25 marca 2006

Alfabet jakości

E
EBM (Evidence Based Medicine) – Ewaluacja Badań Medycznych (Medycyna Oparta na Dowodach) – „postępowanie, które opiera praktykę kliniczną na poprawnych pod względem metodologicznym badaniach lub na wynikach metaanalizy właściwie przeprowadzonych badań naukowych, w której następuje wyraźne oddzielenie faktów od opinii i przekonań profesjonalistów medycznych, co pozwala na integrację aktualnych i wiarygodnych doniesień naukowych z doświadczeniem klinicznym i preferencjami pacjenta”.1 EBM jest punktem wyjścia dla HTA (Oceny Technologii Medycznych).

Efekty jakości. Przykładowe potencjalne efekty to:

  • efekty wewnątrz firmy:
  • zamiana pracy we współpracę – m.in. ujawnienie potrzeb rozwoju osobistego i zawodowego pracowników, rzetelna ocena pracowników przez pracodawcę,
  • redukcja kosztów – poprawa wyniku finansowego, uzyskanie dodatkowych środków finansowych,
  • lepsze wykorzystanie zasobów (także ludzkich) – poprawa organizacji udzielania świadczeń, np. skrócenie lub likwidacja kolejek;
  • efekty na zewnątrz firmy:
  • poprawa wizerunku zakładu – uzyskanie argumentu do negocjacji z płatnikiem,
  • przewaga konkurencyjna nad innymi zakładami,
  • lepsza identyfikacja i zaspokajanie potencjalnych potrzeb pacjentów, a przez to wzrost ich zaufania.


Efektywność (efficiency) – trzyelementowe pojęcie ekonomiczne: miara określająca stosunek: a) nakładów koniecznych do osiągnięcia zakładanego efektu, b) w pewnym czasie, c) do korzyści uzyskanych w tym czasie2-3. Najbardziej efektywna jest ta metoda postępowania, która jest najtańsza i najskuteczniejsza.4 Efektywność oceniać należy oszczędnością kosztów
i oszczędnością czasu realizacji (szybkością). Wyróżnia się trzy wymiary efektywności: e. alokacyjną (racjonalność podjęcia określonych działań), e. organizacyjną (czyli skuteczność – effectiveness – która oznacza działania prowadzące do osiągnięcia zamierzonych efektów) i e. operacyjną (porównującą co najmniej dwie formy działania). Wyróżnia się trzy poziomy efektywności: szczebel organizacji, procesów i stanowiska pracy.5 Problem pojawia się, gdy jakość efektownie wykreowana i zakomunikowana nie okazuje się efektywna.

Ekspert – specjalista, rzeczoznawca, na ogół z zewnątrz, ale może być też wewnętrzny ekspert w organizacji. Zadaniem eksperta (biegłego) jest zbadanie problemu, całej organizacji albo jej części i wydanie rzetelnej, fachowej opinii (orzeczenia, ekspertyzy). Podczas budowania systemu jakości w szpitalu warto posiłkować się zarówno wewnętrznymi, jak i zewnętrznymi opiniami eksperckimi. Wizytatorom, prowadzącym badanie zgodności zbudowanego już systemu z określoną normą, podczas audytu towarzyszą na ogół znawcy tematu – eksperci
w zakresie badanej dziedziny.

Eksport jakości – legalne wyprowadzenie na zewnątrz organizacji doświadczeń z zakresu budowy i doskonalenia systemu zarządzania jakością, a także bezinteresowne dzielenie się uwagami z konkurentami. Upowszechnianie tej praktyki ma ograniczone możliwości z uwagi na realia rynków konkurencyjnych, ale w medycynie popularyzowanie tego zjawiska i zachęcanie do kreowania postaw dzielenia się wiedzą i doświadczeniem ma szczególny sens i dodatkowe korzyści. Placówki medyczne są ze sobą powiązane licznymi wspólnymi problemami, np. łatwością upowszechnienia zakażeń zakładowych i związanych
z nimi problemów, takich jak przykładowo: uogólnianie opinii (w tym skandali medialnych) czy wzrost kosztów (leczenia, ale również odszkodowań). Przekazanie na kilka godzin pacjenta
z jednego ośrodka do innego szpitala w celu wykonania określonej, krótkotrwałej procedury może zagrażać każdej z tych placówek krzyżowym „zaszczepieniem” w niej szpitalnej flory bakteryjnej z drugiego ośrodka. Wspólne tworzenie procedur zabezpieczenia, szybkiej identyfikacji zaistniałych mimo to przypadków, racjonalnej i skutecznej eradykacji flory, a także lojalnej polityki informacyjnej o takich zdarzeniach staje się w dzisiejszych czasach zdroworozsądkową, ale też bezwzględną koniecznością.

Erystyka – sztuka prowadzenia sporów, dyskutowania tak, aby zachować pozory racji. Sofistykę, erystykę i peirastykę (sztukę wypróbowywania) można łącznie zdefiniować jako sztukę zachowania swej racji w dyskusji6 . Retoryka oraz erystyka dotyczą skutecznego przekonywania, jednak różnica między nimi jest wyraźna. Podczas gdy retoryka, która służyć ma osiąganiu wiedzy i prawdy, zakłada czyste intencje, rzetelność zrozumiałych argumentów i uczciwość mówcy oraz niestosowanie metod wątpliwych etycznie, erystyka wykorzystuje fortele, aby „pokonać” (a nie przekonać) przeciwnika, bez względu na to, jaka jest prawda. Erystyka zmierza więc do zwycięstwa w sporze za wszelką cenę. Od erystyki odróżnić trzeba jednak pojęcie: coercive persuasion – perswazji podstępnej, nieuczciwej, mającej na celu uzyskanie kontroli nad jednostką przez manipulację, przy wykorzystaniu m.in. dorobku erystyki.7 Rozpoznanie sofizmatów (antynomii, paradoksów), które opierają się na wieloznaczności wyrażeń i nieścisłości wnioskowań, a także umiejętność zneutralizowania chwytów erystycznych – mogą mieć istotne znaczenie zarówno podczas budowy systemu jakości, jak i przy negocjowaniu kontraktów z płatnikiem. Mogą też być ważnymi elementami dobrej i skutecznej współpracy z pacjentami. Prawo lekarza do stosowania erystyki (np. przekonania pacjenta
o obiektywnej konieczności leczenia za pomocą argumentów skutecznych, choć z założenia fałszywych) w sytuacji, gdy inne metody perswazji nie są skuteczne, legalne jeszcze w okresie nie tak dawnych przecież paternalistycznych stosunków w kontaktach
z pacjentami, dziś jest jednak podawane w wątpliwość. Ü

Autor jest dyrektorem szpitala w Makowie Mazowieckim, organizatorem ogólnopolskich konferencji
„Jakość w ochronie zdrowia”

„Alfabet jakości” drukujemy w „Pulsie”,
począwszy od numeru 2/2005

Archiwum

Okręgowa Izba Lekarska w Warszawie im. prof. Jana Nielubowicza