28 stycznia 2022

Epidemia – Aktualności prawnomedyczne

W ostatnich tygodniach 2021 r. mieliśmy do czynienia ze szczytem czwartej fali epidemii SARS-CoV-2. Początek roku 2022 wiąże się z piątą falą zakażeń. Omawiając aktualne zagadnienia z zakresu prawa medycznego, skupię się zatem na kwestii bieżących regulacji dotyczących stanu epidemii.

Filip Niemczyk, adwokat

Rada Ministrów w ostatnich tygodniach 2021 r. opublikowała1 kilka rozporządzeń zmieniających dotychczas obowiązujące obostrzenia w życiu społeczno-gospodarczym. Czas obowiązywania większości dotychczasowych nakazów i zakazów przedłużono do 31 stycznia 2022 r. Rozszerzono zakres szczepień ochronnych przeciwko SARS-CoV-2 na dzieci, które ukończyły piąty rok życia. Zmodyfikowano regulację dotyczącą osób przekraczających granicę Rzeczypospolitej Polskiej, stanowiącą granicę zewnętrzną Unii Europejskiej, wprowadzając obowiązek okazania funkcjonariuszowi Straży Granicznej negatywnego wyniku testu diagnostycznego w kierunku SARS-CoV-2 wykonanego przed przekroczeniem granicy, w czasie nie dłuższym niż 24 godziny, licząc od momentu uzyskania wyniku testu. Wprowadzono dodatkowy warunek zwolnienia z obowiązku odbycia kwarantanny osoby prowadzącej wspólne gospodarstwo domowe z osobą, u której stwierdzono zakażenie wirusem SARS-CoV-2 lub z nią zamieszkującej, polegający na uzyskaniu przez taką osobę negatywnego wyniku testu diagnostycznego wykonanego po stwierdzeniu zakażenia wirusem SARS-CoV-2. Zakazano działalności dyskotek i klubów tanecznych z wyjątkiem nocy z 31 grudnia na 1 stycznia.

Szeroko komentowaną zmianą, którą wprowadzono mocą rozporządzenia Rady Ministrów z 14 grudnia 2021 r.,2 jest określenie limitu korzystających z usług restauracji, barów, hoteli, kin, teatrów, obiektów sportowych i sakralnych do 30 proc. obłożenia. Jednocześnie wskazano, że do tego limitu nie wlicza się zaszczepionych, pod warunkiem okazania przez nich unijnego cyfrowego zaświadczenia COVID lub zaświadczenia o szczepieniu, o wyniku testu i o powrocie do zdrowia po COVID-19 uznawanego za równoważne z zaświadczeniami wydawanymi zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/953 z 14 czerwca 2021 r.

Wprowadzenie regulacji związanych z dodatkowymi obostrzeniami w stosunku do osób, które nie skorzystały z możliwości szczepienia przeciwko COVID-19, jest niewątpliwie bardzo potrzebne wobec niskiego poziomu wyszczepienia i wysokiego stopnia śmiertelności. Do tej pory praktyczne wykorzystanie na terenie Polski certyfikatów COVID zaświadczających o zaszczepieniu było znikome, a brak szczepienia nie wpływał w istotny sposób na codzienne funkcjonowanie osób, które się nie zaszczepiły. Regulacja wprowadzona omawianym rozporządzeniem okazała się jednak ułomna, co wynika z dwóch zasadniczych jej mankamentów.

Po pierwsze, konstrukcja przepisu wprowadzającego możliwość zwiększenia limitu korzystających z określonych usług jest wadliwa. Przepis §26a omawianego rozporządzenia nie określa nakazu okazania certyfikatu, nie daje również przedsiębiorcom narzędzi, aby fakt jego posiadania weryfikować. W przypadku przekroczenia limitu gości prowadzący hotel czy restaurację ma prawo odmówić obsługi osobie, która nie chce okazać zaświadczenia. Ponosi bowiem odpowiedzialność za jego przekroczenie, za co grozi kara pieniężna nakładana decyzją inspektora sanitarnego. W praktyce okazuje się jednak, że kontrole sanepidu są bardzo rzadkie, a podstawa prawna nakładania kar – wątpliwa. W rezultacie ryzyko konsekwencji finansowych związanych z przekroczeniem limitu osób jest znikome. Skłania to wielu przedsiębiorców do lekceważenia kwestii posiadania certyfikatu. Tym bardziej że przedsiębiorca w przypadku nałożenia kary mógłby się bronić przed sądem, wysuwając argument, iż przepisy prawa nie dawały mu wystarczającego uprawnienia do weryfikowania paszportów COVID, i nie byłoby to bez racji.

Drugie zasadnicze zastrzeżenie budzi bowiem uregulowanie kwestii weryfikowania zaświadczeń COVID w rozporządzeniu, a zatem w akcie prawnym niskiego rzędu. Informacje dotyczące stanu zdrowia mają charakter wrażliwy, a obowiązek ich ujawnienia może być traktowany jak naruszenie wolności obywatelskich. Zdrowie publiczne w sytuacji epidemii jest wartością nadrzędną, ale każde ograniczenie praw i wolności obywatelskich wymaga formy ustawy – wynika to wprost z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP. Trudno zrozumieć, dlaczego po tylu miesiącach walki z epidemią regulacja o tak istotnym znaczeniu dla zdrowia publicznego nie jest ujęta w tej formie, szczególnie że problem braku ustawowej podstawy dla ograniczeń podnoszony był już w 2020 r. w związku z wprowadzeniem obowiązku noszenia maseczek i zachowywania dystansu. Brak dostatecznej podstawy prawnej dla nakazów i zakazów w stanie epidemii stanowi niezmiennie argument dla tych, którzy kwestionują zasadność szczepień i zagrożenie wirusem SARS-CoV-2, zamiast być zachętą do poddawania się szczepieniu i przestrzegania zasad dystansu społecznego.

Pod koniec 2021 r. szeroko komentowana była również kwestia wprowadzenia obowiązkowych szczepień przeciwko COVID-19 wybranych grup zawodowych. Rozważano objęcie nimi nauczycieli oraz funkcjonariuszy służb mundurowych. Ostatecznie, na mocy rozporządzenia ministra zdrowia z 22 grudnia 2021 r.,3 obowiązek szczepień objął jedynie wykonujących zawód medyczny w podmiotach prowadzących działalność leczniczą oraz wykonujących inne czynności zawodowe w tych podmiotach, osoby realizujące usługi farmaceutyczne, studentów kształcących się na kierunkach przygotowujących do wykonywania zawodu medycznego, którzy zobowiązani są poddać się szczepieniu do 1 marca 2022 r. Nawet wobec wąsko zakreślonego zakresu obowiązku szczepień uzasadnione jest twierdzenie, że tego rodzaju nakaz powinien mieć wyraźną podstawę w akcie rangi ustawy.

Rzecznik praw obywatelskich przedstawił 30 grudnia 2021 r. raport na temat pandemii,4 w którym wytknął szereg błędów legislacyjnych popełnionych w ciągu ostatnich kilkunastu miesięcy, których konsekwencją jest niepewność prawna i brak zaufania obywateli do organów władzy publicznej. Wskazał m.in., że przepisy przygotowywane były w pośpiechu, bez dostatecznej oceny zgodności z Konstytucją RP. Wielokrotnie i w nadzwyczajnym tempie je nowelizowano, by wyeliminować liczne pomyłki, których można było uniknąć przy prawidłowo poprowadzonym procesie legislacyjnym. Zwrócił również uwagę, że okres pandemii uwidocznił nierozwiązane dotychczas i nawarstwiające się problemy systemu ochrony zdrowia, np. kadrowe i związane z dostępnością świadczeń.

Warto również odnotować, że projekt ustawy o szczególnych rozwiązaniach zapewniających możliwość prowadzenia działalności gospodarczej w czasie epidemii COVID-19,5 który ma m.in. umożliwić pracodawcy weryfikację, czy pracownik poddał się szczepieniu, jest wciąż na wczesnym etapie prac legislacyjnych. Co więcej, projekt ten spotkał się z krytyką ze strony wielu środowisk, w tym Prezydium Naczelnej Izby Lekarskiej.6 Zakłada on bowiem, że pracodawca w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii miałby prawo żądać od pracownika podania informacji o posiadaniu negatywnego wyniku testu diagnostycznego w kierunku SARS-CoV-2 wykonanego nie wcześniej niż 48 godz. przed jego okazaniem, informacji o przebytej infekcji lub o wykonaniu szczepienia przeciwko COVID-19. W przypadku odmowy informacji lub przekazania informacji o braku powyższych pracodawca byłby uprawniony do zmian organizacji pracy lub zakresu obowiązków tej osoby, w tym do polecenia wykonywania pracy w sposób zdalny, z zachowaniem dotychczasowego wynagrodzenia. Prezydium NRL wskazało, że zaproponowane rozwiązania nie odzwierciedlają rzeczywistych potrzeb pracodawców i podmiotów gospodarczych w zakresie zapobiegania rozprzestrzenianiu się wirusa SARS-CoV-2, a projekt w tym kształcie nie zasługuje na aprobatę przede wszystkim dlatego, że jego przepisy nie zachęcają pracowników do szczepień. W związku z tym zaapelowano o pilne podjęcie prac nad sukcesywnym poszerzaniem obowiązku szczepień, szczególnie dotyczącego wykonujących pracę lub świadczących usługi w osobistej styczności z dużą liczbą ludzi. Wiele krytycznych uwag odnośnie do jakości projektowanego aktu prawnego zgłosiła także Krajowa Izba Radców Prawnych,7 która podkreśliła, że wprowadzenie dodatkowych mechanizmów związanych ze zwalczaniem epidemii SARS-CoV-2 jest niezbędne. Ustawodawca winien jednak zadbać o to, aby prawo stanowione było skutecznym środkiem do osiągania założonych celów, do czego niezbędne jest spełnienie standardów prawidłowej legislacji, przede wszystkim zgodności z Konstytucją RP.

Forum dyskusyjne - napisz komentarz

Musisz się zalogować, aby móc dodać komentarz.

Archiwum

Okręgowa Izba Lekarska w Warszawie im. prof. Jana Nielubowicza