20 lutego 2009

Francuski model odpowiedzialności za szkody doznane przez pacjentów

Francuski model kompensacji następstw wypadków medycznych, oparty na idei funduszu gwarancyjnego, stwarza możliwość zabezpieczenia roszczeń poszkodowanych w wyniku doznanych szkód medycznych.

Ustawa o prawach pacjenta
i jakości systemu opieki zdrowotnej

Ewolucja francuskiego systemu prawnego – od odpowiedzialności za szkody doznane przez pacjentów przy leczeniu na zasadzie winy do odpowiedzialności na zasadzie ryzyka – doprowadziła do uchwalenia 4 marca 2002 r. ustawy o prawach pacjenta i jakości systemu opieki zdrowotnej. Ustawa wprawdzie nie odchodzi całkowicie od reżimu odpowiedzialności na zasadzie winy, ale poprzez przyjęcie mieszanego modelu odpowiedzialności, opartego zarówno na zasadzie winy,
jak i bez winy, stwarza szersze możliwości kompensowania szkód doznanych w wyniku leczenia. Ustawa, co jest bardzo korzystne dla poszkodowanych, wprowadza obowiązek ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej podmiotów świadczących usługi medyczne. Ustawodawca, zmierzając do stworzenia optymalnego modelu ochrony poszkodowanych, wprowadza także odpowiedzialność gwarancyjną państwa za szkody nieobjęte odpowiedzialnością cywilną.

Odpowiedzialność na zasadzie winy

Odpowiedzialność sprawcy szkody opiera się przede wszystkim na zasadzie winy. Lekarze i zakłady opieki zdrowotnej odpowiadają za wszelkie zawinione działania i zaniechania – „za każde niedołożenie należytej staranności, winę w diagnozie, w dokonaniu zabiegu, w nadzorze nad pacjentem, w braku wiedzy i wymaganej zręczności, w uzyskaniu poinformowanej zgody pacjenta, jak również różne winy techniczne itp. Jest to wina lekarza, personelu medycznego i wina własna szpitala, organizacyjna, nawet anonimowa”.1

Odpowiedzialność na zasadzie
ryzyka za wadliwy produkt
medyczny i zakażenia szpitalne

Bez winy lekarze i zakłady opieki zdrowotnej odpowiadają za wadliwy „produkt medyczny” oraz za zakażenia szpitalne. Odpowiedzialność na zasadzie ryzyka za
„produkt medyczny” została skorelowana z regulacjami dyrektywy nr 85/374/EWG z 25 lipca 1985 r. o odpowiedzialności za wadliwe produkty. Odpowiedzialność ta jest ukształtowana specyficznie, odwołuje się bowiem nie
do zobowiązania starannego działania, lecz do zobowiązania rezultatu. Inaczej mówiąc, ordynując leki, lekarz odpowiada za rezultat ich działania na osobie pacjenta. W orzecznictwie nie ukształtowało się jeszcze stanowisko co do tego, czy zakład opieki zdrowotnej lub lekarz mógłby się zwolnić z odpowiedzialności, wskazując producenta wadliwego „produktu medycznego”. Z pewnością jednak możliwe jest dochodzenie roszczeń regresowych od producenta. W przypadku gdyby producentem leku był szpital, jego odpowiedzialność na zasadzie ryzyka jest wyłączna.

Odpowiedzialność za zakażenia szpitalne została ukształtowana przez ustawodawcę również na zasadzie ryzyka. Zwolnienie się od tej odpowiedzialności jest możliwe tylko wówczas, gdy zakład opieki zdrowotnej wykaże, że do zakażenia doszło z „przyczyny zewnętrznej”.

Obowiązkowe ubezpieczenie
odpowiedzialności cywilnej

Z punktu widzenia poszkodowanych (w efekcie również lekarzy i zakładów opieki zdrowotnej) korzystne jest wprowadzenie przez ustawodawcę obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej.
Ze względu na specyfikę szkody na osobie oraz rozmiar i wysokość potencjalnych odszkodowań ustawodawca przewidział ochronę podmiotów zobowiązanych
do obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej przed nadmiernie wygórowanymi składkami ubezpieczeniowymi poprzez stworzenie Centralnego Biura Taryfikacyjnego.
Celem działania tego Biura jest m.in. ustalanie wysokości składek odpowiednich do gwarantowanego ryzyka. Ustawodawca francuski, w ramach systemu kompensacji szkody za wypadek medyczny, kierował się zasadą pełnego wynagrodzenia szkody. W przypadku gdy nie jest to możliwe w systemie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, tzn. gdy szkoda poniesiona przez pacjenta jest wyższa niż gwarantowana suma ubezpieczenia, odpowiedzialność w pozostałym zakresie przejmuje Państwowe Biuro Odszkodowań za Wypadki Medyczne. Francuski system kompensacji następstw wypadków medycznych stwarza korzystne mechanizmy ochronne dla poszkodowanych pacjentów, łączące obowiązkowe ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej
z państwowym funduszem gwarancyjnym.

Tryb dochodzenia roszczeń

Pozytywnie należy ocenić pozasądowy tryb dochodzenia roszczeń z tytułu szkód wyrządzonych przez wypadki medyczne w zakresie aktywnego udziału sprawców szkody w procedurze jej kompensacji. W przypadku zaistnienia takiej szkody poszkodowany pacjent zostaje poinformowany o okolicznościach i przyczynach szkody w ciągu 15 dni od wykrycia szkody. W celu polubownego załatwienia sprawy przewiduje się powołanie regionalnych komisji pojednawczych, w skład których wchodzą przedstawiciele pacjentów oraz lekarzy. Procedura polubownego rozstrzygnięcia sporu nie jest obligatoryjna, jednakże – co jest korzystne dla poszkodowanego – skierowanie wniosku do Komisji
Pojednawczej zawiesza bieg terminu przedawnienia roszczeń. Po wpłynięciu wniosku Komisja jest zobowiązana do wydania opinii w ciągu 6 miesięcy. W tym okresie jest sporządzana ekspertyza (lub ekspertyzy) biegłych. W trakcie sporządzania ekspertyzy biegli są zobligowani do zapewnienia udziału stron w przygotowaniu ekspertyzy.

Opinia Komisji stwierdzająca, że w sprawie zachodzi odpowiedzialność zakładu opieki zdrowotnej lub lekarza na zasadzie winy lub na zasadzie ryzyka, jest podstawą do podjęcia przez ubezpieczyciela działań mających na celu skompensowanie szkody. Ubezpieczyciel jest zobowiązany w ciągu kolejnych 4 miesięcy do przedstawienia poszkodowanemu propozycji naprawienia szkody. Jeżeli rozmiarów szkody nie da się określić z powodu np. trwającego leczenia, oferta ubezpieczeniowa ma charakter tymczasowy. Gdy szkoda całkowita zostanie ustalona, ubezpieczyciel w ciągu 2 miesięcy przedstawia ofertę definitywną. Przyjęcie przez poszkodowanego oferty ubezpieczyciela jest równoznaczne z zawarciem ugody. Wypłata odszkodowania następuje w terminie miesiąca od otrzymania przez ubezpieczyciela oświadczenia poszkodowanego wyrażającego zgodę na ofertę ubezpieczyciela.
Odpowiedzialność gwarancyjna

Odrębną kategorię stanowią szkody wyrządzone przez wypadki medyczne (accidents medicaux), czyli zdarzenia nieprzewidywalne, anormalne. Odpowiedzialność za takie zdarzenia ponosi państwo, ale tylko wówczas, gdy szkoda ma poważny charakter i niesie za sobą poważne skutki. Ustawodawca przyjmuje za punkt odniesienia stopień inwalidztwa poszkodowanego, wynoszący co najmniej 25%, a w przypadku zakażeń szpitalnych – trwały uszczerbek na zdrowiu wyższy niż 25% lub śmierć pacjenta.2

Warto również dodać, że francuska ustawa z 31 grudnia 1991 r. wprowadziła rozwiązania prawne statuujące fundusz wynagradzania poszkodowanych na skutek zakażenia wirusem HIV w wyniku transfuzji krwi lub stosowania preparatów krwiopochodnych. Zgodnie z powołaną ustawą, odpowiedzialność państwa sprowadza się do obowiązku wynagradzania szkód, co do których – z powodów czynników niemożliwych do ustalenia – nie da się przypisać i ustalić winy podmiotom dokonującym transfuzji krwi.3

Dr n. prawnych Anna Płatkowska-Kułaj – autorka publikacji z zakresu prawa cywilnego, ubezpieczeń zdrowotnych, prawa medycznego, prawa pracy i zamówień publicznych; pełniła m.in. funkcję pełnomocnika marszałka województwa mazowieckiego ds. zamówień publicznych oraz dyrektora Departamentu Prawnego Urzędu Nadzoru Ubezpieczeń Zdrowotnych

Anna PŁATKOWSKA-KUŁAJ

2 Szerzej: M. Nesterowicz, Prawo medyczne, op. cit., s. 337-342.
3 Szerzej: M. Nesterowicz, Odpowiedzialność cywilna za szkody wyrządzone wirusem HIV na skutek transfuzji krwi [w:] Studia z prawa prywatnego. Księga pamiątkowa ku czci prof. B. Lewaszkiewicz-Petrykowskiej, Łódź, 1997, s. 150 i nast.

Archiwum

Okręgowa Izba Lekarska w Warszawie im. prof. Jana Nielubowicza