Moc głośnego czytania

Pani doktor, na czym dokładnie polega akcja „Książka na receptę”? 

„Książka na receptę” to wciąż nowatorska w skali kraju, ale bardzo potrzebna inicjatywa, która łączy temat zdrowia dzieci z czytaniem im książek. Program realizowany przez Fundację Powszechnego Czytania opiera się na zaproszeniu środowiska medycznego do rekomendowania takiej praktyki rodzicom i opiekunom dzieci już od niemowlęctwa, tak aby stało się ono elementem profilaktyki zdrowia. „Książka na receptę” powołuje się na niezrównany autorytet w tej dziedzinie, prof. Barry’ego Zuckermana, amerykańskiego pediatrę, który jako pierwszy lekarz na świecie zalecał wczesne czytanie dzieciom jako interwencję medyczną. 

A kiedy się wszystko zaczęło? 

W 2019 r. odbyła się pierwsza odsłona programu. Wtedy też Fundacja zaprosiła do współpracy prof. Barry’ego Zuckermana. „Książka na receptę” oparta jest na doświadczeniach i badaniach założonej przez niego organizacji Reach Out& Read. Sześć lat temu, podczas inauguracyjnej wizyty profesora w Polsce, program został szeroko zaprezentowany przedstawicielom środowiska medycznego. Zaproszeni zostali lekarze rodzinni, pediatrzy, neonatologowie, a także pielęgniarki i położne. Od tego czasu w polskich gabinetach lekarskich pojawiały się „recepty” do wypisywania zaleceń czytania, w przychodniach – ulotki i plakaty. Lekarze otrzymali materiały informacyjne i instruktażowe dotyczące wprowadzania takiej interwencji medycznej. Program wciąż się rozwija – od 2023 r. odbyły się już dwie konferencje dla specjalistów, połączone z warsztatami praktycznymi, dotyczące wpływu czytania na zdrowie najmłodszych. Kolejne szkolenie odbędzie się już 11 kwietnia w Bibliotece Narodowej w Warszawie. 

Jaki jest cel akcji? 

Celem jest wspieranie prawidłowego rozwoju dzieci już od urodzenia. Codzienne głośne czytanie dzieciom oraz rozmowa z nimi to niezbywalne fundamenty ich stabilności emocjonalnej, kompetencji społecznych i zdolności intelektualnych. Program opiera się na bogatych danych naukowych i praktycznych doświadczeniach zdobytych na świecie. Założeniem takich działań jest wypracowanie w polskich rodzinach nawyku jak najwcześniejszego czytania i rozmowy z dziećmi. Zaproszenie do kampanii środowiska medycznego jest tu kluczowe – to wspaniałe autorytety, ludzie, których powołaniem jest dbanie o nasze zdrowie i rozwój. To ważny argument dla rodziców malutkich dzieci. 

W jaki sposób dobierane są książki „na receptę”?  

Książki powinny być przede wszystkim odpowiednie do wieku pacjentów, zarówno pod względem formy, jak i treści. Takie dopasowanie jest kluczowe dla zainteresowania dziecka na danym etapie rozwoju – na początku to głównie książki kontrastowe, później kartonowe z coraz bardziej złożonymi ilustracjami i tekstem. Te różnice mają ogromne znaczenie, jeśli chodzi o odpowiedź na potrzeby oraz możliwości dziecka, ale także z punktu widzenia rodziców – im lepiej dopasowana książka, która zainteresuje malucha, tym większa szansa, że dorosły zobaczy cel, a w konsekwencji efekt takiego wysiłku i regularnej lektury. 

Czy można powiedzieć, że literatura rzeczywiście ma moc terapeutyczną? 

Dziś z całą pewnością możemy powiedzieć, że tak. Kiedyś opierano się na intuicji, ale obecnie potwierdzają to liczne badania. Organizatorzy programu „Książka na receptę” podkreślają, że rekomendacja czytania i rozmowy z małym dzieckiem jest oparta na danych naukowych dobrej jakości. Badania University of Sussex wskazują, że czytanie łagodzi stres. Pozytywny wpływ czytania na dobrostan najmłodszych potwierdzają też: 30-letnie doświadczenia Fundacji Reach Out & Read, Stanowisko Amerykańskiej Akademii Pediatrycznej, Badania PISA Reading for Pleasure, a także raporty dotyczące czytelnictwa polskiej Biblioteki Narodowej. 

A co mówią badania na temat wpływu głośnego czytania na rozwój intelektualny i emocjonalny dziecka? 

Mózg dziecka rozwija się najintensywniej w pierwszych latach życia. Czytanie na głos i związana z tym rozmowa z dzieckiem jest jedną z najskuteczniejszych interwencji, która je stymuluje. Staje się fundamentem dla budowania stabilności emocjonalnej (pomaga radzić sobie z agresją, przepracowywać traumy i przezwyciężać problemy), kompetencji społecznych i rozwoju intelektualnego, w tym rozwoju mowy, umiejętności krytycznego myślenia. Dziś kluczową częścią opieki lekarskiej nad dziećmi jest profilaktyka zaburzeń. Wprowadzenie do codziennej praktyki w gabinetach rekomendacji czytania książek jest bardzo istotne z punktu widzenia medycyny i pediatrii przyszłości. To mała interwencja, która skutecznie stymuluje prawidłowy, holistyczny rozwój najmłodszych. 

Ilu lekarzy jest zaangażowanych w akcję? 

W programie aktywnie uczestniczy już ponad 150 lekarzy, rozdają oni książki w swoich gabinetach. Ponadto jest stała grupa promotorów, którzy program wspierają merytorycznie i wizerunkowo. W ubiegłym roku przeszkoliliśmy też 1000 położnych, które brały udział w kursie online, zostały „Ambasadorkami czytania” i zalecają rodzicom głośne czytanie dzieciom już od pierwszych chwil życia.  

Jak zachęcić lekarzy, aby włączali się w akcję? 

Przede wszystkim kluczowe jest wskazanie realnego wpływu czytania na zdrowie małych pacjentów już na bardzo wczesnym etapie życia, który potwierdzają liczne badania i eksperci z różnych dziedzin – pediatrii, psychologii, neurologii i psycholingwistyki. Niezwykle istotne jest także pokazanie, że wprowadzenie takiej interwencji jako elementu profilaktyki medycznej jest możliwe w gabinecie lekarskim podczas wizyty. Wymaga to oczywiście podjęcia pewnego trudu, ale jest tego warte w myśl zasady „lepiej zapobiegać, niż leczyć”. Wykorzystanie siły własnego autorytetu do powiązania takiej rekomendacji ze zdrowiem najmłodszych jest bezcenne i bardzo satysfakcjonujące. Zalecenie regularnego czytania, które pojawia się na fizycznej recepcie, nabiera prawdziwej mocy. 

W jaki sposób rozmawiać z rodzicami pacjentów i jakie książki polecać? 

Przede wszystkim zaprosić ich do głośnego czytania dzieciom jako wspaniałej formy spędzania czasu. Mówiąc o korzyściach, należy podkreślić także rolę takiego zwyczaju dla budowania relacji z maluchami oraz siły nawyku, który będzie procentował w przyszłości. Taka interwencja wymaga oczywiście pewnej delikatności i wyczucia – tak aby zachęcić, nie zrazić, a także przekonać, że warto. Książki muszą odpowiadać potrzebom dzieci, ale też trafiać do rodziców, by chcieli im je wielokrotnie czytać. Program „Książka na receptę” bardzo mocno stawia na praktyczne ćwiczenia i szkolenie lekarzy w zakresie rekomendowania czytania i polecania książek.  

Co trzeba zrobić, aby otrzymać taką „książkową receptę”? 

Lekarze, którzy chcą wprowadzić taką rekomendację w gabinetach, mogą zgłosić się po bezpłatne materiały, w tym bloczki „recept”, na których będą przepisywali czytanie swoim pacjentom i ich opiekunom. Każda wizyta może zostać wzbogacona o taką interwencję, która w ten namacalny sposób stanie się rekomendacją medyczną.  

A zna pani skuteczność tego „książkowego” leku? 

Skuteczność tych działań została szczegółowo zbadana i potwierdzona w Stanach Zjednoczonych, gdzie taką inicjatywę podejmuje się już od lat 80. W Polsce projekt jest obecnie na etapie intensywnego rozwoju. Ewaluacji programu na naszym rodzimym polu możemy spodziewać się w przyszłości. Do „Książki na receptę” przyłącza się już coraz więcej lekarzy. 11 kwietnia br. podczas konferencji w Bibliotece Narodowej w Warszawie środowisko medyczne będzie miało kolejną okazję do wysłuchania międzynarodowych ekspertów, którzy opowiedzą o wpływie czytania na zdrowie i rozwój dzieci.