20 kwietnia 2009

Zbigniew Religa doktor honoris causa warszawskiej Alma Mater

W 1984 r. prof. Zbigniew Religa objął stanowisko kierownika Katedry i Kliniki Kardiochirurgii Śląskiej Akademii Medycznej w Katowicach na Wydziale Lekarskim w Zabrzu. Stanęło wówczas przed Nim zadanie całkowitej organizacji Kliniki – od wyposażenia w sprzęt poczynając, na skompletowaniu zespołów lekarskiego
i pielęgniarskiego kończąc. Realizacja tego zadania trwała rok.
Pierwszą operację na sercu przeprowadzono w Zabrzu 15 sierpnia 1985 roku. W niecałe trzy miesiące później – 5 listopada 1985 roku – wykonano operację przeszczepienia serca, a w grudniu tego samego roku rozpoczęto wykonywanie operacji pomostowania naczyń wieńcowych w tworzącym się zawale serca. Było to również w pełni nowatorskie postępowanie w skali ogólnopolskiej. W 1986 r. docent Z. Religa rozpoczął ścisłą współpracę z liczącym się na świecie ośrodkiem w Brnie, w Czechosłowacji, zajmującym się konstrukcją sztucznego serca, prowadzonym przez profesora Vaszku. W czasie wielokrotnych pobytów w Brnie zespół śląskich lekarzy nauczył się wszczepiać sztuczne pneumatyczne serce. Operacje prowadzono na cielętach. Współpraca ta wkrótce zaowocowała implantacją kliniczną komory wspomagania serca i sztucznego serca w Klinice w Zabrzu. Były to pierwsze tego typu operacje w Polsce i jedne z nielicznych w Europie. W roku 1987 rozpoczęto współpracę z prowadzonym przez profesora Szumakowa Instytutem Transplantologii i Sztucznych Narządów w Moskwie, co dało możliwość klinicznego zastosowania produkowanego tam sztucznego serca.
Bliską współpracę nawiązał również docent Z. Religa z ośrodkiem w Deborah Heart and Lung Center w USA w stanie New Jersey, dzięki czemu wszyscy lekarze zatrudnieni w Klinice Kardiochirurgii – zarówno chirurdzy, jak i anestezjolodzy – mogli odbyć w USA staż szkoleniowy. Nie ulega wątpliwości, że zetknięcie się z najnowocześniejszą medycyną miało istotny wpływ na ich dalszy rozwój zawodowy.
W roku 1988 z inicjatywy docenta Z. Religi powstała przy Klinice Kardiochirurgii w Zabrzu Pracownia Sztucznego Serca Śląskiej Akademii Medycznej. Rozpoczęto w niej pracę nad polskim sztucznym sercem.
Kilka miesięcy później docent Z. Religa został powołany do utworzenia i prowadzenia Kliniki Kardiochirurgii w Centralnym Szpitalu Klinicznym MSW w Warszawie. Nie zaprzestał przy tym kierowania Kliniką w Zabrzu. W następnym roku, po pełnym uruchomieniu Kliniki w Warszawie, zrezygnował z jej prowadzenia.
W 1990 r. otrzymał stanowisko profesora Śląskiej Akademii Medycznej. Tytuł profesora medycyny uzyskał pięć lat później.
W 1996 r. prof. Z. Religa został wybrany rektorem Śląskiej Akademii Medycznej. W 1997 r. został kuratorem odpowiedzialnym za utworzenie Kliniki Kardiochirurgii Akademii Medycznej w Białymstoku. W roku 2001 objął stanowisko dyrektora Instytutu Kardiologii i kierownika II Kliniki Kardiochirurgii Instytutu Kardiologii w Aninie. Pełnił równocześnie funkcję kierownika Katedry i Zakładu Mechanicznego Wspomagania Krążenia w Zabrzu.
W pracy opublikowanej w 1991 r. w „Polskim Przeglądzie Chirurgicznym” prof. Z. Religa opisuje, jak doszło do pierwszej transplantacji serca w Zabrzu. Sądzę, że nie sama ta praca, lecz przede wszystkim cały ogromny wysiłek, związany z pionierską działalnością tego typu zasługuje na wielkie uznanie. Ten, kto kiedykolwiek brał udział w transplantacji jakichkolwiek narządów wie doskonale, ile trudu, wysiłku oraz odpowiedzialnych decyzji wymaga tego typu chirurgia. Prof. Z. Religa tak jak każdy chirurg stojący wobec zadania stworzenia lub rozwinięcia nowego nieznanego dotąd zadania, musiał wypracować zasady określające wskazania do przeszczepów serca, dobór dawców i biorców, warunki i technikę pobierania narządów, technikę operacji, zasady postępowania pooperacyjnego, jak też stałych kontroli w ciągu następnych miesięcy i lat. Prof. Z. Religa potrafił zorganizować prasę, radio, telewizję, lotnictwo sanitarne i wojskowe, a także służby specjalistyczne tak, aby za każdym razem pokonać piętrzące się trudności.
W następnych pracach prof. Z. Religa pisze o powikłaniach obserwowanych u chorych po transplantacjach serca oraz o kolejnych problemach, które wyłaniały się w miarę zwiększania liczby przeprowadzonych operacji.
W 1991 r. omawiając pięć lat doświadczeń w transplantacji serca, przedstawia bardzo ważne własne spostrzeżenia. Znacząca w dorobku naukowym prof. Z. Religi jest pochodząca z 1991 r. praca o pilnych pomostowaniach naczyń wieńcowych w świeżym zawale mięśnia sercowego. Wraz ze współautorami wykazał wówczas, iż pomimo zwiększonego ryzyka zgonu i pooperacyjnych powikłań reperfuzja może być skutecznym sposobem leczenia, zwłaszcza u chorych, gdzie leczenie fibrynologiczne
i koronaroplastyka są niemożliwe bądź nieskuteczne.
W 1992 r. prof. Z. Religa opisał odważną zarówno pod względem etycznym, jak i medycznym operację przeszczepiania obcogatunkowego serca (świni) choremu znajdującemu się w stanie bezpośredniego zagrożenia życia. Praca ta wywołała szeroką dyskusję, w której poruszano m.in. problemy etyczne dotyczące przeszczepu serca obcogatunkowego. O problemach tych wypowiedział się m.in. ks. prof. Józef Tischner, pisząc : „O ile mi wiadomo, decyzja prof. Z. Religi i jego zespołu została podjęta pod naciskiem okoliczności, w szczególności braku ludzkiego dawcy
i złego stanu zdrowia pacjenta. Usprawiedliwia to pewne „ryzyko etyczne”, jakie stanowi konieczną ocenę postępu nauki.”
Począwszy od 1987 r. prof. Z. Religa i jego współpracownicy przy udziale firmy Plastmed i kilku innych placówek prowadzą badania zmierzające do stworzenia oryginalnej polskiej sztucznej komory, służącej do długotrwałego mechanicznego wspomagania komór serca, jak też do skonstruowania całego sztucznego serca. Badania te już po kilku latach przyniosły pierwsze sukcesy.
W 1993 r. prof. Z. Religa wraz ze współautorem przedstawił prototypy tych aparatów. Zostały one opracowane w oparciu o badania anatomiczne, studia materiałowe nad biozgodnym poliuretanem, studia hydrodynamiczne oraz wizualizację przepływu wewnątrz protezy, a także doświadczalne implantacje zwierzętom. Po uzyskaniu pozytywnych wyników badań i zgody komisji etycznej, komora mechanicznego wspomagania serca została wprowadzona do eksperymentalnego programu implantacji klinicznych. W tym samym czasie pierwsze polskie sztuczne serce zostało poddane badaniom doświadczalnym. Opracowanie tych prototypów oraz opublikowanie w 1993 r. ich opisów i zasad działania należy uznać za istotny sukces prof. Z. Religi i Jego zespołu.
W 1998 r., Profesor opublikował pracę, w której przedstawił metodę wszczepiania sztucznego serca cielętom, z uwzględnieniem tych etapów postępowania chirurgicznego, na które ma wpływ konstrukcja tego serca. Spośród wielu innych publikacji bardzo duże znaczenie zarówno naukowe, jak i praktyczne miały te, w których przedstawił:
– własny model zastawki biologicznej serca i badania doświadczalne nad tą zastawką;
– wskazania i przeciwwskazania do przeszczepu serca u dzieci;
– późne powikłania przeszczepu serca, m.in. chorobę naczyń wieńcowych przeszczepu;
– problemy ogólnochirurgiczne u pacjentów po przeszczepie serca;
– współczesne techniki operacyjne w rekonstrukcji zastawki mitralnej;
– wyniki pierwszych w Polsce operacji w przewlekłej zatorowości płucnej;
– własne doświadczenia w leczeniu schyłkowym postaci niewydolności krążenia przeszczepem serca;
– wydzielanie kortyzolu, insuliny, hormonu wzrostu i prolaktyny u chorych z przeszczepionym sercem;
– zmiany elektrofizjologiczne w przeszczepionym sercu ludzkim w procesie odrzucania;
– nieinwazyjną diagnostykę i histopatologiczną ocenę odrzucania przeszczepu serca;
– skuteczności wyciągów z grasicy w leczeniu procesów ostrego odrzucania przeszczepów serca;
– wpływ leczenia cyklosporyną A na stężenie we krwi oraz wydalanie z moczem kwasu moczowego u chorych z przeszczepionym sercem;
– ocena wydolności fizycznej pacjentów po przeszczepie serca poddanych rehabilitacji kardiologicznej;
– wyniki badań stężenia mioglobiny w surowicy krwi u chorych z przeszczepionym sercem;
– rozpoczęcie w 1985 r. programu transplantacji serca;
– rozpoczęcie w 1986 r. chirurgicznego leczenia świeżego zawału serca;
– pierwsze w Polsce operacje przeszczepienia płuc i serca w 1986 r.;
– pierwsze w Polsce kliniczne zastosowanie sztucznych komór serca oraz sztucznego serca w 1986 r.;
– stworzenie pierwszego w Polsce banku zastawek serca przy użyciu metody głębokiego zamarzania – rok 1988;
– rozpoczęcie w Polsce operacji przewlekłej zatorowości płucnej w 1990 r.;
– stworzenie własnego modelu zastawki biologicznej serca i jej zastosowanie kliniczne;
– organizacja i kierownictwo programu budowy polskiego pneumatycznego sztucznego serca;
– stworzenie od podstaw Kliniki Kardiochirurgii w Zabrzu, Katowicach, Warszawie, Wrocławiu i Białymstoku.
Prof. Religa był promotorem 16 przewodów doktorskich
i opiekunem pięciu zatwierdzonych rozpraw habilitacyjnych. Wykształcił liczne grono uczniów, którzy uzyskali specjalizację z chirurgii ogólnej i z kardiochirurgii. Wielu z Jego uczniów uzyskało dojrzałość zawodową i niezbędne dla samodzielnego prowadzenia zespołów doświadczenie. Obecnie wykształceni przez Niego profesorowie i docenci prowadzą kliniki w: Katowicach, Łodzi, Zabrzu, Poznaniu, Białymstoku i Wrocławiu. Wszyscy oni oraz wielu innych, tworzą dzisiaj szkołę kardiochirurgiczną Profesora Zbigniewa Religi. Warto dodać, że poza pracą dydaktyczną w macierzystym ośrodku prof. Z. Religa kształci chirurgów w wielu innych polskich klinikach kardiochirurgicznych, w tym również w Warszawskiej Akademii Medycznej. Ponadto od 6 lat uczestniczy w szkoleniu kardiologów i kardiochirurgów z Ukrainy, Rosji, Gruzji i innych krajów Europy Środkowo – Wschodniej.
Dorobek prof. Zbigniewa Religi jest bogaty, oryginalny i ma bardzo duże znaczenie praktyczne. Został opublikowany w większości w czasopismach o wysokich wymogach redakcyjnych i był prezentowany na licznych kongresach międzynarodowych. Jest to świadectwo bardzo ciężkiej i trudnej pracy, dzięki której prof. Z. Religa stał się jednym z najwybitniejszych kardiochirurgów polskich.

* Fragmenty laudacji wygłoszonej z okazji nadania prof. Zbigniewowi Relidze tytułu doktora honoris causa Akademii Medycznej w Warszawie, 21 marca 2005 r.

Wojciech NOSZCZYK

Archiwum

Okręgowa Izba Lekarska w Warszawie im. prof. Jana Nielubowicza