8 listopada 2010

Pytania do Ekspertów

Ryszard Majkowski: Aby uniknąć kosztownych błędów związanych z wykonywaniem przez nas zawodu, wspólnie z ekspertami szukamy
odpowiedzi na nurtujące
nas problemy.

Czy lekarzowi za pełnione w okresie do 1 stycznia 2008 r. dyżury przysługują roszczenia finansowe, a jeśli tak, to jakie?

Odpowiedź na to pytanie brzmi twierdząco. Sąd Najwyższy w niedawnym orzeczeniu z 18 sierpnia 2010 r. sygn. II PK 228/09, zasądził zadośćuczynienie w wys. 8 tys. złotych na rzecz lekarki, której prawo do odpoczynku było łamane w okresie od maja 2004 r. do sierpnia 2007 r.
Sąd uznał, iż naruszenie prawa do odpoczynku powoduje zagrożenie zdrowia. Nie jest jednak konieczne spowodowanie uszczerbku na zdrowiu – wystarczy samo zagrożenie. Powyższe orzeczenie jednoznacznie przesądza kwestię możliwości uzyskania rekompensaty pieniężnej za czas dyżuru medycznego, który przekracza normy przyjęte dla innych pracowników. Otwiera również drogę do zmodyfikowania pozwów złożonych już do sądów, tj. zamiany żądania dotyczącego wypłaty za płatny czas wolny i dopłat do wynagrodzenia za dyżury – na roszczenie o zapłatę zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych.
Sytuacja prawna lekarzy, którzy pełnili dyżury w okresie do 31. 12. 2007 r. oraz lekarzy, których dyżury przypadły po 1. 01. 2008 r. przedstawia się następująco: 1 stycznia 2008 r. weszła w życie ustawa z 24 sierpnia 2007 r. o zmianie ustawy o zakładach opieki zdrowotnej oraz ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym (DzU nr 176, poz. 1240), która wdrożyła przepisy dyrektywy 2003/88/WE Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej z 4 listopada 2003 r. dotyczącej niektórych aspektów organizacji czasu pracy (Dz.Urz. WE L 299 z 18.11.2003 r., str. 9; Dz.Urz. UE, polskie wydanie specjalne, rozdz. 5, t. 4, str. 381). Ustawa wprowadziła do polskiego systemu szereg zmian w zakresie czasu dyżuru medycznego. Między innymi wysokość wynagrodzenia za taki dyżur zrównana została z wysokością wynagrodzenia za godziny nadliczbowe określone w Kodeksie pracy. Przepisy te jednak nie objęły lekarzy oraz innych mających wyższe wykształcenie pracowników wykonujących zawód medyczny, zatrudnionych w zakładzie opieki zdrowotnej, którzy pracowali na dyżurach do 1.01.2008 r. Do tych pracowników zastosowanie znajdują przepisy sprzed nowelizacji.
Za czas dyżuru przepracowanego w tamtym okresie nie przysługuje prawo do dodatkowego wynagrodzenia za godziny nadliczbowe ani prawo do płatnego czasu wolnego od pracy.
Dla wyjaśnienia powyższego stanowiska tłumaczono, iż czas dyżuru całościowo reguluje wskazana ustawa o ZOZ-ach, a zawarta w niej definicja „dyżuru medycznego” różni się w zasadniczy sposób od ustawowej definicji pracy w godzinach nadliczbowych, którą zawiera art. 151 § 1 Kodeksu pracy. Do lekarzy pełniących dyżury medyczne nie mają zatem zastosowania przepisy o dodatku do wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych. Dodatkowo podnoszono, iż skoro przepisy ustawy o ZOZ-ach nie zawierają unormowania o minimalnych okresach odpoczynku dobowego i tygodniowego, zastosowanie znajdują normy art. 132-133 Kodeksu pracy. Przepisy kodeksowe w wymienionym zakresie, mając charakter ogólny, znajdują zatem zastosowanie wprost do czasu pracy lekarzy. W myśl art. 132 § 1 i art. 133 § 1 Kp pracownikowi przysługuje w każdym tygodniu prawo do co najmniej 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku, obejmującego co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku dobowego. Przestrzeganie tego prawa jest obowiązkiem pracodawcy. Podobne rozwiązania przewiduje art. 3 i 5 dyrektywy nr 2003/88/WE, z tą różnicą, iż prawo wspólnotowe przewiduje nieprzerwany 24 godzinny czas odpoczynku w każdym tygodniu. Jedyną sankcją przewidzianą w Kodeksie pracy za naruszenie przepisów o nieprzerwanym odpoczynku jest kara grzywny, której zgodnie z art. 281 pkt 5 Kp podlega pracodawca dopuszczający się takiego naruszenia. Nie zawiera on natomiast żadnej normy, z której wynikałyby określone rekompensacyjne uprawnienia pracownicze.
Ograniczenie gwarantowanego art. 132 i 133 Kp czasu nieprzerwanego odpoczynku rekompensowane powinno być równoważnymi, wyrównawczymi okresami przerw w pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym. Okresy te nie mogą jednak być kumulowane. W razie niewykorzystania czasu wolnego w okresie rozliczeniowym – ponieważ nie ma podstawy prawnej – nie wypłaca się jakiegokolwiek wynagrodzenia za ten niewykorzystany okres. Trudno jednak pogodzić się z faktem, iż lekarzom za czas przepracowanego dyżuru nie przysługiwałoby żadne dodatkowe roszczenie pieniężne. Możliwości dają przepisy ogólne Kodeksu cywilnego. Wyjaśnić należy bowiem, iż prawo do odpoczynku zagwarantowane jest lekarzom zarówno w Kodeksie pracy, jak i w przepisach prawa wspólnotowego*.
Prawo do odpoczynku jest odrębnym dobrem osobistym wymienionym w art. 23 Kodeksu cywilnego. Przepisy Kodeksu pracy wprowadzające minimalne normy odpoczynku mają na celu ochronę zdrowia pracowników. Skoro zdrowie stanowi dobro chronione powszechnie, wyrządzenie szkody na zdrowiu stanowi czyn niedozwolony. Przewidziane art. 132-133 Kp prawo do nieprzerwanego odpoczynku dobowego i tygodniowego stanowi element prawa do ochrony zdrowia pracownika.

Joanna Bień

Autorka jest adwokatem oraz przedstawicielem stowarzyszenia Iuris Medicus, którego celem jest m.in. popularyzowanie wiedzy z zakresu prawa, w tym prawa medycznego.
_________
*Dyrektywa 2003/88/WE Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej z 4 listopada 2003 r. dotycząca niektórych aspektów organizacji czasu pracy (Dz.Urz. L 299,18/11/2003 P. 0009-0019).

Archiwum

Okręgowa Izba Lekarska w Warszawie im. prof. Jana Nielubowicza