13 lutego 2013

Wspomnienia

Prof. Stanisław Sterkowicz
(1923-2011)

Łączył pasję naukową z literacką. Czynnie pracował jako lekarz i organizował konferencje kardiologiczne. Nieustannie pisał – książki i artykuły. Podejmował w nich twórczą wędrówkę z ludźmi zasłużonymi dla kultury i nauki, dla literatury i medycyny. Powracał też do własnych tragicznych przeżyć z czasów II wojny światowej i losów więźnia obozu koncentracyjnego.
Urodził się w Pińsku w 1923 r. Egzamin maturalny zdał przed Tajną Komisją Kuratorium Krakowskiego w 1942 r. Był żołnierzem AK. Ujęty w łapance ulicznej, został wywieziony na przymusowe roboty do Niemiec. W Berlinie ponownie aresztowany za działalność konspiracyjną, trafił do obozu koncentracyjnego w Neuengamme koło Hamburga. Po wyzwoleniu powrócił do Polski i wstąpił na Wydział Lekarski Akademii Medycznej w Gdańsku. Po studiach pracował w Lęborku. W 1975 r. przeprowadził się do Włocławka i objął stanowisko ordynatora Oddziału Chorób Wewnętrznych Szpitala Wojewódzkiego. W 1978 r. obronił pracę habilitacyjną. Od 1979 r. pracował w Zespole Nauczania Klinicznego w Akademii Medycznej w Łodzi z siedzibą we Włocławku. W 1986 przeszedł na emeryturę, ale wciąż był aktywnym uczestnikiem życia lekarskiego i naukowego. W 1993 r. otrzymał tytuł profesora nauk medycznych.
Przypomnieniu postaci tego zasłużonego lekarza i pisarza, niestrudzonego organizatora i animatora działalności naukowej we Włocławku, poświęcone było spotkanie Sekcji Historycznej PTL i Koła Historycznego Warszawskiego Towarzystwa Lekarskiego (14 grudnia 2012 r.). Prelekcję prowadził prof. Marek Pawlikowski. Z pasją opowiadał o Profesorze, z którym spotykał się zawodowo, o Jego pracy we Włocławku i twórczości literackiej, o wielkiej skromności tego doświadczonego życiem człowieka i pozostawionej spuściźnie.
Dorobek Stanisława Sterkowicza to kilkaset artykułów zarówno z zakresu medycyny, jak i publicystyki oraz kilkanaście książek. Napisał biografię Tadeusza Boya-Żeleńskiego oraz historię życia i działalności naukowej Tadeusza Reichsteina – urodzonego we Włocławku w 1897 r. inżyniera biochemika, który był pierwszym polskiego pochodzenia laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny. Jednakże własne dramatyczne przeżycia z młodości, doświadczenia z pobytu w obozie koncentracyjnym stały się najważniejszym tematem twórczości literackiej Sterkowicza. Pisał o eksperymentach prowadzonych na więźniach w niemieckich obozach koncentracyjnych (m.in. „Nieludzka medycyna – lekarze w służbie nazizmu”). Opisywał i dokumentował zbrodnie dokonywane w imię ideologii, dzieląc się doświadczeniem więźnia i wiedzą lekarza, ale nawet w największym mroku historii potrafił odnajdywać nadzieję, ukazywał ludzi, którzy nie poddawali się terrorowi. Pisał też o tych niemieckich lekarzach, którzy mieli odwagę i przekonanie, aby zgodnie z własnym sumieniem pomagać chorym.
Życie Sterkowicza jest przykładem losu wielu Polaków uwikłanych w historię XX w. Zaangażowany w ruch oporu, więzień obozu koncentracyjnego, który powrócił z niewoli do kraju już po wyzwoleniu, w ludowej Polsce za „niewłaściwy” życiorys został odsunięty od głównego nurtu życia publicznego i „skazany” na wyjazd i pracę na prowincji. Ale jest też przykładem niezłomnego hartu ducha, woli pracy, rozwoju i działania, także na rzecz innych. Prof. Sterkowicz, mimo że pracował poza ośrodkiem akademickim, bez zaplecza dydaktycznego, urzeczywistnił własne dążenia do aktywnego uczestnictwa w życiu naukowym. Dzięki jego staraniom i determinacji Włocławek stał się ważnym ośrodkiem, organizującym od 1981 r. konferencje kardiologiczne, na które licznie przyjeżdżali przedstawiciele polskiej nauki, lekarze, a których plonem były wydawnictwa pokonferencyjne. Ten wkład naukowy, oprócz książek i publikacji, to wielkie dzieło, które prof. Sterkowicz po sobie pozostawił. Zmarł w 2011 r. Czy był człowiekiem spełnionym?
Obecny na prelekcji, zaprzyjaźniony ze Stanisławem Sterkowiczem prof. Andrzej Danysz udostępnił do odczytania ostatni list, jaki od Niego otrzymał. Jego treść to rodzaj podsumowania i rozrachunku, dialogu z własnym życiem i z czasem, w którym przyszło Mu żyć. Daremnej niezgody na uwikłanie w historię i, mimo wszystko, pogodzenia się z losem.
Prof. Stanisław Sterkowicz aktywnie współpracował z Włocławskim Towarzystwem Naukowym. Goszczący na spotkaniu przedstawiciele towarzystwa: prof. Stanisław Kunikowski – rektor Wyższej Szkoły Humanistyczno-Ekonomicznej we Włocławku, i dr Zdzisław Jan Zasada – prezes WTN, podziękowali organizatorom i prelegentowi za przypomnienie dorobku prof. Sterkowicza, Jego zasług dla włocławskiej kardiologii i ożywienia naukowego miasta. Prof. Sterkowicz na stałe wpisał się w historię Włocławka i historię polskiej medycyny.

Anetta Chęcińska


Prof. Artur Czyżyk
(1927-2012)

15 lipca 2012 r. zmarł w wieku 85 lat prof. Artur Czyżyk, wybitny klinicysta, naukowiec i wychowawca wielu pokoleń lekarzy, jeden z twórców polskiej diabetologii, członek wielu towarzystw naukowych.
Prof. Artur Czyżyk był wybitnym lekarzem, zawsze oddanym chorym, świetnym diagnostą i dydaktykiem. Był prawdziwym człowiekiem renesansu – miał szeroką wiedzę humanistyczną, imponował znajomością wielu języków obcych. Był też znawcą i pasjonatem literatury francuskiej. Jego znajomość biochemii cukrzycy wzbudzała podziw, a wykłady cieszyły się bardzo dużym powodzeniem. Był bardzo wymagający wobec siebie i swoich asystentów. Stosował wysokie standardy postępowania w życiu codziennym i pracy naukowej, cechował Go bardzo precyzyjny język. Z Jego podręcznika „Patofizjologia i klinika cukrzycy” uczyło się kilka pokoleń diabetologów. Mimo że ostatnie wydanie ukazało się wiele lat temu, nadal liczni lekarze chętnie sięgają po tę publikację, znajdując w niej inspirację i odpowiedzi na trudne pytania. Profesor był bardzo wnikliwym recenzentem wielu prac naukowych. Uczył krytycznego i oryginalnego podejścia do pracy naukowej.
Artur Czyżyk urodził się 6 lutego 1927 r. w Bodzentynie, w rodzinie nauczycielskiej. Okres okupacji spędził w Gorlicach i w ramach tajnego nauczania ukończył gimnazjum i I klasę liceum humanistycznego. Po maturze w 1945 r. (Gimnazjum i Liceum im. Marcina Kromera w Gorlicach) studiował na Wydziale Lekarskim UJ w Krakowie.
Prof. Tadeusz Orłowski tak pisał we wspomnieniu o prof. Czyżyku: „W ostatnim roku studiów, jako wyróżniający się student, otrzymał stypendium doktoranckie Ministerstwa Szkolnictwa Wyższego, co umożliwiło mu pracę w Zakładzie Farmakologii uczelni. Dzięki temu jego pierwszymi krokami na polu naukowym kierował prof. J. Supniewski, jeden z najwybitniejszych polskich uczonych, znany ze znakomitego warsztatu naukowego. Niewątpliwie ten okres ukształtował sylwetkę naukową młodego doktoranta, o czym świadczą precyzja i poziom publikowanych przez niego prac”.
Dyplom lekarza otrzymał w 1951 r. W tym samym roku, w wieku 24 lat, uzyskał stopień doktora na Wydziale Lekarskim AM w Krakowie (tytuł rozprawy doktorskiej: „Farmakologiczne właściwości dwusiarczku czteroetylotiuramu i niektórych jego pochodnych”). Od 1951 r. prof. Czyżyk związał swoje życie naukowe z III Kliniką Chorób Wewnętrznych AM w Warszawie, kierowaną wówczas przez prof. Jakuba Węgierko. Tutaj osiągał kolejne szczeble pracy zawodowej i naukowej. W wieku 33 lat uzyskał stopień doktora habilitowanego na Wydziale Lekarskim AM w Warszawie na podstawie rozprawy habilitacyjnej „Zachowanie się azotu aminowego i wolnych aminokwasów osocza w cukrzycy”. Tytuł profesora nadzwyczajnego otrzymał w 1971 r., zwyczajnego – w 1980 r. W latach 50. i 60. odbył dwa staże szkoleniowo-naukowe – w Karlsburgu i Paryżu.
Od 1965 r. pracował kolejno jako ordynator III Oddziału Chorób Wewnętrznych Szpitala Praskiego w Warszawie, ordynator II Oddziału Chorób Wewnętrznych Centralnego Szpitala Klinicznego MSW w Warszawie, a od 1968 r. kierował przez niemal 30 lat, aż do przejścia na emeryturę w 1997 r., III Kliniką Chorób Wewnętrznych AM w Warszawie, przemianowaną w 1975 r. na Klinikę Gastroenterologii i Chorób Przemiany Materii. Stworzył z niej ośrodek diabetologiczny o znaczeniu międzynarodowym.
W latach 1981-1988 był dyrektorem Instytutu Chorób Wewnętrznych I Wydziału Lekarskiego AM. Pracował także jako ordynator Oddziału Chorób Wewnętrznych w Lecznicy MZiOS (1965-1997), pełnił funkcję konsultanta ds. cukrzycy w Uzdrowisku Kołobrzeg (1962-1974). Aktywnie uczestniczył w pracach uczelni jako prodziekan I Wydziału Lekarskiego (1970-1975) i prorektor (1972-1975).
Brał udział w organizowaniu opieki diabetologicznej w Polsce i na świecie. W Kołobrzegu stworzył największy w Polsce ośrodek uzdrowiskowy leczenia cukrzycy. Był współtwórcą Banku Środków Technicznych Stosowanych w Diagnostyce i Leczeniu Cukrzycy, którego celem było zapewnienie intensywnej terapii insuliną. W okresie 1986-1996 umieralność okołoporodowa noworodków matek objętych opieką Banku (ponad połowa wszystkich rodzących kobiet chorych na cukrzycę) spadła z 12 do poniżej 2 proc.
Przez cały okres pracy prowadził aktywną działalność dydaktyczną na macierzystej uczelni, a także w CMKP. Pod kierunkiem prof. Czyżyka specjalizację z zakresu chorób wewnętrznych I stopnia uzyskało 30 lekarzy, II stopnia – 20, podspecjalizację diabetologiczną – 25. Był promotorem 31 przewodów doktorskich i opiekunem ośmiu przewodów habilitacyjnych (w większości o tematyce diabetologicznej), a także recenzentem 33 rozpraw doktorskich, 26 rozpraw habilitacyjnych oraz 16 wniosków o nadanie tytułu profesora.
Był redaktorem naczelnym anglojęzycznego kwartalnika „Acta Medica Polona” (1971-1986) oraz „Polskiego Archiwum Medycyny Wewnętrznej” (1995-2008). Pełnił liczne funkcje w towarzystwach polskich i międzynarodowych, m.in. wiceprzewodniczącego: Europejskiego Towarzystwa Badania Cukrzycy (European Association for the Study of Diabetes, 1968-1969), Międzynarodowej Federacji Cukrzycowej (IDF, 1976-1982), Cukrzycowej Federacji Naddunajskiej (1989-1993), był też członkiem Komitetu Ekspertów WHO ds. Cukrzycy (1967-1992).
Towarzystwo Europejskie, doceniając wielki wkład Profesora w diabetologię europejską, jako jedynemu Polakowi w historii EASD przyznało w 2004 r. tytuł Honorowego Członka. Nadano Mu też członkostwo honorowe towarzystw diabetologicznych: niemieckiego, węgierskiego, francuskiego i polskiego. Został odznaczony m.in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1970) i Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (2000).
Dorobek naukowy Profesora obejmuje ponad 350 publikacji, w tym ok. 200 w piśmiennictwie obcojęzycznym, i dotyczy przede wszystkim cukrzycy. Był autorem 35 rozdziałów w podręcznikach i monografiach, a także dużej monografii „Patofizjologia i klinika cukrzycy” (1987 i 1997).
Do głównych osiągnięć prof. Artura Czyżyka w pracy naukowej należą badania metabolizmu aminokwasów, zwłaszcza w kwasicy ketonowej; badania mechanizmu działania przeciwcukrzycowych pochodnych biguanidu, w szczególności odkrycie hamowania przez fenforminę jelitowej absorpcji glukozy; badania właściwości immunologicznych insuliny, w tym wykazanie, że także podczas stosowania insulin wysoko oczyszczonych i insuliny humanizowanej pojawiają się w surowicy chorych IgGs wiążące insulinę – zwłaszcza w przebiegu infekcji, po szczepieniach; badania epidemiologiczne w cukrzycy – skryningowe chorobowości na cukrzycę; prospektywne umieralności chorych na cukrzycę i ustalenie czynników ryzyka zgonów z przyczyn sercowo-naczyniowych; udział w prospektywnym badaniu „WHO Multinational Study of Vascular Disease in Diabetes”; badanie czynności wydzielniczej trzustki; badania klirensu wątrobowego insuliny; badania dotyczące funkcji wątroby; badania metabolizmu tłuszczów; badania następstw metabolizmu etanolu – poza rozprawą doktorską wyjaśnienie nietolerancji alkoholu przez chorych na cukrzycę leczonych pochodnymi sulfonylomocznika reakcją typu disulfiramu; wykazanie pogłębienia hipoglikemii poalkoholowej przez te leki oraz przez blokery receptorów H2.
Życie Profesora przerwała wieloletnia, postępująca, nieuleczalna choroba.
Na podstawie materiałów nadesłanych przez dr. n. med. Mariusza Tracza i dr. hab. n. med. Janusza Krzymienia, starszych asystentów w Klinice Gastroenterologii i Chorób Przemiany Materii WUM, kierowanej przez prof. dr. hab. n. med. Waldemara Karnafla.

opr. mkr

Archiwum

Okręgowa Izba Lekarska w Warszawie im. prof. Jana Nielubowicza