Męskość

Męskość w zasadzie jest pojęciem symetrycznym do kobiecości: to ogół cech mężczyzny, charakterystycznych dla niego, przeciwstawianych ogółowi cech kobiety, dla niej charakterystycznych. Kiedy jednak próbujemy wyliczyć te męskie cechy, które o męskości stanowią, zaczynamy odnosić się do stereotypów: mamy na myśli siłę, energię, odwagę, dzielność itp., a przecież kobiety także mogą charakteryzować się tymi cechami. Zresztą w języku potocznym męskość w tym znaczeniu wcale nie musi być właściwa mężczyźnie – mówimy przecież o mężczyznach mało męskich, czyli o tych, którzy męskością się nie wykazują. Mówimy także o bardzo męskich mężczyznach jako o tych, którzy te cechy mają w stopniu wysokim, ale też o tych, których zewnętrzność zdaje się na to wskazywać, co jest jeszcze silniej związane z postrzeganiem stereotypowym.

Ale męskość jest jeszcze słowem oznaczającym szczególną cechę – mianowicie płciową potencję. Mówimy o utracie męskości jako o impotencji, o przywracaniu męskości. Tutaj także to cecha stopniowalna: mężczyzna może i w tym zakresie być bardziej lub mniej męski. Do tego koncentracja na tym aspekcie męskości doprowadziła do funkcjonowania jeszcze innego znaczenia tego słowa: zaczęło ono oznaczać po prostu męskie genitalia.

Kiedy dziś mówimy o męskości, możemy mieć też na myśli to, co jest nazywane z hiszpańska machismo, a więc męskie przeświadczenie o męskim prawie do dominacji. A w ogóle we współczesnym dyskursie, zwłaszcza publicznym, używanie słowa męskość jest obarczone wszystkimi kontekstami związanymi z problematyką umownie określaną jako gender. I może być świadectwem szowinizmu męskiego. Sam rzeczownik jest oczywistą substantywizacją przymiotnika męski, znaczeniowo regularną. Ten przymiotnik pochodzi od rzeczownika mąż, funkcjonującego dawniej w znaczeniu dzisiejszego słowa mężczyzna (dawniej zresztą mężczyzna to był rzeczownik zbiorowy, gramatycznie żeński, jak na przykład dzisiejszy rzeczownik młodzież czy starszyzna).

Ale od słowa mąż mieliśmy też inny, wcześniejszy przymiotnik, mianowicie mężny. Dawniej znaczył także to, co dziś przymiotnik męski, a także dorosły. Istnieje on w naszej mowie do dziś, teraz odnosi się do pewnego rodzaju odwagi, wytrwałości. Mężnie znosimy na przykład przeciwności losu – możemy zresztą i dziś powiedzieć, że znosimy je po męsku (co jest też oczywiście przejawem męskiego szowinizmu).

Rzeczownikiem – regularnym – od przymiotnika mężny była (i jest) mężność, ale mamy i inny, mianowicie męstwo. I to męstwo, oznaczające dziś dzielność, zwłaszcza waleczność, ale także inne podobne cechy, odpowiadające wizerunkowi (stereotypowi) prawdziwego mężczyzny. Było męstwo także określeniem pewnej moralnej cnoty, do której dziś może rzadziej się odwołujemy, choć imponuje nam ona wciąż.

Mąż, mężny, mężność, męstwo, mężczyzna, męski, męskość – ileż określeń, rzeczownikowych i przymiotnikowych. Wszystkie mają się łączyć z siłą, odwagą, energią, wytrwałością, poczuciem odpowiedzialności… A przecież wiemy, jak różni dziś są mężczyźni. I że wielu z nich nie miałoby nic przeciw temu, żeby te cechy w większym stopniu związać z płcią, tak niesłusznie i stereotypowo zwaną (zresztą na szczęście coraz rzadziej) słabą.