2 listopada 2020

Nowelizacja rozporządzeń dotyczących epidemii COVID-19

Filip Niemczyk

adwokat

W związku z wzrastającą liczbą zakażeń koronawirusem na przełomie września i października Ministerstwo Zdrowia i Rada Ministrów wydały szereg aktów prawnych wprowadzających istotne nowe ograniczenia, których celem jest walka z epidemią. Nastąpiło zatem odwrócenie trwającej od kilku miesięcy tendencji łagodzenia restrykcji.

Regulacje dotyczące standardów opieki nad pacjentem podejrzanym o zakażanie lub zakażonym wirusem SARS-CoV-2

Istotne wątpliwości wzbudziła ogłoszona 8 września 2020 r. nowelizacja rozporządzenia ministra zdrowia w sprawie chorób zakaźnych powodujących powstanie obowiązku hospitalizacji, izolacji lub izolacji w warunkach domowych oraz obowiązku kwarantanny lub nadzoru epidemiologicznego, zgodnie z którą lekarz podstawowej opieki zdrowotnej mógł zlecić wykonanie testu pacjentowi, u którego podejrzewa zakażenie wirusem SARS-CoV-2, po wykonaniu badania fizykalnego lub w ramach teleporady wyłącznie wówczas, jeśli stwierdził jednoczesne wystąpienie: temperatury ciała powyżej 38°C, kaszlu i duszności oraz utraty węchu lub smaku. Na gruncie tej regulacji nie było jasne, czy lekarzowi wolno zlecić wykonanie testu, jeśli nie stwierdził wystąpienia wszystkich wymienionych objawów klinicznych u pacjenta. W konsekwencji zasadne było pytanie, czy lekarz poniesie odpowiedzialność prawną, jeśli – zgodnie z treścią rozporządzenia ministra zdrowia – odmówi zlecenia wykonania testu pacjentowi, który okaże się chory na COVID-19.

Wychodząc naprzeciw tym wątpliwościom, minister zdrowia wydał 8 października 2020 r. rozporządzenie w sprawie standardu organizacyjnego opieki zdrowotnej nad pacjentem podejrzanym o zakażenie lub zakażonym wirusem SARS-CoV-2. Według nowej regulacji zlecenie badań diagnostycznych w kierunku wirusa SARS-CoV-2 wymaga stwierdzenia przez lekarza szeroko pojętych wskazań do wykonania takich badań, uwzględniających aktualną wiedzę medyczną i stan zdrowia pacjenta, a nie wyłącznie wówczas, gdy stwierdzi wystąpienie ściśle określonych objawów klinicznych. Omawiane rozporządzenie doprecyzowało ponadto tryb postępowania lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej z pacjentami, u których należy podejrzewać zakażenie oraz zakażonymi wirusem SARS-CoV-2. Zgodnie z dokumentem, o skierowaniu pacjenta na izolację domową, a także o jej zakończeniu decyduje lekarz podstawowej opieki zdrowotnej po przeprowadzeniu porady lub teleporady, nie wcześniej niż w ósmej dobie odbywania tej izolacji. Lekarz POZ kieruje również na hospitalizację osobę zakażoną, przy czym jeśli lekarz ze szpitala nie stwierdzi powodów do hospitalizacji, może odesłać pacjenta na izolację lub izolację domową.

Rozporządzenia Rady Ministrów dotyczące stanu epidemii

We wrześniu mocą czterech rozporządzeń Rady Ministrów w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii¹ kolejne powiaty obejmowane były dodatkowymi ograniczeniami, nakazami i zakazami w związku z wystąpieniem stanu epidemii, w wyniku zaliczenia ich do obszarów żółtych i czerwonych.

Zasadniczą zmianę w tym zakresie przyniosło rozporządzenie Rady Ministrów z 9 października 2020 r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii, zgodnie z którym obszar całego kraju objęty został „rygorem żółtym”, z wyjątkiem tych powiatów, w których obowiązują dalej idące, „czerwone ograniczenia”. Nowe rozporządzenie wprowadza wiele reguł związanych ze stanem epidemii, spośród których warto wymienić nakaz zasłaniania nosa i ust. Obowiązuje on w środkach publicznego transportu zbiorowego oraz miejscach ogólnodostępnych, takich jak drogi, place, cmentarze, nieruchomości wspólne, zakłady pracy, budynki użyteczności publicznej, obiekty handlowe i usługowe, budynki przeznaczone na potrzeby kultu religijnego. Wyłączenia z tego obowiązku są stosunkowo szerokie i dotyczą pasażerów pojazdu samochodowego, jeśli podróżują osoby wspólnie zamieszkujące lub gospodarujące, dzieci do lat 5, osób, które nie mogą zakrywać ust lub nosa z powodu całościowych zaburzeń rozwoju, zaburzeń psychicznych, niepełnosprawności intelektualnej albo trudności z samodzielnym zakryciem lub odkryciem nosa czy ust, osób wykonujących czynności zawodowe lub służbowe w budynkach, jeśli nie obsługują bezpośrednio interesantów, sprawujących czynności związane z kultem religijnym, osób przebywających na terenie lasu, parku, zieleńca, rodzinnego ogrodu działkowego lub plaży, dzieci i pracowników przedszkola. Rozporządzenie utrzymuje dotychczas obowiązujące reguły, m.in. nakaz zachowania 1,5-metrowego dystansu społecznego, 10-dniowy okres kwarantanny domowej w przypadku osób, które przekroczyły granicę RP stanowiącą zewnętrzną granicę UE, miały kontakt z osobami zakażonymi (lub potencjalnie zakażonymi) koronawirusem lub mieszkają z osobą, która zostaje skierowana na kwarantannę, limity osób, które mogą uczestniczyć w zgromadzeniach, kongresach, weselach, korzystać z restauracji czy obiektów sportowych. W strefach „czerwonych” ograniczenia idą znacząco dalej, a organizowanie imprez kulturalnych, kongresów i konferencji jest całkowicie zakazane.

Omawiane rozporządzenie wydane zostało na podstawie art. 46a i art. 46b pkt 1–6 i 8–12 ustawy z 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Zgodnie z treścią art. 46b pkt 4 mocą takiego rozporządzenia można ustanowić obowiązki stosowania środków profilaktycznych wyłącznie przez osoby chore i podejrzane o zachorowanie. Zgodnie z art. 2 pkt 20 i 21 wspomnianej ustawy podejrzana o chorobę zakaźną jest osoba, u której występują objawy kliniczne lub odchylenia od stanu prawidłowego w badaniach dodatkowych, mogące wskazywać na chorobę zakaźną, a podejrzana o zakażanie jest osoba, u której nie występują objawy zakażenia ani choroby zakaźnej, ale która miała styczność ze źródłem zakażenia, a charakter czynnika zakaźnego i okoliczności styczności uzasadniają podejrzenie zakażenia. Rozporządzenie Rady Ministrów kieruje ograniczenia, nakazy i zakazy związane ze stanem epidemii, chociażby nakaz zasłaniania nosa i ust, do każdej osoby, także tej, wobec której nie ma podstaw, aby podejrzewać, że jest chora lub zakażona. To istotna wada omawianej regulacji, ponieważ dla nakazu zasłaniania ust i nosa w przestrzeni publicznej przez osobę zdrową, a w konsekwencji do karania za jego złamanie, brak należytej podstawy prawnej. Wprowadzenie powszechnego obowiązku noszenia masek w przestrzeni publicznej wymaga zmiany ustawy albo wprowadzenia stanu klęski żywiołowej, co dałoby możliwość wydawania rozporządzeń określających obowiązek zasłaniania twarzy przez wszystkich obywateli. Trudno zrozumieć, dlaczego rządzący nie zadbali o prawidłową legislację w tym zakresie, skoro minęło już ponad pół roku od początku epidemii, a sygnalizowany problem prawny dotyczył także tych ograniczeń, które wprowadzane były wiosną. Jest to tym bardziej istotne, że konieczność ścisłego egzekwowania nakazu zasłaniania nosa i ust uzasadnia niezmiennie wysokie zagrożenie epidemiczne, a jego naruszenia są powszechne, o czym donosi m.in. Komenda Główna Policji.

Nowelizacja tzw. ustawy covidowej

17 września 2020 r. uchwalona została nowelizacja ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, zwana ustawą covidową. Jej zapisy koncentrują się głównie wokół wsparcia dla branży turystycznej, ale istotne jest to, co ostatecznie w ustawie tej się nie znalazło. Po pierwsze, w toku prac legislacyjnych zrezygnowano ze skrajnie kontrowersyjnego zapisu, który miał zwalniać z odpowiedzialności karnej urzędników, jeśli w celu przeciwdziałania COVID-19 naruszyli obowiązki służbowe lub obowiązujące przepisy, a działali w interesie społecznym i bez naruszenia tych obowiązków lub przepisów podjęte działanie nie byłoby możliwe lub byłoby istotnie utrudnione. Po drugie, w ustawie nie znalazły się zapisy, o które zabiegała Naczelna Rada Lekarska, mające ustanowić ograniczenie odpowiedzialności cywilnej, karnej i zawodowej osób wykonujących zawody medyczne za działania pozostające w związku z udzielaniem świadczeń opieki zdrowotnej w ramach zapobiegania, przeciwdziałania lub zwalczania COVID-19. Można jedynie ubolewać, że w toku prac legislacyjnych proponowane rozwiązania nie spotkały się z zainteresowaniem, a prawodawca zdaje się nie zauważać, jak nadzwyczajną sytuacją dla pracowników ochrony zdrowia jest stan epidemii i w jak trudnych warunkach obecnie pracują.

1 https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20200001573/O/D20201573.pdf

https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20200001614/O/D20201614.pdf

http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20200001654/O/D20201654.pdf

https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20200001687/O/D20201687.pdf