13 maja 2020

Aktualności prawnomedyczne

Filip Niemczyk, adwokat

Marzec i początek kwietnia 2020 r. przyniosły ogrom zmian i nowych regulacji z zakresu prawa medycznego związanych ze stanem epidemii COVID-19. Ramy niniejszego artykułu nie pozwalają na szczegółowe ich omówienie. Chciałbym jednak wskazać podstawowe kierunki i rozwiązania, na które zdecydowano się, aby przeciwdziałać rozprzestrzenianiu się koronawirusa i minimalizować skutki epidemii. Komentarza wymagają też niektóre aspekty obowiązywania i wykładni ogłoszonych przepisów.

Nowelizacja specustawy z 31 marca 2020 r.

Mocą ustawy z 31 marca 2020 r.1 o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw obszernej nowelizacji uległa specustawa z 2 marca 2020 r., którą omawiałem w poprzednim numerze „Pulsu”. Specustawa stała się w ten sposób częścią tzw. tarczy antykryzysowej, wprowadzającej wiele instrumentów wsparcia, w szczególności dla przedsiębiorców, pracodawców i pracowników. Warto wymienić nowe regulacje, dotyczące okresu stanu zagrożenia epidemicznego i epidemii, w owej ustawie zawarte:

– możliwość pomniejszenia podstawy opodatkowania o wartość darowizny przekazanej w celu przeciwdziałania COVID-19 na rzecz wskazanych podmiotów leczniczych,

– wydłużenie okresu obowiązywania orzeczeń o niezdolności do pracy i niepełnosprawności,

– zawieszenie obowiązku wykonywania okresowych badań lekarskich i psychologicznych m.in. dla kierowców zawodowych,

– wstrzymanie biegu terminów w postępowaniach administracyjnych i sądowych.

Omawiana ustawa wprowadza również kary pieniężne związane z różnymi aspektami życia społeczno-gospodarczego w okresie epidemii. Sankcje dotyczą m.in.:

– stosowania zawyżonych cen lub marż, szczególnie produktów leczniczych, sprzętu i wyrobów medycznych
– do 5 mln zł,

– naruszenia zakazu obrotu określonymi produktami
– do 1 mln zł,

– naruszenia nakazu hospitalizacji, kwarantanny lub izolacji w związku z zapobieganiem, zwalczaniem i przeciwdziałaniem COVID-19 – do 30 tys. zł.

Istotne, że wymienione kary nakładane mają być w trybie administracyjnym przez właściwych inspektorów farmaceutycznych, sanitarnych i Inspekcji Handlowej, a ich wykonanie ma być natychmiastowe.

Ustawa wprowadza również nowe regulacje w zakresie prawa karnego, podnosząc sankcję karną w zakresie przestępstw bezpośredniego narażenia na zarażenie wirusem HIV (do ośmiu lat pozbawienia wolności) oraz stalkingu, zwanego inaczej uporczywym nękaniem (do ośmiu lat pozbawienia wolności), co zdaje się nie mieć bezpośredniego związku z epidemią. Ustawa dodaje również nowy typ wykroczenia, zagrożonego karą grzywny do 5 tys. zł, ograniczenia wolności lub aresztu do 30 dni, polegającego na uniemożliwieniu lub istotnym utrudnieniu czynności służbowych przez umyślne niestosowanie się do poleceń wydawanych przez funkcjonariuszy Policji lub Straży Granicznej. Zwraca w tym aspekcie uwagę bardzo ogólny sposób sformułowania zakazu i brak bezpośredniego powiązania z kwestiami zagrożenia epidemicznego. Warto dodać, że zmiany w zakresie prawa karnego weszły na stałe do porządku prawnego, a ich obowiązywanie nie jest ograniczone czasem trwania stanu epidemii.

Ustawa z 31 marca 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie systemu ochrony zdrowia związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-192 

Drugim elementem tzw. tarczy antykryzysowej jest obszerna zmiana przepisów dotyczących systemu ochrony zdrowia. Obejmuje ona m.in. następujące kwestie:

– umożliwienie skierowania lekarza stażysty oraz lekarza odbywającego szkolenie specjalizacyjne do pracy przy zwalczaniu epidemii do podmiotu, w którym odbywa staż lub szkolenie, lub też do innego podmiotu,

– przekazanie czynności związanych z pobieraniem krwi w ramach regulacji ustawy o publicznej służbie krwi pielęgniarkom, które przeprowadziły pod nadzorem lekarza co najmniej 100 kwalifikacji dawców do oddania krwi,

– możliwość wprowadzenia ograniczenia w dostępie pacjentów do wyrobów medycznych, produktów leczniczych i środków biobójczych mocą decyzji głównego inspektora sanitarnego,

– rozszerzenie możliwości wystawiania recept,

– umożliwienie inspektorom sanitarnym wydawania ustnych decyzji o kwarantannie, izolacji lub hospitalizacji,

– umożliwienie wydawania decyzji o kwarantannie, izolacji lub hospitalizacji lekarzowi wobec osoby narażonej na zakażenie, podejrzanej o chorobę lub chorej na chorobę szczególnie niebezpieczną i wysoce zakaźną,

– wprowadzenie kar pieniężnych w związku ze złamaniem reguł kwarantanny, izolacji lub przymusowej hospitalizacji w wysokości od 5 tys. do 30 tys. zł, wymierzanych w drodze decyzji administracyjnej przez właściwego inspektora sanitarnego,

– umożliwienie powrotu do zawodu pielęgniarkom, które nie wykonywały go przez pięć lat,

– wprowadzenie możliwości finansowania ze środków publicznych badań rozwojowych w zakresie zwalczania chorób zakaźnych bez przeprowadzania konkursu,

– podwyższenie zasiłku chorobowego do 100 proc. podstawy wymiaru dla pracowników podmiotów leczniczych za okres, w którym przebywają w kwarantannie lub w izolacji,

– uchylenie odpowiedzialności karnej i dyscyplinarnej w zakresie dyscypliny finansów publicznych wobec osób, które w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii COVID-19, działając w interesie społecznym, nabywają towary i usługi niezbędne do zwalczania tej choroby zakaźnej.

Rozporządzenia wykonawcze do ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi

Nadzwyczajną aktywnością legislacyjną w ostatnich tygodniach wykazało się Ministerstwo Zdrowia. W marcu opublikowano wiele rozporządzeń, w tym cztery akty wykonawcze do ustawy o zwalczaniu chorób zakaźnych.3 13 marca 2020 r. ogłoszono stan zagrożenia epidemicznego, w związku z którym zakazano międzynarodowego transportu kolejowego, wprowadzono obowiązek kwarantanny dla osób powracających z zagranicy, zakazano wywozu określonych wyrobów medycznych i sprzętu, nakazano zamknięcie lokali gastronomicznych, kulturalnych, sportowych, turystycznych, sanatoriów, ograniczono handel i niektóre usługi. 20 marca 2020 r. ogłoszono stan epidemii, podtrzymano dotychczasowe restrykcje, a dodatkowo w większym stopniu ograniczono działalność handlową i usługową, działalność urzędów publicznych, wprowadzono zakaz zgromadzeń do 50 osób. 31 marca 2020 r., tym razem mocą rozporządzenia Rady Ministrów,4 wprowadzono kolejne ograniczenia, polegające przede wszystkim na wprowadzeniu do 11 kwietnia 2020 r. zakazu przemieszczania się osób, z wyjątkiem mającego na celu wykonywanie czynności zawodowych lub zadań służbowych, zaspokajanie podstawowych potrzeb życia codziennego, wykonywanie praktyk religijnych, zwalczanie epidemii. Nakazano, aby osoby poruszające się pieszo zachowały dwumetrowy odstęp, chyba że muszą opiekować się osobą nieletnią lub niepełnosprawną. Wprowadzono także istotne ograniczenia działalności leczniczej w zakresie, w jakim nie dotyczy zwalczania COVID-19, m.in. rehabilitacyjnej, uzdrowiskowej, stomatologicznej.

Do wprowadzonych w drodze przywołanych rozporządzeń przepisów zgłosić można dwa rodzaje uwag. Nie kwestionuję oczywiście zasadności podejmowania daleko idących działań związanych ze zwalczaniem epidemii, ale niektóre szczegółowe rozwiązania mogą budzić zdziwienie. Mam tu na myśli chociażby nakaz poruszania się w odległości 2 m nawet dla członków bliskiej rodziny mieszkających razem, a jednocześnie zezwolenie na praktyki religijne w większych grupach. Podstawowe zastrzeżenie nie dotyczy jednak treści poszczególnych reguł, ale faktu, że zasadnicze ograniczenia konstytucyjnych praw i wolności obywatelskich, z jakimi niewątpliwie mamy tu do czynienia, wprowadzane są mocą aktu prawnego niskiego rzędu – rozporządzenia, dla czego podstawą ma być jedynie ogłoszony przez ministra zdrowia stan epidemii. W pełni podzielam opinię, że podstawą do wydawania tego rodzaju rozporządzeń może być jedynie ogłoszony w odpowiednim trybie stan klęski żywiołowej,5  jaką jest niewątpliwie panująca epidemia. Brak decyzji o jego ogłoszeniu ma wiele konsekwencji, nie tylko o charakterze politycznym. Z punktu widzenia prawnika stan taki niesie przede wszystkim ryzyko bezkarności osób, które naruszą reguły wynikające ze wspomnianych rozporządzeń. Sankcje karne muszą mieć bowiem odpowiednie umocowanie konstytucyjne i ustawowe, a jego brak powoduje, że daleko idące restrykcje i wysokie kary pieniężne w praktyce mogą okazać się niemożliwe do wyegzekwowania,
a zatem nieskuteczne jako środek walki z COVID-19. 

1 DzU 2020, poz. 568.

2 DzU 2020, poz. 567.

3 DzU 2020,
poz. 433, 491, 531, 567.

4 DzU 2020, poz. 566.

5 DzU 2002, poz. 558.

Forum dyskusyjne - napisz komentarz

Musisz się zalogować, aby móc dodać komentarz.

Archiwum

Okręgowa Izba Lekarska w Warszawie im. prof. Jana Nielubowicza