17 listopada 2011

Jubileusz Instytutu Reumatologii

Małgorzata Skarbek

Instytut Reumatologii powstał w trudnym powojennym okresie, dzięki wytrwałym staraniom prof. Eleonory Reicher. Pracujący faktycznie już od 1948 r. jako Państwowy Instytut Reumatologiczny, formalnie został powołany do istnienia rozporządzeniem Rady Ministrów w 1951 r. W tamtym czasie był ewenementem na skalę europejską.

Jego pierwszym dyrektorem była prof. Eleonora Reicher, lekarz o szerokich horyzontach i niezwykłej sile charakteru. Studiowała na Sorbonie w Paryżu, a następnie w Bernie, gdzie uzyskała tytuł doktora filozofii nauk przyrodniczych i dyplom lekarza. Po powrocie do Polski w okresie międzywojennym zajmowała się medycyną sportową i wychowaniem fizycznym, by w końcu skoncentrować swoje zainteresowania na gośćcu. Od tego był już tylko krok do poświęcenia się reumatologii. Była członkinią Zarządu Głównego nowo utworzonego Polskiego Towarzystwa do Walki z Gośćcem. Już wtedy myślała o odrębnej jednostce naukowo-leczniczej zajmującej się tylko chorobami reumatologicznymi. Wojna nie pozwoliła na urzeczywistnienie tych zamiarów.
Pierwszą siedzibą Instytutu Reumatologicznego do 1965 r. był III pawilon Szpitala Dzieciątka Jezus w Warszawie. Z dyr. Eleonorą Reicher współpracowali: Hanna Dworakowska, Jadwiga Titz-Kosko, Włodzimierz Brűhl, Antoni Sabatowski, Stefan Kwaśniewski, Jan Bogdanowicz, Mieczysław Michałowicz, Adam Sokołowski, Witold Zawadowski, Juliusz Zabokrzycki, Stanisław Rudziński, Jerzy Sztachelski.
Od początku działalności instytut dysponował, poza oddziałem klinicznym, działem fizykoterapii, gabinetem stomatologii i laboratorium klinicznym, które w 1956 r. przekształcono w Zakłady Biochemii i Mikrobiologii. W tym samym czasie powstał oddział pediatryczny, a rok później poradnia dla dzieci, która pilotowała pierwsze w Polsce szersze zastosowanie penicyliny benzatynowej w zapobieganiu gorączce reumatycznej.

Powołano także sekcję metodyczno-organizacyjną, która przygotowała pierwsze wytyczne postępowania w gorączce reumatycznej. Instytut współpracował w tej dziedzinie z Instytutem Matki i Dziecka.
Od początku działała Poradnia Konsultacyjna, która przez pierwsze lata (do powstania kolejnych poradni reumatologicznych w innych miastach) była jedynym miejscem konsultacji dla pacjentów reumatologicznych z całego kraju.
Rozwój lecznictwa uzdrowiskowego i konieczność rehabilitacji poszpitalnej skłoniły instytut do ścisłej współpracy z dwiema placówkami: Sanatorium nr 3 w Ciechocinku i Ośrodkiem Rehabilitacyjnym w Śremie. Ponadto w Konstancinie działał tzw. zamiejscowy oddział instytutu, którego opieka daleko wykraczała poza standardowe podejście do leczenia. Starano się w nim nie tylko ograniczać następstwa choroby, ale też przygotować pacjentów do powrotu do życia społecznego. Zadania takie realizowały: Zakład Leczniczo-Szkoleniowy dla Dziewcząt Chorych na RZS oraz Zakład Pracy Chronionej, przeznaczony dla młodych kobiet. Kolejna jednostka – oddział kliniczny w Krakowie, w następnych latach przeszła pod kierownictwo tamtejszej Akademii Medycznej.
112 łóżek, którymi dysponowały wszystkie jednostki IR razem, szybko okazało się niewystarczających do zaspokajania potrzeb chorych. Także skromny lokal przy ul. Nowogrodzkiej nie mógł pomieścić wszystkich poradni i sal szkoleniowych dla kadr lekarskich. Projekt nowego gmachu instytutu przewidywał jego lokalizację przy nieistniejącej jeszcze wtedy ul. Spartańskiej. Budowę rozpoczęto w 1958 r., a w kwietniu 1962 placówka przyjęła pierwszych pacjentów.
W nowej, przestronnej siedzibie instytut dysponował znacznie szerszym zapleczem wielospecjalistycznym. Obok klinik reumatologicznych powstały: ortopedyczna, laryngologiczna, neurologiczna, hematologiczno-metaboliczna, kardiologiczno-chirurgiczna, oddział dny moczanowej oraz Klinika Reumatologii Wieku Rozwojowego. Utworzono zakłady: anatomii patologicznej, biochemii, patofizjologii, mikrobiologii i serologii, stomatologii, rehabilitacji, oraz poradnię okulistyczną i przychodnię. Liczba łóżek szpitalnych wzrosła do 400.
W następnych latach, wraz z rozwojem medycyny, w instytucie wprowadzano nowoczesne metody terapii i aktualne strategie terapeutyczne, zalecane przez międzynarodowe organizacje naukowe. W ostatnim okresie powołano nowe jednostki diagnostyczno-terapeutyczne, m.in.: Oddział Jednego Dnia przy Klinice Układowych Chorób Tkanki Łącznej, Oddział Wczesnej Diagnostyki Zapalenia Stawów, Dzienny Oddział Usprawniania Leczniczego. W klinikach instytutu hospitalizowanych jest rocznie ok. 9 tys. chorych, a poradnie udzielają 27 tys. porad.
W 1980 r. wydzielono z instytutu klinikę kardiologiczno-chirurgiczną i włączono ją do powstającego Instytutu Kardiologii. W efekcie liczba łóżek reumatologicznych zmniejszyła się do 285.
Główny kierunek badań naukowych, prowadzenie których wpisane jest do statutu placówki, dotyczy poznania mechanizmów indukcji procesu zapalnego, zmian odpowiedzi immunologicznej, zaburzeń w składzie płynów ustrojowych i strukturze narządów wewnętrznych w celu ich wykorzystania w diagnostyce, leczeniu i profilaktyce chorób reumatycznych. Wyniki prowadzonych badań posłużyły nie tylko celom leczniczym. Przyczyniły się do powstania licznych prac naukowych, w tym doktorskich i habilitacyjnych. Od 1970 r. ukończono 139 przewodów doktorskich, a od 1975 r. – 28 przewodów habilitacyjnych. 24 samodzielnych pracowników nauki otrzymało tytuł profesora.
Wielu pracowników naukowych instytutu pełniło i pełni funkcję konsultantów krajowych i wojewódzkich, zasiadało we władzach Polskiego Towarzystwa Reumatologicznego. Prof. Maria Sadowska-Wróblewska została wybrana na prezydenta Europejskiej Ligi do Walki z Chorobami Reumatologicznymi (EULAR) w 1987 r.
Trzecie zadanie instytutu to praca dydaktyczna, prowadzona początkowo samodzielnie, z inicjatywy prof. E. Reicher, która zabiegała o utworzenie specjalizacji reumatologicznej. Obecnie prowadzi się ją we współpracy z CMKP. Są to kursy specjalizacyjne dla kształcących się podyplomowo i doskonalące w ramach kształcenia ustawicznego oraz zajęcia dla studentów WUM i AWF.
W dorobku placówki znajduje się też działalność wydawnicza. Już prof. E. Reicher doprowadziła do powstania dwóch pism naukowych: „Reumatologicznego Biuletynu Informacyjnego” oraz „Postępów Reumatologii”, przekształconych później w „Reumatologię Polską”, której kontynuacją jest dwumiesięcznik „Reumatologia”.
Po prof. Reicher, która w 1961 r. odeszła na emeryturę, kolejnymi dyrektorami byli: prof. Włodzimierz Brűhl, prof. Eugeniusz Małdyk, dr Sylwester Jakubowski, prof. Maria Sadowska-Wróblewska, prof. Jan Ryżewski, prof. Sławomir Maśliński. Od 2010 r. dyrektorem jest dr Andrzej Włodarczyk (urlopowany na czas pracy w Ministerstwie Zdrowia; obowiązki dyrektora pełni prof. Jerzy Stelmachów).
W 2003 r. rozporządzeniem ministra zdrowia instytut otrzymał dzisiejszą nazwę oraz imię patronki – prof. dr hab. med. Eleonory Reicher.
Z okazji jubileuszu 60-lecia odbyło się uroczyste spotkanie pracowników instytutu w Filharmonii Narodowej. Podczas spotkania osoby zasłużone zostały odznaczone Krzyżami Komandorskimi, Oficerskimi i Kawalerskimi Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżami Zasługi i odznaczeniami resortowymi. Instytut otrzymał Medal „Pro Masovia” od władz samorządu mazowieckiego.
W siedzibie instytutu odbyła się też sesja naukowa: „Nowe technologie postępem w chorobach reumatycznych”.
W trakcie sesji zajmowano się problemami nowoczesnego diagnozowania chorób reumatycznych, próbą odpowiedzi na pytanie: czy terapie celowane są przyszłością reumatologii, oraz społecznymi aspektami chorób reumatycznych. Aktywizacja środowisk osób cierpiących na choroby reumatyczne jest szansą nie tylko na poprawę jakości życia pacjentów, ale też zmniejszanie kosztów związanych z chorobą.
W Światowym Dniu Reumatyzmu w Instytucie Reumatologii zorganizowano cykl spotkań dla chorych i ich rodzin, podczas których specjaliści udzielali porad.

Archiwum

Okręgowa Izba Lekarska w Warszawie im. prof. Jana Nielubowicza