8 czerwca 2010

Język nasz giętki

Piotr Müldner-Nieckowski

W słownikach ogólnych nie ma używanego w medycynie wyrażenia przyimkowego coś z wyboru (ang. something of choice). Nie ma go także w „Polskim…” ani „Wielkim słowniku medycznym”. Lekarze piszący często szukają pomocy językoznawców. Nie zawsze jednak z dobrym skutkiem, bo ci nie znają medycyny. Pewien znany językoznawca na pytanie: „Czy część kręgosłupa to kręg, czy krąg?” – bez wahania odpowiedział w telewizji, że „krąg” (a my wiemy, że kręg). Inny, równie znany, na pytanie: „Co znaczy wyrażenie z wyboru?” – powiedział, że „jeśli ktoś jest kimś z wyboru, to znaczy nie z konieczności, ale dlatego, że tak chce” (np. lekarz z wyboru) albo „że został wybrany” (np. prezydent z wyboru). Tak, ale widzowi chodziło o lek, metodę, postępowanie, diagnostykę, leczenie, operację z wyboru. Na to odpowiedzi już nie otrzymał, bo są to terminy naukowe. Niekoniecznie medyczne. Znamy jeszcze kilka innych, na przykład technicznych, wojskowych: technologia, aparatura, układ (system), naprawa, taktyka, procedura, styl, hipoteza z wyboru.
Również i my możemy mieć trudności z definicją, ponieważ znamy te wypowiedzenia zwykle tylko z kontekstu. Rozumiemy je intuicyjnie. Trzeba było to zbadać. Żadne z tych wyrażeń nie występowało w „Narodowym Korpusie Języka Polskiego”, a w „Korpusie Języka Polskiego” PWN znalazłem lek, preparat i postępowanie z wyboru w trzech cytatach z książki M. Pawlikowskiego „Leczenie hormonami i pochodnymi hormonów” (1988, 1996), przy czym z kontekstu niezbyt dokładnie wynikało, co znaczą, na przykład: „W chorobie Addisona lekiem z wyboru jest hydrokortyzon jako hormon naturalny”. Można było się domyślać, że coś z wyboru „jest uważane jako najlepsze”. Poszukiwania w bibliotece dały podobny wynik. Spotykałem zdania oparte na jednym schemacie: „Postępowaniem z wyboru jest wycięcie zajętego fragmentu jelita”, „Badaniem z wyboru jest w tych wypadkach artroskopia”.
Skoro tak, to pełnego znaczenia tego wyrażenia należało szukać po określeniu, w których okolicznościach autorzy go używają i do czego odnoszą. Uzyskałem następującą definicję:
Coś z wyboru to taki element (obiekt, metoda lub czynność), który spośród istniejących został wybrany jako w danej sytuacji najdogodniejszy.
Cząstka z wyboru znaczy tu „po analizie zbioru, z którego można wybierać”. Mówimy: „W aptece jest duży wybór leków” i tym samym przyjmujemy, że jest tam wiele preparatów, uznajemy, że każdy ma określone cechy własne, następnie, że jest z czego wybierać i na koniec, że należy wybrać taki lek, który według rachunku za i przeciw okazuje się najwłaściwszy. Zatem na przykład lek z wyboru to taki, który zaleca się (w danej chorobie) do stosowania w pierwszej kolejności, a pozostałe są do dyspozycji, ale jako drugorzutowe, drugorzędne lub małowartościowe. Metoda z wyboru to taka, która w danej sytuacji jest zalecana jako najpewniejsza, najbardziej wiarygodna, jednak w innej sytuacji należałoby zastosować metodę inną.

Archiwum

Okręgowa Izba Lekarska w Warszawie im. prof. Jana Nielubowicza