Jak pomagać ofiarom przemocy seksualnej?

Niestety nie jest wspierany w tym odpowiedzialnym zadaniu przez jasne i jednoznaczne rozwiązania systemowe. W tym celu rozpoczął pracę ministerialny Zespół ds. opracowania procedur i wytycznych postępowania z osobami, które doświadczyły przemocy seksualnej, który zajmie się m.in. dostosowaniem obowiązujących rozwiązań do wytycznych Światowej Organizacji Zdrowia. 

Proponowany przez WHO algorytm postępowania, oparty na zasadzie opieki skoncentrowanej na pacjentce/pacjencie, przewiduje siedem podstawowych kroków. Dla osób pokrzywdzonych jest ważne, żeby jak najwięcej z tych kroków odbyło się w jednym miejscu, tak żeby nie musiały podróżować do różnych placówek po różne usługi medyczne. 

Krok 1: W pierwszej kolejności zajmujemy się obrażeniami zagrażającymi życiu. To priorytet wobec wszystkich innych działań. 

Krok 2: Pierwsza linia wsparcia wg modelu LIVES (pierwsze trzy elementy): 

• L – Listen: Wysłuchajmy osoby pokrzywdzonej empatycznie, uważnie, bez oceniania i komentowania jej wyborów, zachowań, wyglądu itd. Nie wywierajmy presji, nie pouczajmy, nie dawajmy „dobrych rad”, nie przerywajmy, nie dzielmy się własnymi traumatycznymi doświadczeniami, spokojnie przyjmujmy wypowiedzi i emocje pacjentki/pacjenta. Zadbajmy o prywatność i poufność. 
• I – Inquire: Dopytajmy, pomóżmy osobie pokrzywdzonej określić jej potrzeby i problemy. Pytajmy tylko o to, co niezbędne dla zapewnienia pacjentce/pacjentowi odpowiedniej opieki i wsparcia. Nie kwestionujmy wiarygodności ani nie wypytujmy o dokładny przebieg zdarzenia – dociekanie, co dokładnie się wydarzyło, jest ewentualnym zadaniem policji i prokuratury. Naszym zadaniem jest zadbanie o osobę pokrzywdzoną. 
• V – Validate: Przekażmy osobie pokrzywdzonej, że jej wierzymy, rozumiemy ją, stoimy po jej stronie. Zapewnijmy ją, że winny przemocy jest zawsze wyłącznie sprawca. 

Krok 3: Wywiad i badanie fizykalne. Wywiad powinien obejmować pytania o ogólne informacje dotyczące stanu zdrowia, o te (i tylko te) elementy zgłaszanego zdarzenia, które są istotne z punktu widzenia medycznego, a także – jeżeli osoba pokrzywdzona postanowiła zgłosić sprawę policji/prokuraturze lub jeszcze się waha – z punktu widzenia zbierania dowodów. Jeśli musimy zadać pytania, które mogą być przez osobę pokrzywdzoną odebrane jako oceniające, wyjaśnijmy, dlaczego je zadajemy (np. jeśli pytamy, czy osoba się broniła, wyjaśnijmy, że chodzi o udokumentowanie powstałych podczas obrony obrażeń). Zadawajmy też pytania, które pozwolą ocenić stan psychiczny osoby pokrzywdzonej w kontekście potrzebnego jej wsparcia. 

Badanie fizykalne powinno być przeprowadzane z poszanowaniem osoby pokrzywdzonej i jej podmiotowości. Zapytajmy o zgodę na każdy etap badania, utrzymujmy z osobą pokrzywdzoną kontakt wzrokowy, tłumaczmy, co i dlaczego robimy, zaproponujmy obecność wspierającej osoby bliskiej, postarajmy się, żeby badanie przeprowadzała osoba płci wskazanej przez pokrzywdzoną w obecności drugiej osoby z personelu medycznego. Podczas oględzin nie prośmy osoby pokrzywdzonej o całkowite rozebranie się – można je prowadzić fragmentami, chroniąc intymność pacjentki/pacjenta. Najlepiej, żeby badanie osób, które mają pochwę, prowadziła ginekolożka, a osób bez pochwy – chirurg. Fotografie róbmy przeznaczonym do tego aparatem, nie telefonem. 

Światowa Organizacja Zdrowia zaleca, żeby decyzja o zgłaszaniu zgwałcenia organom ścigania należała do pokrzywdzonych. Polskie prawo nie przewiduje kar za niezgłoszenie przez personel medyczny zgwałceń w trybie podstawowym, dlatego tu decyzję pozostawiamy pacjentce/pacjentowi. W przypadkach, kiedy obowiązek prawny zmusza nas do zgłoszenia, wyjaśnijmy osobie pokrzywdzonej, dlaczego to robimy, jak będą wyglądały procedury, jakie ma prawa (w tym prawo do odmowy składania zeznań i uczestniczenia w procedurach) i z jakiego wsparcia może skorzystać. Jeśli osoba pokrzywdzona chce zgłosić zdarzenie, wezwijmy za jej zgodą patrol policji z pakietem kryminalistycznym. Jeżeli nie jest pewna, dobrze mieć na stanie szpitala własny pakiet (obecnie pakiety można kupić w firmie Hagmed).  

Krok 4: Opatrzenie obrażeń fizycznych – jeżeli obrażenia można opatrzyć na miejscu, trzeba to zrobić. W razie potrzeby można zaproponować środki przeciwbólowe, uspokajające, antybiotyki i szczepienie przeciwtężcowe.  

Krok 5: Zaproponowanie antykoncepcji awaryjnej (jeśli od zdarzenia nie minęło więcej niż 120 godzin). 

Krok 6: Profilaktyka chorób przenoszonych drogą płciową (w zależnośći od potrzeb PEP – jeśli od zdarzenia minęło mniej niż 72 godziny, antybiotyki i szczepienia przeciwko HPV i WZW-B). 

Krok 7: Pierwsza linia wsparcia, cd.: 

• E – Enhance safety: upewnijmy się, że pacjentka/pacjent jest bezpieczna/bezpieczny, ustalmy z nią/nim plan działania w tym obszarze. 
• S – Support: ustalmy plan samoopieki, w tym zaplanujmy wizyty kontrolne po dwóch i czterech tygodniach, trzech i sześciu miesiącach i przekażmy informacje o dostępnych formach wsparcia.