28 czerwca 2015

Ajutthaja – niezdobyte miasto

Jacek Walczak

Nazwa syjamskiego miasta Ajutthaja (obecnie w Tajlandii) w sanskrycie znaczy „niezdobyte”. Jednak w 1767 r. żołnierze birmańscy spalili Ajutthaję.
Minęły złote czasy sąsiedniego imperium Khmerów i królestwa Sukhothai. Narodziła się nowa metropolia – Lop Buri. Jej rozwój przerwała jednak epidemia ospy. Polityczną pustkę wykorzystał U Thong – późniejszy król Ramathibodi I, zakładając w 1351 r. nowe miasto. Znakomite położenie w środkowym biegu rzeki Chao Phraya sprawiło, że do tego portu zawijały wyładowane towarami chińskie dżonki aż z Zatoki Syjamskiej. Ajutthaja zaczęła się rozwijać niezwykle prężnie, tworząc rozgałęzioną sieć szlaków handlowych, głównie między Chinami i Indiami. Nie upłynęły dwa wieki, a miasto podporządkowało sobie większą część współczesnej Tajlandii. Władcy Ajutthai przyczynili się do największych sukcesów Syjamu, który stał się jedną z najznaczniejszych potęg regionu. Syjamski król Ramathibodi II dowiedział się o istnieniu Europy od Portugalczyków, którzy po zajęciu w 1511 r. Malakki wysłali do Ajutthai poselstwo dyplomatyczne. Rozsławili niesłychane wspaniałości syjamskiej stolicy, która wielkością daleko przewyższała większość europejskich metropolii. O względy miejscowych władców rywalizowali Hiszpanie, Holendrzy, Anglicy, Duńczycy i Francuzi. Powstały niezliczone faktorie nastawione na pośredni handel z Chinami i Indiami. Za kupcami i żołnierzami z Europy przybywali francuscy misjonarze, których gorliwe działania nie przypadły do gustu królom Syjamu.

Nie brakowało też pospolitych awanturników. Najbardziej zaznaczył się Grek Constantine Gerakis. Jako młody chłopiec musztrował się na statkach Brytyjskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej. Anglicy nadali mu przydomek Phaulkon (od ang. phalcon – sokół). Po burzliwych przygodach w Indiach z pomocą przyjaciół zajął się handlem w Ajutthai. Niezwykle sprytny i ambitny, zwrócił na siebie uwagę syjamskiego króla Narai. Stał się najpotężniejszym zausznikiem władcy i najważniejszym posłem w kontaktach dyplomatycznych z Francją. Oprócz nadzwyczajnej władzy zdobył ogromne bogactwo i żył w nieopisanym przepychu. Jego olbrzymia rezydencja w Lop Buri została wzniesiona z kamienia i to w okresie, kiedy w ten sposób budowano wyłącznie świątynie. Nigdy w historii Syjamu i późniejszej Tajlandii cudzoziemiec nie zajmował tak wysokiego stanowiska. Ajutthaja pod rządami króla Narai osiągnęła rozkwit. Handlem zajmowali się głównie farangoni, przybysze z Zachodu. Phaulkon wykorzystał obawy władcy przed zakusami kolonialnymi i dominacją handlową Holendrów. Nakłonił króla do neutralizwania ich działań drogą zjednania innych sił europejskich. Widząc wahania i brak kompetencji Anglików, zwrócił się do najpotężniejszego mocarstwa ówczesnej Europy – Francji. Ludwik XIV wysłał swoich dyplomatów, co nie doprowadziło jednak do wielkiego rozkwitu wzajemnych relacji. Narai oczekiwał wsparcia wojskowego dla odstraszenia Holendrów, Francuzi liczyli zaś na koncesje handlowe. W 1688 r. niezadowolone kręgi dworskie zorganizowały przewrót pałacowy, w wyniku którego zginął król Narai z najbliższym otoczeniem. Phaulkon został pojmany przez buntowników, był torturowany, a po kilku dniach ścięto go w nocnej egzekucji. Wkrótce przegnano z Ajutthai Francuzów i wszystkich obcokrajowców. Kraj zamknął się w swoich granicach aż do połowy XIX w.
Zmiana dynastyczna na tronie Syjamu stała się powodem upadku królestwa. Polityka nowych władców doprowadziła do krwawych wojen z sąsiadami, głównie z Birmą. W bitwach wojujących ze sobą królestw stawały przeciw sobie wielotysięczne armie. W 1590 r. obie strony użyły w bitwie łącznie 12 tys. słoni. Syjamski król Naresuan zwyciężył w pojedynku na słoniach birmańskiego następcę tronu. Wtedy obdarował swe zwierzę arystokratycznym tytułem Chao Phraya. Największa tragedia nadeszła wraz z wojną rozpoczętą przez Birmę w 1763 r. Ajutthaja, ze swym bajecznym bogactwem i niepodważalnym dotąd splendorem, obróciła się w końcu w gruzy.
Birmańczycy nie zdołali utrzymać zdobyczy. Wkrótce Syjamczycy połączyli siły pod wodzą generała Taksina, który koronował się na króla. Z woli kolejnego władcy – Ramy I, który zapoczątkował dynastię Chakri, powstała nowa stolica Bang Makok (dziś Bangkok). W 1939 r. nazwę królestwa zmieniono na: Tajlandia. Ajutthaja zaś jest legendą żyjącą w pamięci Tajlandczyków do dzisiaj.

Archiwum

Okręgowa Izba Lekarska w Warszawie im. prof. Jana Nielubowicza