7 grudnia 2020

Aktualności prawnomedyczne

Filip Niemczyk, adwokat

Zmiany w prawie medycznym na przełomie października i listopada 2020 r. determinował gwałtowny wzrost zakażeń COVID-19 i pogarszająca się sytuacja systemu ochrony zdrowia. Wysoką aktywność legislacyjną wykazały Ministerstwo Zdrowia i Rada Ministrów, aczkolwiek zasadnicze znaczenie będą miały zmiany wprowadzone na poziomie ustawowym. Tylko w ograniczonym zakresie nowe regulacje dotyczyły kwestii niezwiązanych bezpośrednio ze stanem epidemii.

Ustawa o zmianie niektórych ustaw w związku z przeciwdziałaniem sytuacjom kryzysowym związanym z wystąpieniem COVID-19

28 października 2020 r. prezydent podpisał ustawę, mocą której wprowadzono wiele istotnych zmian w obowiązujących przepisach, których celem jest skuteczniejsza walka z epidemią COVID-19.

W pierwszej kolejności zwrócić należy uwagę na art. 24 przywołanej ustawy, wprowadzający tzw. klauzulę dobrego Samarytanina. Zgodnie z nim nie popełnia przestępstwa, o którym mowa w art. 155, art. 156 §2, art. 157 §3 i art. 160 §3 kodeksu karnego, ten, kto w okresie stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii, udzielając świadczeń zdrowotnych jako lekarz, felczer, pielęgniarka, położna, ratownik medyczny lub inna osoba skierowana do pracy przy zwalczaniu epidemii, w ramach rozpoznawania lub leczenia COVID-19 i działając w szczególnych okolicznościach, dopuścił się czynu zabronionego, chyba że skutek jego działań był wynikiem rażącego niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach. Przepis ten wprowadza wyłączenie odpowiedzialności karnej personelu medycznego za błędy, w wyniku których nastąpiła śmierć albo uszczerbek na zdrowiu lub narażenie na bezpośrednie niebezpieczeństwo ich nastąpienia, aczkolwiek w bardzo ograniczonym zakresie. Przepis mówi bowiem wyłącznie o sytuacjach rozpoznawania lub leczenia przypadków COVID-19, a zatem nie dotyczy udzielania świadczeń medycznych innego rodzaju. Ponadto posługuje się nieostrymi i ocennymi kategoriami, wyłączając odpowiedzialność karną tylko w przypadku zaistnienia szczególnych okoliczności i tylko wówczas, gdy nie stwierdzono rażącego niezachowania ostrożności. W rezultacie zakres zastosowania tzw. klauzuli dobrego Samarytanina w praktyce może okazać się wąski, co stoi w sprzeczności z deklarowanym celem jego uchwalenia, tj. zapewnieniem poczucia bezpieczeństwa pracownikom ochrony zdrowia w czasie epidemii.

Regulację tę należy niewątpliwie odczytywać w korelacji z pozostałymi zmianami wprowadzonymi omawianą ustawą, m.in. umożliwiającymi skierowanie do pracy przy zwalczaniu epidemii studentów kierunków przygotowujących do wykonywania zawodu medycznego, doktorantów w dziedzinie nauk medycznych i nauk o zdrowiu, osoby kształcące się w zawodzie medycznym, osoby posiadające wykształcenie w zawodzie medycznym, które ukończyły kształcenie w tym zawodzie w okresie ostatnich pięciu lat, oraz ratowników, o których mowa w art. 13 ustawy o Państwowym Ratownictwie Medycznym.

Drugim istotnym aspektem omawianej regulacji jest wprowadzenie ustawowej podstawy dla powszechnego nakazu zakrywania nosa i ust. Choć obowiązek ten wprowadzono mocą rozporządzeń Rady Ministrów już wiosną 2020, szeroko akceptowany wśród prawników był pogląd, że dla tak znaczącego ograniczenia swobód obywatelskich konieczna jest regulacja na poziomie ustawowym. Mocą omawianej ustawy nastąpiła stosowna zmiana ustawy z 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi.

Pośród pozostałych zmian wprowadzonych omawianą ustawą warto wspomnieć o wydłużeniu terminu realizacji recepty na leki, które są obecnie niedostępne, o nie więcej niż 150 dni od dnia jej wystawienia, możliwości wyrażenia zgody na wykonywanie zawodu lekarza albo lekarza dentysty osobie, która uzyskała kwalifikacje poza terytorium Unii Europejskiej, oraz przyznania jej prawa wykonywania zawodu lekarza albo lekarza dentysty na określony zakres czynności zawodowych, czas i miejsce zatrudnienia w podmiocie wykonującym działalność leczniczą, a także możliwości skierowania do pracy przy zwalczaniu epidemii lekarzy, którzy ukończyli staż podyplomowy i nie uzyskali prawa wykonywania zawodu lekarza z powodu niezłożenia z wynikiem pozytywnym egzaminów LEK albo LDEK. Nadto umożliwiono skierowanie do pracy przy zwalczaniu epidemii osób, które ukończyły 60 lat w przypadku kobiet i 65 lat w przypadku mężczyzn, osób samotnie wychowujących dziecko w wieku do 18 lat oraz wychowujących dziecko w wieku do 14 lat, pod warunkiem wystąpienia przez nie z wnioskiem do wojewody. Wprowadzono regułę, zgodnie z którą, gdy dziecko w wieku do 18 lat jest wychowywane przez dwie osoby, którym przysługuje władza rodzicielska, do pracy przy zwalczaniu epidemii może zostać skierowana wyłącznie jedna.

Kluczowym zapisem omawianej ustawy jest regulacja, zgodnie z którą wszystkim pracownikom podmiotów leczniczych, niezależnie od tego, czy zostali skierowani do pracy przy zwalczaniu epidemii, czy udzielają świadczeń zdrowotnych osobom chorym na COVID-19 przysługuje comiesięczny dodatek do wynagrodzenia.

Choć prezydent złożył podpis pod ustawą w październiku 2020 r., została opublikowana w Dzienniku Ustaw dopiero 28 listopada 2020 r. Powodem niepublikowania ustawy przez miesiąc była konieczność natychmiastowego opracowania nowelizacji, ponieważ przyznanie dodatku wszystkim pracownikom podmiotów leczniczych okazało się niemożliwe.

Rozporządzenia ministra zdrowia

Przełom października i listopada wiązał się z wysoką aktywnością legislacyjną Ministerstwa Zdrowia, w zdecydowanej większości dotyczącą narastającego zagrożenia epidemicznego. Opublikowano kilkanaście rozporządzeń*, spośród których warto wspomnieć przede wszystkim o rozporządzeniu z 30 października 2020 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie specjalizacji lekarzy i lekarzy dentystów. Ten krótki akt prawny zawiera przepis mówiący o tym, że w okresie po ogłoszenia stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii wojewoda może skierować lekarza do odbywania szkolenia specjalizacyjnego w jednostce akredytowanej, w której występuje szczególnie duże zapotrzebowanie na udzielanie świadczeń zdrowotnych przez lekarzy, z pominięciem kryteriów kierowania do odbywania szkolenia specjalizacyjnego. Rzecznik praw lekarza w wystąpieniu skierowanym do ministra zdrowia zwrócił uwagę, że ogólnikowa treść owej regulacji pozostawia wiele niejasności odnośnie do kryteriów kierowania lekarzy na szkolenie specjalizacyjne i nie wyjaśnia, czy lekarz będzie obowiązany je kontynuować we wskazanej przez wojewodę jednostce także po ustaniu zagrożenia epidemicznego.

Rozporządzenia Rady Ministrów i ministra edukacji

W omawianym okresie szereg rozporządzeń dotyczących stanu epidemii wydała również Rada Ministrów. Gwałtowny wzrost liczby zakażeń COVID-19 spowodował ponowne wprowadzenie daleko idących ograniczeń w wielu aspektach życia społeczno-gospodarczego, a obszar całego kraju uznany został za tzw. strefę czerwoną. Od 7 listopada 2020 r. zawieszona została m.in. działalność placówek kultury, a funkcjonowanie galerii handlowych zostało ograniczone.

Decyzją ministra edukacji uczniowie wszystkich klas szkół podstawowych oraz wszystkich klas szkół ponadpodstawowych do 3 stycznia 2021 r. uczą się zdalnie.

Ustawa o Funduszu Medycznym

7 października 2020 r. uchwalona została ustawa o Funduszu Medycznym. Jego celem jest wsparcie działań zmierzających do poprawy zdrowia i jakości życia przez zapewnienie dodatkowych źródeł finansowania m.in.: profilaktyki, wczesnego wykrywania, diagnostyki i leczenia chorób cywilizacyjnych, w tym chorób nowotworowych i chorób rzadkich; infrastruktury ochrony zdrowia wpływającej na jakość i dostępność oraz bezpieczeństwo udzielanych świadczeń opieki zdrowotnej; rozwoju systemu opieki zdrowotnej przez koncentrację działań wokół pacjenta i jego potrzeb, ze szczególnym uwzględnieniem poprawy jakości życia pacjentów i ich rodzin; świadczeń opieki zdrowotnej udzielanych poza granicami kraju. Dysponentem funduszu jest minister właściwy do spraw zdrowia, a wydatkuje je m.in. w formie dotacji celowych, programów i konkursów. Wpływy do funduszu pochodzić mają m.in. z budżetu państwa i wpłat z innych tytułów.

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego 1/2020

22 października 2020 Trybunał Konstytucyjny wydał wyrok, zgodnie z którym art. 4a ust. 1 pkt 2 ustawy z 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży, dopuszczający zabieg przerwania ciąży, gdy badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazują na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu, jest niezgodny z Konstytucją RP. Ramy niniejszego opracowania nie pozwalają odnieść się do wszystkich aspektów orzeczenia, dlatego pozwolę sobie jedynie wyrazić zdumienie, że jego wydanie nastąpiło w tak trudnym dla społeczeństwa czasie epidemii. Dodać należy, że wyrok nadal oczekuje na publikację w Dzienniku Ustaw.

* https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20200001826/O/D20201826.pdf

https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20200001833/O/D20201833.pdf

https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20200001837/O/D20201837.pdf

https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20200001840/O/D20201840.pdf

https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20200001841/O/D20201841.pdf

https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20200001858/O/D20201858.pdf

https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20200001868/O/D20201868.pdf

https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20200001869/O/D20201869.pdf

https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20200001890/O/D20201890.pdf

https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20200001897/O/D20201897.pdf

https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20200001918/O/D20201918.pdf

https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20200001941/O/D20201941.pdf

https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20200001942/O/D20201942.pdf

https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20200001943/O/D20201943.pdf

https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20200001949/O/D20201949.pdf

https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20200001950

Forum dyskusyjne - napisz komentarz

Musisz się zalogować, aby móc dodać komentarz.

Archiwum

Okręgowa Izba Lekarska w Warszawie im. prof. Jana Nielubowicza