25 maja 2009

Katedra i Zakład Mikrobiologii Lekarskiej

W cyklu prezentującym placówki Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego przedstawiamy Katedrę i Zakład Mikrobiologii Lekarskiej znajdujące się w gmachu Collegium Anatomicum przy ul. Chałubińskiego 5 w Warszawie. Kierownikiem placówki jest prof. dr hab. med. Grażyna MŁYNARCZYK.

Pierwszy zakład mikrobiologii powstał tuż po wojnie, jeszcze na Wydziale Lekarskim UW. Mieścił się w budynku Państwowego Zakładu Higieny przy ul. Chocimskiej. Tam, w trudnych warunkach lokalowych, odbywały się zajęcia dla studentów.
W 1950 r., po odłączeniu Akademii Medycznej od Uniwersytetu, placówka otrzymała własne pomieszczenia przy ul. Chałubińskiego, w następnych latach rozbudowane. Twórcą placówki i jej pierwszym kierownikiem, w latach 1945-1965, był wybitny mikrobiolog prof. dr hab. Edmund Mikulaszek. W tamtych latach immunologia dopiero zaczynała się wyodrębniać z mikrobiologii. Wielu wychowanków prof. E. Mikulaszka kierowało później placówkami mikrobiologii w całym kraju.
Warunki lokalowe nadal były trudne. W historii Zakładu zapisała się anegdota, jak to w latach 50. załamały się półki w cieplarce i hodowane przez naukowców bakterie duru brzusznego w dużych ilościach wylały się z potłuczonych pojemników. W efekcie rozchorowali się prawie wszyscy pracownicy Zakładu. Był to przypadek dość dramatyczny, ale szczęśliwie wszyscy wyzdrowieli. Obecnie mikrobiologów obowiązują znacznie ostrzejsze przepisy BHP niż dawniej.
W czasach gdy kierownikami Zakładu Mikrobiologii byli: prof. Henryk Walecki, prof. Henryk Osowiecki, prof. Felicja Meisel-Mikołajczyk i prof. Mirosław Łuczak, prowadzono prace z dziedziny immunologii i bakteriologii.
Powstała także pracownia wirusologii, którą prowadził prof. Michał Korbecki. Prof. Osowiecki zajmował się genetyką molekularną bakterii. W 1978 r. od Zakładu Mikrobiologii został odłączony Zakład Wirusologii jako samodzielna jednostka. W 1998 r. Zakład Wirusologii ponownie wcielono do Zakładu Mikrobiologii Lekarskiej, który wkrótce został podniesiony do rangi Katedry i Zakładu. Od października 2008 r. placówką kieruje prof. Grażyna Młynarczyk.

Działalność dydaktyczna

Pracownicy Zakładu powadzą zajęcia dydaktyczne dla studentów I i II Wydziału Lekarskiego, w tym także Instytutu Stomatologicznego, a ponadto dla Wydziału Nauki o Zdrowiu oraz dla przyszłych analityków medycznych, kształconych na Wydziale Farmaceutycznym. Zajęcia praktyczne odbywają się w ogromnej i pięknej architektonicznie, choć obecnie nieco zniszczonej sali ćwiczeń, której nadano imię prof. Edmunda Mikulaszka.

Przyszli lekarze zajmują się mikrobiologią na III roku studiów. W pierwszym semestrze poznają podstawowe techniki i metody mikrobiologiczne (np. wykonywanie posiewów), wykonują preparaty mikroskopowe, barwią i obserwują bakterie, poznają ich systematykę. Zdobywają wiedzę o gronkowcach, paciorkowcach, pałeczkach, prątkach, krętkach i in. Mają też rozbudowane zajęcia poświęcone wirusologii oraz mikologii. Drugi semestr jest poświęcony diagnostyce zakażeń poszczególnych układów, np. oddechowego, moczowego, pokarmowego, centralnego układu nerwowego. Studenci zapoznają się z tokiem badania bakteriologicznego, wirusologicznego czy badań serologicznych. Poznają też dostępne metody molekularne. W ciągu roku zaliczają kolokwia cząstkowe, a na koniec – kolokwium praktyczne i egzamin. W bieżącym roku jest planowany egzamin testowy.
Studenci stomatologii zajmują się mikrobiologią na II i III roku. Studenci pielęgniarstwa, położnictwa, ratownictwa medycznego, dietetyki i zdrowia publicznego – na I roku. Każda specjalność ma nieco inny profil ćwiczeń, np. dietetycy poznają metody mikrobiologicznego badania żywności, a studenci zdrowia publicznego – aspekty prawne zakażeń. Część z nich pisze prace licencjackie i magisterskie z mikrobiologii. Na Wydziale Nauki o Zdrowiu część studentów kształci się w systemie wieczorowym. Zajęcia dla nich odbywają się w piątkowe popołudnia i soboty.
W Zakładzie prowadzone są kursy podyplomowe z bakteriologii, wirusologii i mikologii dla osób specjalizujących się w mikrobiologii (lekarzy i mikrobiologów). Obecnie Katedra kształci kilku lekarzy rezydentów, którzy wybrali specjalizację z mikrobiologii.

Działalność naukowa

– Nasze badania naukowe opierają się na doświadczeniach zebranych w działalności usługowej, która dostarcza nieprzebranej ilości materiału – mówi prof. Grażyna Młynarczyk. – Szczególnie interesuje nas badanie mechanizmów oporności bakterii na antybiotyki. Od lat zajmujemy się gronkowcami i enterokokami, a ostatnio zaczynamy także badania dotyczące wybranych pałeczek Gram-ujemnych, zarówno jelitowych, jak i niefermentujących. Wśród gronkowców największe problemy wiążą się z zakażeniami spowodowanymi przez gronkowce metycylinooporne (MRSA, methicillin resistant Staphylococcus aureus). W leczeniu zakażeń MRSA lekiem z wyboru jest wankomycyna, ale czasami mimo wrażliwości drobnoustroju in vitro, okazuje się nieskuteczna. Próbujemy dociec, co warunkuje niepowodzenia terapeutyczne przy jej stosowaniu. Jeśli chodzi o pałeczki Gram-ujemne, to głównym problemem jest wytwarzanie przez nie enzymów należących do grupy ß-laktamaz. Niektóre typy ß-laktamaz powodują, że produkujące je pałeczki są oporne na antybiotyki ß-laktamowe, nawet te najskuteczniejsze.
W naszych badaniach opieramy się na metodach klasycznych oraz molekularnych, związanych z wykrywaniem genów oporności na antybiotyki i patogenności, a także typowaniem szczepów bakterii.
Pracownia mykologiczna bada przydatność nowych metod diagnostycznych grzybic oraz wrażliwość grzybów na leki. Grzybice stanowią problem zwłaszcza u ludzi z obniżoną odpornością, ciężko chorych, leczonych przeciwnowotworowo, po przeszczepach. Pracownia wirusologiczna koncentruje się głównie na diagnostyce wirusów z grupy opryszczki, ale nie tylko. Wirusy są hodowane w różnych liniach komórek oraz wykrywane metodami molekularnymi (PCR, real time PCR). Obecnie jest przygotowywana praca doktorska na temat skuteczności oddziaływania substancji pochodzących od owadów na wybrane wirusy.
Tradycyjną dziedziną, którą Zakład zajmuje się od wielu lat, są badania bakterii beztlenowych. Obecnie najwięcej uwagi poświęca się beztlenowcom z gatunku Clostridium difficile, powodującym biegunki poantybiotykowe. Zakład ma w swoich zasobach bogatą kolekcję szczepów tego gatunku. Prowadzimy rybotypowanie szczepów, co pozwoliło nam na wykrycie już trzech, nieopisywanych dotąd w Polsce hiperwirulentnych szczepów należących do rybotypu 027. Wkrótce zostanie ukończona praca habilitacyjna na ten temat.

Działalność usługowa

Od początku istnienia Zakładu, początkowo w niewielkim zakresie, była prowadzona działalność usługowa dla szpitali. W ostatnich latach działalność ta bardzo się rozwinęła.
Katedra i Zakład Mikrobiologii Lekarskiej obejmują obecnie opieką merytoryczną diagnostykę mikrobiologiczną wykonywaną dla dwóch placówek: Szpitala Klinicznego Dzieciątka Jezus przy ul. Lindleya i Centralnego Szpitala Klinicznego przy ul. Banacha.

Laboratorium mikrobiologiczne przy Banacha jest czynne przez całą dobę. Laboratorium przy Lindleya przyjmuje materiały ze szpitala w godzinach 7.30-18. W obu laboratoriach są wyodrębnione pracownie badań ogólnych, moczu, krwi i płynów ustrojowych oraz grzybów. Ponadto pracownicy zakładów wykonują kontrolę sterylizacji w klinikach oraz badania epidemiologiczne. Te drugie zwłaszcza wtedy, gdy pojawia się problem zakażeń szpitalnych. Niekiedy w takich przypadkach bada się też na nosicielstwo personel oddziałów.
W 2008 r. dla szpitala przy ul. Lindleya przebadano wielokierunkowo 24 tys. materiałów od chorych; a w szpitalu przy ul. Banacha ponad 30 tys. (placówka jest większa).
Katedra zawsze była uznawana za bardzo dobrą placówkę naukową. Obecnie także szczyci się dobrą kadrą, obok kierownika – dwóch samodzielnych pracowników naukowych i kilkunastu ze stopniem doktora nauk medycznych. Większość pracowników ma drugi stopień specjalizacji, którego zdobycie w mikrobiologii nie jest łatwe. Kadra to wybitni specjaliści z wielu dziedzin. Są tu lekarze, biolodzy, farmaceuci, absolwenci SGGW. Dzięki temu każdy problem naukowy może być rozpatrywany w wielu aspektach. Tak różnorodny zespół to unikat w skali kraju.
Wyposażenie placówki jest w miarę bogate, ale nadal planuje się jego uzupełnienie. Sprzęt to m.in. zamrażarki do temperatury -70 stopni do przechowywania szczepów bakterii (ze względu na kolekcje gromadzone przez wiele lat są one szczególnie cenne, mogą bowiem służyć do porównań zmian lekooporności czy profili epidemiologicznych), cyklery do reakcji PCR (reakcja łańcuchowa polimerazy do badania DNA bakterii), a w zakładzie przy ul. Banacha cykler do real timeŤu (wykonuje PCR w czasie rzeczywistym), specjalistyczny mikroskop do badań mykologicznych, zautomatyzowane urządzenie do identyfikacji bakterii Vitek2, aparat BactAlert do monitorowania posiewu krwi. Działalność usługowa prowadzona przez Katedrę i Zakład Mikrobiologii nie odbiega od standardów światowych. Laboratorium przy ul. Banacha ma certyfikat ISO. Pracownicy dokładają wszelkich starań, aby utrzymać wysoki poziom badań naukowych; wiąże się to z koniecznością pozyskiwania funduszy również poza uczelnią.

Zespół pracowników z wyższym wykształceniem, zatrudnionych na cały lub przynajmniej 1/4 etatu w Katedrze i Zakładzie Mikrobiologii WUM:
prof. dr hab. n. med. Grażyna Młynarczyk, dr hab. n. med. Ewa Swoboda-Kopeć, dr hab. n. med. Marta Wróblewska, dr n. wet. Tomasz Dzieciątkowski, dr n. med. Dariusz Kawecki, dr n. med. Piotr Leszczyński , dr n. med. Anna Majewska, dr n. farm. Andrzej Młynarczyk, dr n. med. Piotr Obuch-Woszczatyński, dr n. med. Hanna Pituch, dr n. med. Maciej Przybylski, dr n. przyr. Anna Sawicka-Grzelak, dr n. med. Beata Sokół-Leszczyńska, dr n. med. Dorota Wultańska, mgr Dariusz Bańka, mgr Sylwia Jarzynka, mgr Joanna Kądzielska, mgr Marta Kierzkowska, mgr Katarzyna Kot, mgr Robert Kuthan, mgr Bożena Łazińska, lek. Irina Netzvetajewa, mgr Paulina Nojek, mgr Magdalena Sikora, mgr Ksenia Szymanek, mgr Agnieszka Szymanowska.

Archiwum

Okręgowa Izba Lekarska w Warszawie im. prof. Jana Nielubowicza