27 listopada 2012

Profilaktyka stomatologiczna na Mazowszu

W ramach obchodów Światowego Dnia Zdrowia Jamy Ustnej w Ministerstwie Zdrowia odbyła się konferencja poświęcona wielu aspektom opieki stomatologicznej, zorganizowana z inicjatywy Naczelnej Izby Lekarskiej oraz Okręgowej Izby Lekarskiej w Warszawie. Tematem przewodnim spotkania był wpływ poszczególnych schorzeń jamy ustnej na zdrowie ogólne człowieka (omówienie prezentacji w „Pulsie” nr 10/2012).

Wystąpienie Marty Klimkowskiej-Misiak, wiceprezes ORL w Warszawie, dotyczyło działań prozdrowotnych w dziedzinie stomatologii, prowadzonych przez organy samorządu terytorialnego na Mazowszu.
Według raportu Lalonda z 1974 r. na nasze zdrowie decydujący wpływ mają cztery podstawowe czynniki: styl życia (a wraz z nim profilaktyka) – w 53 proc., środowisko fizyczne – w 21 proc., czynniki genetyczne – w 16 proc., opieka zdrowotna – w 10 proc.
Zadania z zakresu stomatologii zapisane są w 11. celu operacyjnym Narodowego Programu Zdrowia na lata 2007-2015. Głównym zadaniem NPZ jest „poprawa zdrowia i związanej z nim jakości życia ludności oraz zmniejszenie nierówności w zdrowiu”. Podstawowe założenie 11. celu to „intensyfikacja zapobiegania próchnicy zębów u dzieci i młodzieży”.
Cel ten został wprowadzony m.in. ze względu na brak systemowej opieki profilaktyczno-leczniczej nad dziećmi z uzębieniem mlecznym, brak środków na leczenie dzieci, utrudniony dostęp do publicznych placówek dentystycznych, zamykanie gabinetów stomatologicznych w szkołach. Wśród proponowanych realizatorów celu 11. znalazły się: administracja rządowa, samorządy terytorialne, NFZ, zakłady opieki zdrowotnej, a także Instytut Matki i Dziecka.
Zadania określone w tym celu to: wprowadzenie lub zintensyfikowanie edukacji zdrowotnej, dotyczącej jamy ustnej, rodziców dzieci do 7 lat, dzieci w wieku przedszkolnym oraz dzieci i młodzieży szkolnej; upowszechnienie w przedszkolach nawyku czyszczenia zębów po głównych posiłkach; zintensyfikowanie grupowej profilaktyki fluorkowej, egzogennej dla uczniów klas I-VI oraz dla grup wysokiego ryzyka próchnicy dzieci i młodzieży (prowadzonej przez lekarzy stomatologów); poprawa dostępu dzieci i młodzieży do świadczeń stomatologicznych; wdrożenie wieloletniego programu polityki zdrowotnej ministra zdrowia pod nazwą „Program poprawy opieki stomatologicznej nad dziećmi i młodzieżą”.
Ostatnie z wymienionych zadań leży w gestii administracji rządowej i na razie, mimo upływu czasu, nie jest realizowane.
Samorządom terytorialnym przypisano dwa zadania – upowszechniania nawyku czyszczenia zębów i profilaktyki fluorkowania. Z precyzyjnej i szczegółowej analizy przeprowadzonej przez Martę Klimkowską-Misiak wynika, że działania samorządów różnego szczebla w województwie mazowieckim w zakresie profilaktyki próchnicy nie są zbyt intensywne. Niektóre gminy i powiaty angażują się w tę akcję, mają dobre rezultaty, ale są i takie, które zajęły się nią w stopniu minimalnym. Potwierdzają to dane uzyskane ze sprawozdań składanych w Narodowym Instytucie Zdrowia Publicznego Państwowym Zakładzie Higieny.
Z badań wynika, że 35,7 proc. mazowieckich sześciolatków ma co najmniej cztery zęby zajęte próchnicą, a tylko 21,5 proc. zębów wolnych od niej, u 16,6 proc. uszczelniono zęby stałe. Prawie wszystkie dzieci w tym wieku objęte są programem profilaktycznym, 41,5 proc. szczotkuje zęby rano i wieczorem, ale 17 proc. nigdy nie było w gabinecie stomatologicznym. Trzy czwarte matek ocenia swoją wiedzę na temat pielęgnacji uzębienia jako dostateczną. Co piąta uważa, że zjedzenie jabłka przed snem zastępuje mycie zębów.
Tylko w 95 gminach (30 proc. wszystkich na Mazowszu) i w 5 powiatach (11,9 proc.) samorządy zaangażowały się w jedną z istotniejszych akcji profilaktycznych, jaką jest wyrabianie nawyku szczotkowania zębów po głównych posiłkach wśród przedszkolaków. Objęto nią dzieci w 356 przedszkolach gminnych i w 76 powiatowych. Akcję dofinansowywały m.in. gminy Szydłowiec, Mińsk Mazowiecki, Legionowo, Pruszków, Żyrardów, Radom, Przasnysz i powiat warszawski zachodni.
W powiecie legionowskim edukację przedszkolaków dotyczącą nauki szczotkowania zębów prowadzono w ramach Powiatowego Programu Promocji Zdrowia „Dbam o zdrowie”, w którym wzięło udział 770 dzieci. W Płońsku akcja nosiła nazwę „Radosny uśmiech – radosna przyszłość”, uczestniczyło w niej 429 osób.
Niezbyt duże było zainteresowanie samorządów grupową profilaktyką egzogenną dla uczniów. W roku szkolnym 2010/2011 w województwie działało 3127 szkół, profilaktyką fluorkową metodą nadzorowanego szczotkowania objęto ok. 260 tys. dzieci z 1493 szkół, ale dofinansowało lub sfinansowało to działanie tylko 13 gmin w 28 przedszkolach, 35 gmin w 110 szkołach podstawowych, 6 gmin w 9 gimnazjach i 2 gminy w szkołach ponadgimnazjalnych.
W gminie Nadarzyn programem przeciwdziałania próchnicy zębów objęto 890 dzieci w wieku szkolnym, prowadzono też badania stomatologiczne i fluoryzację. W gminie Regimin akcja objęła 64 dzieci z klas I-III, a w Żyrardowie 234 uczniów. Na terenie m.st. Warszawy prawie 10 tys. uczniów szkół podstawowych uczestniczyło w programie profilaktycznym w tym zakresie.
Od 2009 r. NFZ finansuje profilaktykę fluorkową u dzieci. Płaci niewiele – 45 gr miesięcznie za fluorkowanie zębów jednego dziecka, tj. 5,40 zł rocznie. Możliwość kontraktowania takiego świadczenia profilaktycznego jest mało znana lekarzom i bardzo niewielu nią się zajmuje.
Podobnie jest ze wsparciem działań edukacyjnych. W 29 gminach (9,4 proc.) i czterech powiatach (9,5 proc.) zorganizowano odpowiednio 104 i 5 długookresowych programów profilaktycznych o tematyce związanej z higieną jamy ustnej. W programach tych uczestniczyło 21 tys. osób w gminach i 340 w powiatach.
Doraźne kursy, szkolenia, prelekcje, pogadanki, porady indywidualne zorganizowano w 45 gminach i 10 powiatach. Wydawanie i dystrybucję ulotek, plakatów i broszur o podobnej tematyce przeprowadziło bądź dofinansowało 21 gmin i 5 powiatów.
Koszty utrzymania 8 gabinetów stomatologicznych w szkołach podstawowych finansowało 5 gmin (m.in. Grodzisk Mazowiecki, Otwock, Piaseczno), 3 gminy utrzymywały też gabinety w 5 gimnazjach (Podkowa Leśna, Lesznowola i Piaseczno) i 1 gmina – w szkole ponadpodstawowej. Łącznie te placówki obejmowały opieką 9,9 tys. dzieci. Mniejsze zainteresowanie opieką dentystyczną wykazywały powiaty – w sumie zaledwie 3 łożyły na utrzymanie gabinetów.
Usługi stomatologiczne w innych niż szkolne gabinetach zakupiono dla jednego przedszkola w Raszynie, 24 szkół podstawowych (m.in. w Mińsku Mazowieckim, Otwocku, Piasecznie, Pruszkowie, Żyrardowie), 3 gimnazjów (w 3 gminach) i dla 1 szkoły ponadgimnazjalnej.
Wydział Zdrowia Urzędu Wojewódzkiego nie realizował w roku 2011 żadnych przedsięwzięć prozdrowotnych z dziedziny higieny jamy ustnej.
Działania profilaktyczne zapobiegają najbardziej rozpowszechnionej na świecie chorobie przewlekłej, szczególnie dotykającej dzieci, jaką jest próchnica. W Polsce jest szczególnie groźna. Zainfekowanych nią jest 79,9 proc. pięciolatków, 90,5 proc. siedmiolatków i 91,8 proc. piętnastolatków (dane z raportu MZ opartego na badaniach w ramach programu „Monitoring zdrowia jamy ustnej” z 2011 r.). W takiej sytuacji rozpoczęte akcje profilaktyczne są bardzo potrzebne. Dobrze byłoby, gdyby pozostałe samorządy wzięły przykład z najbardziej aktywnych.
Przy omawianiu profilaktyki stomatologicznej koniecznie trzeba zwrócić uwagę na jeszcze jeden aspekt. Jest stosunkowo nisko opłacana ze środków publicznych. Ale jednak jest. Załączniki (nr 10 i 11) do rozporządzenia ministra zdrowia z 30.08.2009 r. w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu leczenia stomatologicznego (DzU nr 140, poz. 1144) zawierają wykaz świadczeń profilaktycznych dla dzieci i młodzieży. NFZ płaci za nie, w zależności od wieku dziecka, np. w przypadku najmłodszych od 15 zł (dzieci w szóstym miesiącu życia) do 62 zł (dzieci w szóstym roku życia).
Z danych MOW NFZ wynika, że w 2011 r. z ogólnej sumy 203 mln zł, jaką przeznaczono na wszystkie świadczenia stomatologiczne, tylko 1,17 proc. wydano na profilaktykę.

Małgorzata Skarbek

Archiwum

Okręgowa Izba Lekarska w Warszawie im. prof. Jana Nielubowicza