3 marca 2006

Cofanie przecinka

Panuje dość powszechne przekonanie, że przecinków nigdy nie stawia się przed spójnikami i, oraz, ani, że zawsze stawia się je tam, gdzie w czasie wymawiania zdania nabiera się oddechu, i że są obowiązkowe przed spójnikami że, żeby, a, kiedy, który. Takie podejście jest niewłaściwe, to nie są zasady interpunkcji.
Przecinków nie używamy bowiem mechanicznie ani intuicyjnie, ale zgodnie z regułami składni, to znaczy do oddzielania zdań i ich członów, wtrąceń, elementów wyliczania, a także (rzadko) ze względu na znaczenie zdania.
Spójniki i, oraz, ani „wchłaniają” przecinek, ale tylko wtedy, kiedy występują w zdaniu po raz pierwszy i kiedy nie są poprzedzone wtrąceniem, np.: To jest tekst, który napisałem, i proszę go teraz przeczytać. Człon który napisałem jest zdaniem wtrąconym, dlatego musi być po obu stronach oddzielony przecinkami. Przecinek znajduje się tu nie przed spójnikiem i, ale po zdaniu wtrąconym. W wyliczeniach oddzielamy elementy należące do tej samej klasy: Dzień był pogodny, słoneczny, ciepły, przyjazny. Kupiłem chleb, masło, ser, owoce.
W zdaniach Przyszły Ania, ciotka Janka i Zosia oraz Przyszły Ania, ciotka Janka, i Zosia przecinek wyznacza znaczenie. W pierwszym występują trzy osoby, ale w drugim dwie, bo po wyrazie Janka (a więc przed i) postawiono przecinek.
Trudność sprawiają spójniki złożone, takie jak: mimo że, chyba że, tym bardziej że, pod warunkiem że, dlatego że, tak jak, i to, podczas gdy (por. http://www.bibl.amwaw.edu.pl/lpj/spojniki.htm). Spójników złożonych nie rozdzielamy, przecinek stawiamy przed nimi: Poszedłem tam, mimo że nie chciałem. Poszedłem tam, i to wbrew temu, co zapowiadałem. Potocznie nazywamy to „cofaniem przecinka”.
Niekiedy takie formy są jednak spójnikami złożonymi tylko z wyglądu. W zdaniu: Poszedłem tam, dlatego że chciałem występuje spójnik złożony dlatego że, który wprowadza zdanie podrzędne. Ale w zdaniu: Poszedłem tam tylko dlatego, że chciałem wyraz dlatego należy do zdania nadrzędnego, a spójnikiem jest tu jedynie że. Podobnie jest z zestawieniem i to. Raz jest to spójnik złożony: Kochałem ją, i to kochałem bardzo, kiedy indziej (rzadko) są to dwa odrębne wyrazy: Powiem ci i to, że ją kochałem.
Warto też zauważyć, że o ile forma chyba że jest spójnikiem złożonym, przed którym zawsze stawiamy przecinek, o tyle zestawienie szkoda, że zawsze musi być rozdzielone. Wyraz szkoda, mimo że jest przysłówkiem, pełni funkcję czasownika i tym samym orzeczenia, więc spójnikiem, który wprowadza następne zdanie, jest tu tylko że. Porównajmy: Pójdę, chyba że się rozmyślę – Szkoda, że poszedłem.

Piotr Müldner-Nieckowski
e-mail: pmuldner@bibl.amwaw.edu.pl

Archiwum

Okręgowa Izba Lekarska w Warszawie im. prof. Jana Nielubowicza