17 maja 2009

Język nasz giętki – Łącznik steruje znaczeniem

Ważnym rodzajem kreski tekstowej jest łącznik, czyli dywiz „-„. Różni się on od pauzy i półpauzy tym, że jest od nich krótszy i że między nim a literami nie umieszcza się pustego znaku (spacji). Nie piszemy „biało – czerwona” ani „biało – czerwona”, ale wyłącznie „biało-czerwona”.
Łącznik służy głównie do łączenia wyrazów w wyrażenia wieloczłonowe. O stosowaniu łącznika w wyrażeniach nie decyduje reguła gramatyczna, ortograficzna czy estetyczna, ale znaczenie (semantyka) łączonych członów i całości wyrażenia. To nieraz wymaga głębokiego zastanowienia, bo w pewnych tekstach (na przykład w rozpoznaniu) może mieć zasadnicze znaczenie dla postępowania lekarskiego. Jak powinniśmy pisać: migoto-trzepotanie przedsionków, czy raczej migototrzepotanie? Zawał przednio-przegrodowy, czy może zawał przednioprzegrodowy? I tu niespodzianka: wszystkie te zapisy są poprawne, ale każdy znaczy co innego!
Łącznik oddziela to, co w znaczeniu wyrażenia jest oddzielne. Jeżeli na jednym odcinku krzywej ekg. tego samego chorego stwierdzamy fale odpowiadające migotaniu, a w innym trzepotaniu, to znaczy, że występują one oddzielnie, a wtedy mamy do czynienia z migoto-trzepotaniem. Obecność załamków o ukształtowaniu podobnym do trzepotania, ale bardzo szybkich (np. ok. 330 wychyleń na minutę) może świadczyć jeszcze o trzepotaniu, ale hemodynamicznie nieskutecznym jak migotanie. Trochę tego i trochę tamtego, będzie to w pewnym sensie mieszanina. Podobnie jak w wypadku szybkiego trzepotania przy zmienności bloku przedsionkowo-komorowego, który powoduje niemiarowość załamków przedsionkowych. Wtedy napiszemy migototrzepotanie, bo w takich wypadkach na podstawie ekg. migotania od trzepotania często odróżnić się nie da.
Nieco inaczej jest z lokalizacją zawału mięśnia sercowego. Jeśli zawał obejmuje zarówno ścianę przednią, jak i przegrodę, to napiszemy zawał przednio-przegrodowy, bo ścianę przednią i przegrodę można bez trudu wydzielić jako odrębności anatomiczne. Jeżeli jednak zawał zlokalizował się tylko w przedniej części przegrody, to tu z oddzielaniem będzie problem: przegroda i jej część przednia są pojęciowo ściśle zintegrowane. Jest to zawał przednioprzegrodowy.
Słowniki ilustrują funkcję znaczeniową łącznika za pomocą przymiotników żółto-zielony i żółtozielony. Pierwszy oznacza obiekt częściowo żółty i częściowo zielony, na przykład malowany w pasy, drugi zaś żółty z odcieniem zielonym (o kolorze wymieszanym). Kiedy określamy kierunki, zawsze dajemy łącznik, bo ich wyznaczniki nigdy się nie mieszają, np. północno-wschodni. A więc także tylno-dolny, kiedy mamy na myśli to, że coś (wektor, kierunek, rzecz) znajduje się między tyłem a dołem. Ale: tylnodolny, gdy chodzi o „tył czegoś dolnego”.
Warto rzecz jasna używać form rozwiniętych, np. migotanie naprzemienne z trzepotaniem, ale co zrobić, jeśli ktoś użył formy skróconej i musimy ją zrozumieć?

Piotr MLDNER-NIECKOWSKI
http://www.lpj.pl

Archiwum

Okręgowa Izba Lekarska w Warszawie im. prof. Jana Nielubowicza