7 lutego 2018

Dlaczego nie „dlatego, bo”

Język nasz giętki

Prof. Piotr Müldner-Nieckowski

Pisałem o tym pięć lat temu, ale obiecywałem, że do sprawy będę wracał, i tak się składa, że wrócić muszę. Mimo że językoznawcy zajmujący się poprawnością trąbią ze wszystkich swoich trąb; mimo że uczymy nauczycieli języka polskiego i studentów polonistyki, że w naszej mowie nieuzasadnione powtórzenia (redundancje) są niedopuszczalne – nic się nie zmienia, a nawet pewne sygnały wskazują, że zanosi się na epidemię tej choroby. Wkrótce może dojść do sytuacji podobnej do epidemii stosowania wyrazu mi zamiast mnie na początku zdania. Jakże często słyszymy i czytamy: „robię to dlatego, bo…” albo jeszcze gorzej: „…dlatego, ponieważ…” lub „…dlatego, gdyż…”. W konstrukcjach takich mamy do czynienia właśnie z nieznośną redundancją.

Typowym nieuzasadnionym powtórzeniem jest pleonazm (potocznie masło maślane), który polega na zdublowaniu części znaczenia jednego wyrazu w drugim. Pleonazmy są odczuwane jako błąd w każdej odmianie języka polskiego, zarówno w użyciu starannym, literackim, jak i potocznym czy nawet zupełnie pospolitym i wulgarnym. Po prostu język nasz tego nie znosi w żadnej sytuacji, chyba że jakieś powtórzenie zostało wyraźnie zaplanowane i celowo w danym zdaniu zastosowane.

Redundancji stosowanych nieświadomie i nawykowo są setki. Oto kilka typowych przykładów: cofać się do tyłu (poprawnie: cofać się), cofać się wstecz (cofać się), wracać
z powrotem (wracać), wspinać się do góry (wspinać się), nadal kontynuować (kontynuować), akwen wodny (akwen), aktywna praca (praca), okres czasu (okres albo czas), chwila czasu (chwila), godzina czasu (godzina, miesiąc, rok itd.), dobra zaleta (zaleta), zła [niekorzystna] wada (wada), obligatoryjny obowiązek (obowiązek), zdawać sprawozdanie (zdawać sprawę albo składać sprawozdanie), samodzielny lider (lider).

Są też zaskakująco często używane pleonazmy medyczne, na przykład: defekacja stolca (defekacja), szpik kostny (szpik), osocze krwi (osocze), czerniak złośliwy (czerniak), masowa epidemia (epidemia), leukocytoza powyżej normy itp. (leukocytoza), leczenie chemioterapią (leczenie chemiczne albo chemioterapia; chodzi tu o niedopuszczalne kojarzenie wyrazu leczenie z wyrazem terapia), nałóg alkoholizmu (alkoholizm), przypadek kazuistyczny (przypadek albo kazus, łac. casus), sztuczna proteza (proteza), jad toksyczny (jad albo toksyna, trucizna), zabieg operacyjny (zabieg chirurgiczny albo operacja).

Można też znaleźć pleonazmy wśród wyrażeń funkcyjnych, które są związkami frazeologicznymi. Dotyczy to szczególnie spójnika złożonego dlatego że. Dość często spotykamy, zwłaszcza w języku mówionym, wymienione na wstępie formy dewiacyjne tego wyrażenia, które powstają dlatego, że mówiący nigdy nie zastanowili się nad znaczeniami jego składników.

Zauważmy więc, że wyrażenia: *dlatego, bo – *dlatego, ponieważ – *dlatego, gdyż są niepoprawne, bo są pleonazmami, gdyż wyrazy bo, ponieważ i gdyż znaczą niemal dokładnie to samo co dlatego.

Forum dyskusyjne - napisz komentarz

Musisz się zalogować, aby móc dodać komentarz.

Archiwum

Okręgowa Izba Lekarska w Warszawie im. prof. Jana Nielubowicza