Odpowiedzialność zawodowa lekarzy
Podstawowymi trybami odpowiedzialności dotyczącymi lekarzy są postępowanie cywilne oraz karne. Dodatkowo, istnieje równoległy tryb odpowiedzialności, której podlegają osoby wykonujące zawody zaufania publicznego. Bierze się to stąd, iż zawody zaufania publicznego posiadają pewne cechy tj.: wykazują się dużą samodzielnością i wysokim profesjonalizmem, zaufanie, zasady etyczne, samorząd zawodowy, gwarancje prawne oraz obowiązek stałego doskonalenia zawodowego.
Postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej lekarzy opiera się na przepisach ustawy z dnia 2 grudnia 2009 r. o izbach lekarskich (art. 53 – 112 ustawy) i przepisach wykonawczych wydanych na jej podstawie. W sprawach nie uregulowanych tymi przepisami odpowiednie zastosowanie mają przepisy kodeksu postępowania karnego. Ustawa o izbach lekarskich obejmuje podstawowe dla odpowiedzialności zawodowej zagadnienia takie jak: kto podlega odpowiedzialności, za jakie czyny lekarz może być pociągnięty do tej odpowiedzialności, jakie kary można wymierzać, kiedy następuje przedawnienie przewinienia zawodowego oraz jakie są organy właściwe w tych sprawach.
Odpowiedzialność zawodowa to odpowiedzialność za naruszenie zasad wykonywania zawodu oraz za naruszenie obowiązujących w danym zawodzie zasad etyki. Mamy tutaj do czynienia z zupełnym przeciwieństwem Kodeksu karnego, który precyzyjnie określa za jakie czyny grozi jaka kara. Ustawa o izbach lekarskich nie zawiera takiego zamkniętego katalogu.
Zasady etyki i deontologii są opisane w Kodeksie Etyki Lekarskiej (zwanym dalej: KEL). I tak, KEL reguluje szereg zasad, jakimi winien kierować się lekarz w swoim postępowaniu. Kodeks dzieli się na rozdziały regulujące między innymi następujące kwestie: postępowanie lekarza wobec pacjenta, poszanowanie praw pacjenta, tajemnicę, lekarską, pomoc chorym w stanach terminalnych, transplantację, prokreacje, zaświadczenia lekarskie, badania naukowe i eksperymenty biomedyczne, związki lekarzy z przemysłem farmaceutycznym, stosunki wzajemne między lekarzami, i relacje lekarza ze społeczeństwem.
Przepisy o wykonywaniu zawodu lekarza zawarte są w ustawie o zawodzie lekarza, o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, o działalności leczniczej, o ochronie zdrowia psychicznego, o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów, oraz w licznych innych aktach normatywnych. Jeśli można pokusić się o wskazanie najistotniejszych skierowanych do lekarzy obowiązków wynikających z przepisów prawa to wymienić należy:
– obowiązek udzielania świadczeń medycznych zgodnie z aktualnym stanem wiedzy medycznej i z należyta starannością,
– obowiązek udzielania pomocy osobom, które znajdują się w stanie zagrażającym bezpośrednio utratą życia i zdrowia,
– obowiązek udzielania pacjentowi przystępnej, zrozumiałej informacji o stanie zdrowia, możliwych metodach leczniczych i ryzykach zabiegu,
– obowiązek uzyskania zgody pacjenta na podjecie działań medycznych, w tym pisemnej zgody na zabiegi i czynności stwarzające podwyższone ryzyko,
– obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej,
– obowiązek prawidłowego prowadzenia i przechowywania dokumentacji medycznej.
Zatem, zakres przedmiotowy odpowiedzialności zawodowej lekarza jest bardzo rozległy, tym bardziej, że zarówno KEL jak i również ustawy raczej nie określają co jest czynem zabronionym, a jedynie wskazują co do zasady jak należy postępować.
Odpowiedzialność zawodowa lekarzy obejmuje członków samorządu lekarzy, którymi są wszyscy członkowie izb lekarskich. Zatem odpowiedzialności zawodowej podlegają wszyscy lekarze wpisani do rejestrów prowadzonych przez Okręgowe Izby Lekarskie. Osoby posiadające dyplomy lekarzy ale nie posiadające prawa wykonywania zawodu, nawet jeżeli posiadały je wcześniej, tej odpowiedzialności nie podlegają. Zatem odpowiedzialności zawodowej nie podlegają osoby, które nie uzyskały jeszcze prawa wykonywania zawodu lub prawo to utraciły. O wszczęciu postępowania decyduje stan w dniu otrzymania skargi – związane jest to z faktem, że odpowiedzialności dyscyplinarnej podlegają tylko członkowie samorządu zawodowego.
Ustawa o izbach lekarskich nie zawiera rozdziału poświęconego zasadom odpowiedzialności zawodowej. Nie oznacza to jednak, iż ogólne założenia tej odpowiedzialności nie zostały określone. Zgodnie bowiem z art.112 ustawy o izbach lekarskich w sprawach nieuregulowanych stosuje się odpowiednio zasady odpowiedzialności karnej określone w Kodeksie karnym. Tym samym odnośnie zasad odpowiedzialności zawodowej uwagi zawarte w rozdziale dotyczącym odpowiedzialności karnej pozostają w całości aktualne.
Jeśli chodzi o krótkie wskazanie zasad postępowania w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej to postępowania w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej nie można wszcząć, jeżeli od chwili popełnienia czynu upłynęły 3 lata, przy czym każde działanie rzecznika dyscyplinarnego przerywa ten termin. Z kolei, karalność deliktu zawodowego ustaje po upływie 5 lat od chwili jego popełnienia. Jeżeli czyn zawiera znamiona przestępstwa, przedawnienie odpowiedzialności zawodowej następuje nie wcześniej, niż przedawnienie karne. Rzecznik dyscypliny wszczyna postępowanie wyjaśniające po „uzyskaniu wiarygodnej informacji o przewinieniu z zakresu lekarskiej odpowiedzialności zawodowej”. Najczęściej jest to skarga pokrzywdzonego, ale rzecznik jest również zobowiązany wszcząć postępowanie na podstawie każdej innej informacji, którą uzna za wiarygodną. Jeżeli wstępna ocena skargi lub informacji jednoznacznie wskazuje, że nie jest ona wiarygodna, rzecznik może odmówić wszczęcia postępowania. Wszczęte postępowanie wyjaśniające zostaje albo umorzone, albo zakończone skierowaniem do sądu wniosku o ukaranie.
Sąd lekarski może orzec wobec lekarza następujące kary:
- upomnienie;
- nagana;
- kara pieniężna;
- zakaz pełnienia funkcji kierowniczych w jednostkach organizacyjnych ochrony zdrowia na okres od roku do pięciu lat;
- ograniczenie zakresu czynności w wykonywaniu zawodu lekarza na okres od sześciu miesięcy do dwóch lat;
- zawieszenie prawa wykonywania zawodu na okres od roku do pięciu lat;
- pozbawienie prawa wykonywania zawodu.
Wymienione kary uszeregowane są od najłagodniejszej do najsurowszej. Katalog kar jest zamknięty, co oznacza, iż sąd nie może wymierzyć innej kary niż przewidziana powyżej.
Jeśli chodzi o konsekwencje wymierzenia poszczególnych kar to przedstawiają się one następująco.
Kara upomnienia jest kara najłagodniejszą. W niczym nie ogranicza lekarza w prawie wykonywania zawodu.
Kara nagany. W niczym nie ogranicza lekarza w prawie wykonywania zawodu. Natomiast skutki kara ta wywołuje wyłącznie w sferze uprawnień lekarza w samorządzie zawodowym. Lekarz ukarany karą nagany nie ma prawa ubiegać się o wybór na stanowisko w jakimkolwiek organie izby lekarskiej.
Kara pieniężna. Kara ta przekazywana jest na cel społeczny związany z ochroną zdrowia, a nie na rzecz pacjenta. Kara ta może być orzeczona w wysokości od jednej trzeciej do czterokrotnego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku, ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, obowiązującego w chwili wydania orzeczenia w pierwszej instancji.
Kara zakazu pełnienia funkcji kierowniczych w jednostkach organizacyjnych ochrony zdrowia na okres od roku do pięciu lat. Jest to nowy rodzaj kary wprowadzony dopiero w styczniu 2010 roku. Wydaje się, iż kara ta będzie orzekana w przypadku gdy sąd stwierdzi, iż należy odsunąć od orzekania osoby które swym zachowaniem nadużyły uprawnień kierowniczych.
Kara ograniczenia zakresu czynności w wykonywaniu zawodu lekarza na okres od sześciu miesięcy do dwóch lat. Ta karę również można orzekać dopiero od stycznia 2010 roku. Kara ta polega na odebraniu lekarzowi – na czas określony – możliwości wykonywania pewnych czynności należących do zakresu wykonywania zawodu lekarza. Lekarz, wobec którego orzeczono ww. karę będzie uprawniony do wykonywania zawodu, z zastrzeżeniem, że nie będzie mógł wykonywać pewnych czynności.
Kara zawieszenia prawa wykonywania zawodu jest kara terminową wymierzana na okres od roku do pięciu lat. Na skutek wymierzenia ww. kary lekarz traci na pewien czas prawo wykonywania zawodu, nie wolno mu udzielać świadczeń zdrowotnych w żadnej formie tj.: nie jest możliwe prowadzenie przez niego prywatnej praktyki lekarskiej, nie może być także zatrudniony w podmiocie leczniczym. Z ww. kara wiąże się także skutki w postaci uprawnień lekarza w samorządzie zawodowym. Lekarz traci prawo ubiegania się o wybór na stanowisko w jakimkolwiek organie izby lekarskiej.
Kara pozbawienie prawa wykonywania zawodu. Jest kara najsurowszą. Oznacza, iż od chwili uprawomocnienia się orzeczenia lekarz nie może wykonywać zawodu w żadnej formie. Orzeczenie ww. kary stanowi podstawę do rozwiązania bez wypowiedzenia umowy o pracę, jak również umowy cywilnoprawnej. Kara pozbawienia prawa wykonywani zawodu została przewidziana jako kara dożywotnia. Jednakże w wyroku z dnia 18 października 2010 roku sygn. akt: K 1/09 Trybunał uznał, iż dożywotnie pozbawienie prawa wykonywania zawodu jest karą zbyt dolegliwą (a więc niekonstytucyjną) i osoby ukarane powinny mieć prawo ubiegać się ponownie o prawo wykonywania zawodu.
Ukaranie ulega zatarciu, tzn. że po upływie określonego czasu, w sytuacji gdy osoba ukarana nie popełniła w tym czasie nowych czynów karalnych, ukaranie uważa się za niebyłe. Takie zatarcie następuje z urzędy tzn. osoba ukarana nie musi składać żadnego wniosku w tym zakresie.
Terminy zatarcia są różne w zależności od rodzaju orzeczonej kary:
- kara upomnienia – rok od daty uprawomocnienia się orzeczenia
- kara nagany – 3 lata od daty uprawomocnienia się orzeczenia,
- kara pieniężna , kara zakazu pełnienia funkcji kierowniczych w jednostkach organizacyjnych ochrony zdrowia, kara ograniczenia zakresu czynności wykonywania zawodu lekarza – 3 lata od wykonania orzeczenia o ukaraniu,
- kara zawieszenia prawa wykonywania zawodu – 5 lat od wykonania orzeczenia o ukaraniu.
Rozdział opracowany na podstawie:
- Kodeks Etyki Lekarskiej
- Ustawa z dnia 2 grudnia 2009 r. o izbach lekarskich (Dz. U. z 2016 r. poz. 522 z późn. zm.)
- A. Fiutak, T. Podleśny, M. Kozik, P. Szczerba, K. Zblewska-Wrońska Odpowiedzialność prawna pracowników medycznych. Przepisy – Przykłady – Orzecznictwo, Wydawnictwa C.H. Beck, wydanie 1, Warszawa 2013.
