27 marca 2006

Orzecznictwo lekarskie i rehabilitacja w ramach prewencji rentowej w ubezpieczeniu społecznym – cz. III

7 lat po reformie

Cz. I-II zamieściliśmy w „Pulsie” nr 1 i 2/2006

Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych stanowi, że przy ocenie stopnia i trwałości niezdolności do pracy oraz rokowaniach co do odzyskania tej zdolności bierze się pod uwagę możliwość wykonywania dotychczasowej lub podjęcia innej pracy oraz celowość przekwalifikowania zawodowego, uwzględniając rodzaj i charakter dotychczas wykonywanej pracy, poziom wykształcenia, wiek i predyspozycje psychofizyczne.
Lekarz orzecznik stwierdza celowość przekwalifikowania zawodowego, jeśli osoba ubiegająca się o świadczenia utraciła zdolność do pracy zarobkowej w dotychczasowym zawodzie, lecz może być zdolna do innej pracy po przekwalifikowaniu. Jednym z ważniejszych elementów postępowania orzeczniczego w przypadku przekwalifikowania zawodowego jest psychologiczna ocena zdolności do pracy dokonywana przez konsultanta psychologa. Ponadto w trakcie badania psychologicznego precyzuje się zainteresowania i preferencje zawodowe ubezpieczonego.
Jeśli w trakcie postępowania rentowego lekarz orzecznik ZUS stwierdzi celowość przekwalifikowania zawodowego, wówczas ubezpieczony otrzymuje rentę szkoleniową na 6 miesięcy (wypłacaną z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych) i skierowanie do powiatowego urzędu pracy, gdzie zostanie przeprowadzona ocena pod kątem możliwości przekwalifikowania zawodowego. Okres wypłaty renty szkoleniowej jest dostosowany do programu szkolenia. Łączny okres wypłacania świadczenia nie może jednak przekroczyć 36 miesięcy. Ze względów motywacyjnych przewidziany jest korzystniejszy wymiar tego świadczenia w porównaniu z rentą z tytułu niezdolności do pracy.
Rehabilitacja zawodowa jest więc obok funkcjonującej od 1995 r. rehabilitacji leczniczej kolejną formą działań rehabilitacyjnych stwarzającą ubezpieczonym możliwość powrotu do aktywności zawodowej. Niestety, jest ona jeszcze niedostatecznie upowszechniona. Liczbę orzeczeń o celowości przekwalifikowania zawodowego wydanych przez lekarzy orzeczników ZUS w latach 1999-2004 przedstawia tabela 1.

Tab.1. Orzeczenia o celowości przekwalifikowania zawodowego wydane przez lekarzy orzeczników ZUS

Program rehabilitacji zawodowej pozwoliłby na lepsze wykorzystanie możliwości, jakie daje ubezpieczonym renta szkoleniowa, gdyby możliwe było odtworzenie specjalnych ośrodków rehabilitacji zawodowej. Słabym punktem tego programu są bowiem kłopoty z organizacją odpowiednich kursów przez urzędy pracy, z uwagi m.in. na ograniczenia środków finansowych oraz lokalnych rynków pracy.
Regulacje prawne w naszym państwie stwarzają możliwości przyznawania rent z tytułu niezdolności do pracy dopiero w przypadku, gdy działania rehabilitacyjne nie rokują powodzenia lub okażą się nieskuteczne. Stworzony więc został system, dający możliwość wykorzystania działań leczniczo-rehabilitacyjnych przed przyznaniem świadczenia rentowego, zgodny z późniejszymi zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia (Międzynarodowa Klasyfikacja Niepełnosprawności – 2001) .
Wprowadzona w 1997 r. reforma ubezpieczenia rentowego, w tym orzecznictwa lekarskiego o niezdolności do pracy,
a w 1999 r. reforma ubezpieczenia chorobowego, w tym kontrola orzekania o czasowej niezdolności do pracy, jak również działania ZUS w zakresie prewencji rentowej spowodowały spadek liczby pierwszorazowych świadczeń rentowych
z 315,8 tys. przyznanych w 1991 r. – do 59,7 tys. po 7 latach funkcjonowania nowego systemu, a także spadek liczby osób pobierających rentę z tytułu niezdolności do pracy z 2704,1 tys. w 1999 r. – do 2119,1 tys. w 2004 r. (por. tabela 2.
i tabela 3.). Również liczba zasiłków chorobowych wypłaconych z powodu czasowej niezdolności do pracy z tytułu choroby uległa obniżeniu mniej więcej o 40 % (por. tabela 6.).

Analiza danych statystycznych dotyczących wypłacanych zasiłków chorobowych i rent z tytułu niezdolności do pracy wskazuje, że podjęte działania – tj. prewencja rentowa,
w tym rehabilitacja lecznicza i zawodowa, oraz reforma orzecznictwa lekarskiego w ubezpieczeniach społecznych
– były słusznym kierunkiem zmian, zmierzających do racjonalizacji wypłat świadczeń z ubezpieczenia społecznego uzależnionych od stanu zdrowia i upośledzenia funkcji organizmu.

Tab. 5. Zmniejszenie wydatków na świadczenia rentowe z tytułu niezdolności do pracy z funduszu rentowego w latach 2000-2004 w porównaniu z rokiem 1999

Tab. 6. Zmniejszenie wydatków na zasiłki chorobowe z funduszu chorobowego z ubezpieczenia społecznego w latach 1999-2004 w porównaniu z rokiem 1998

Tab. 5. i 6. – opracowanie własne wg: „Ważniejsze informacje z zakresu ubezpieczeń społecznych. Informacja o świadczeniach pieniężnych” (Departament Statystyki ZUS)

Równie ważne są aspekty ekonomiczne tej reformy. Jeżeli liczba wypłacanych świadczeń rentowych utrzymywałaby się na poziomie z 1999 r., to wydatki na świadczenia rentowe w latach 2000-2004 byłyby wyższe o ponad 15 miliardów zł. Podobnie jeżeli liczba dni absencji chorobowej utrzymywałaby się na poziomie 1998 r., to wydatki na zasiłki chorobowe z FUS w latach 1999-2004 byłyby o ponad 14 miliardów zł wyższe (por. tabela 4. i tabela 5.).

Należy również pamiętać o konieczności działań prewencyjnych, a także o tym, iż wczesne prawidłowe rozpoznanie choroby oraz wdrożenie właściwego leczenia i rehabilitacji w wielu przypadkach mogą zapobiegać ewentualnym trwałym następstwom chorób, a co za tym idzie – zmniejszyć koszty długotrwałego leczenia i świadczeń z tytułu czasowej i długotrwałej niezdolności do pracy. Ü

Archiwum

Okręgowa Izba Lekarska w Warszawie im. prof. Jana Nielubowicza