu opieki zdrowotnej, wyzwania, przed którymi stanie system, oraz propozycje działań, które należy podjąć, aby skutecznie stawić im czoła. Dokument na lata 2024–2027 przyjęto w marcu 2024 r.

Regionalne Urzędy Zdrowia (Regionalt helseforetak, RHF) odpowiadają za opiekę specjalistyczną. Cztery regiony RHF: środkowy, północny, południowo- wschodni oraz zachodni, realizują politykę za pośrednictwem Helseforetak – przedsiębiorstw opieki zdrowotnej, których od 2022 r. jest 32. Świadczą one usługi nie tylko szpitalne, ale także laboratoryjne i naukowe. Gminy w Norwegii odpowiedzialne są za organizowanie i świadczenie podstawowej opieki zdrowotnej oraz usług opiekuńczych, rehabilitacji, opieki: pielęgniarskiej, fizjoterapeutycznej, logopedycznej, dentystycznej.

Narodowy Plan Zdrowia i Szpitalnictwa na lata 2020–2023 wprowadził 19 sieci „społeczności zdrowotnych” – Helsefellesskap. Mają one ułatwiać koordynację działań na poziomie POZ i specjalistycznym. W ich skład wchodzą poszczególne gminy i regiony Norwegii, a także przedsiębiorstwa opieki zdrowotnej. Państwo norweskie zainwestowało w e-usługi zdrowotne. Wprowadzony w 2020 r. program Agder 2030 obejmuje działania mające na celu poprawę koordynacji opieki zdrowotnej, obserwację i monitorowanie pacjentów z chorobami przewlekłymi (w domu). Według danych ujętych przez WHO, w ciągu ostatnich dwóch dekad liczba łóżek szpitalnych w Norwegii stale malała: z 500 na 100 tys. mieszkańców w 2002 r. do 340 łóżek w 2020 i 2021 r. Większość szpitali znajduje się w regionie południowo- wschodnim, a największe odległości do najbliższego szpitala występują w regionie północnym, np. w Nordland, którego stolicą jest Bodø, przekraczają nawet 500 km.

Według danych za 2021 r. liczba lekarzy przypadająca na 1 tys. mieszkańców wynosiła 5,2, czyli 27 proc. więcej niż średnia notowana w UE (4,1). Wysoka jest także liczba pielęgniarek przypadająca na 1 tys. mieszkańców – ponad 18, co oznacza przeszło dwa razy więcej niż wynosi unijna średnia (8,5). Problem stanowi jednak nierównomierne rozłożenie kadry medycznej. W niektórych regionach mówi się wręcz o brakach personelu. Rząd podejmuje działania zmierzające do zwiększenia zarówno liczby lekarzy, jak i pielęgniarek.

Według informacji norweskiego Ministerstwa Zdrowia i Opieki wzrost środków przeznaczonych na ochronę zdrowia ujęty w budżecie na 2025 r. jest najwyższy od 2008 r. Przykładowo wydatki na funkcjonowanie szpitali zostaną podniesione o 5,5 mld koron norweskich, tj. około 2 mld zł. Zwiększenie finansowania uwzględnić ma zmiany demograficzne oraz skrócić czas oczekiwania na usługi medyczne. Na utworzenie 1500 miejsc opieki dla osób starszych państwo przeznaczy 3,25 mld koron (około 1,18 mld zł).

Problem związany z utrzymaniem personelu medycznego występuje przede wszystkim na północy kraju. W budżecie na 2025 r. rząd zwiększy budżet Regionalnego Urzędu Zdrowia Północnej Norwegii, przeznaczony na rekrutację nowych pracowników oraz utrzymanie dotychczasowych, o 350 mln koron (około 126 mln zł). W Norwegii kształci się mniej lekarzy niż średnio w UE, ale o wiele więcej pielęgniarek. Wpisuje się to w opracowywaną długoterminową strategię rozwoju pracowników ochrony zdrowia, która ma zmierzyć się z podstawowym wyzwaniem – starzeniem się społeczeństwa. Istotnie zwiększane są także nakłady na ochronę zdrowia psychicznego. Działania państwa w tym obszarze realizowane są w Planie na rzecz Zdrowia Psychicznego 2023–2033 (Escalation Plan for Mental Health 2023–2033).

Norwegia stanowi popularny kierunek wyjazdów do pracy dla personelu medycznego (każdego typu) pochodzącego z krajów UE i z państw trzecich. Większość lekarzy pierwszego kontaktu w Norwegii jest samozatrudniona i pracuje na podstawie umowy z gminami. W latach 2022–2023 rząd norweski przeprowadził kompleksowy przegląd systemu lekarzy pierwszego kontaktu w celu zbadania jego organizacji i finansowania oraz kompetencji zawodowych medyków. W wyniku audytu powstały zalecenia, które wdrażane są w ramach trwającej wciąż reformy podstawowej opieki zdrowotnej. Jej nadrzędnym celem jest likwidacja nierówności społecznych, a także poprawa wydajności systemu.

W Norwegii największą i najstarszą (powstałą w 1886 r.) organizacją samorządu lekarskiego jest Den Norske Legeforening (Norweskie Stowarzyszenie Lekarzy). Zrzesza 94 proc. lekarzy wszystkich specjalności w Norwegii, pracujących zarówno w publicznych, jak i prywatnych placówkach medycznych. NSL reprezentuje również lekarzy zajmujących się badaniami naukowymi, nauczycieli akademickich w dziedzinie medycyny oraz osoby pełniące różne funkcje w administracji ochrony zdrowia. Według danych z 2023 r. liczba członków organizacji sięgała 40 tys.

W tym roku w Norwegii odbędą się wybory parlamentarne. Norwegowie do urn pójdą we wrześniu, tradycyjnie w pierwszy poniedziałek po 10 września. Już teraz wiadomo, że różnice poszczególnych partii w podejściu do kluczowych kwestii będą dotyczyć m.in. sposobów skrócenia kolejek do lekarzy. Zgodnie z danymi raportu OECD, czas oczekiwania na wizytę u lekarza specjalisty wzrósł w latach 2021–2022 z 61 do 66 dni, a w przypadku opieki psychiatrycznej dla dzieci z 50 do 53 dni. Kolejnym zagadnieniem będzie wysokość zasiłku chorobowego. Część środowisk politycznych uważa, że państwo powinno wspierać lekarzy w podejmowaniu decyzji o odmawianiu długotrwałych zwolnień lekarskich.

W Norwegii chorzy przebywają na pełnopłatnym zwolnieniu średnio przez 28 dni w roku. Wśród postulatów pojawia się m.in. propozycja, by w przypadku osób na długotrwałych zwolnieniach wnioski były rozpatrywane przez dwóch lekarzy. Przedmiotem debaty będą również ubezpieczenia zdrowotne, a zwłaszcza kwestia, czy należy wprowadzić dodatkowe daniny na ochronę zdrowia lub zachęcać do częstszego korzystania z prywatnych ubezpieczeń zdrowotnych.