28 października 2015

Cytologia osadu moczu

Jan Faryna
kierownik Zakładu Patomorfologii Szpitala Bielańskiego w Warszawie

Ocena upostaciowanych składników osadu moczu należy do rutynowej analizy moczu wykorzystywanej w diagnostyce laboratoryjnej. Zastosowanie innej preparatyki, zogniskowanej na zachowaniu komórek osadu, i połączenie jej z elementami histopatologii i cytologii stworzyło odmienną formę diagnostyki – cytologię osadu moczu.
To proste, nieobciążające pacjenta badanie, warte popularyzacji, bardzo pomaga w diagnostyce chorób układu moczowego, szczególnie patologii pęcherza moczowego. Niestety, jest mało popularne i niedoceniane. Podstawowa funkcja tego badania to odzyskiwanie komórek dróg moczowych znajdujących się w moczu. Ocena uzyskanych komórek wykonywana jest za pomocą mikroskopu, tak jak w najbardziej popularnej cytologii, czyli cytologii ginekologicznej.

Obraz cytologiczny urotelialnych komórek nowotworowych
– pacjent z podejrzeniem raka pęcherza potwierdzonym,
jak widać, cytologicznie; następne badanie to cystoskopia

W średniowiecznej medycynie oceniano mocz
makroskopowo, często smakowo… Do oceny moczu służyło
specjalne naczynie w kształcie butelki, nazywane matulą

Aparatura do wykonywania preparatów cytologicznych
w technice jednowarstwowej

Kiedy i komu najczęściej zalecamy wykonanie tego badania? Osobom skarżącym się na dolegliwości dróg moczowych, szczególnie gdy pojawia się krwiomocz, krwinkomocz, a więc podejrzanym o proces rozrostowy. Chorym z rozpoznanym i leczonym guzem pęcherza – w celu wczesnego wykrycia ewentualnej wznowy. Osobom skarżącym się na długotrwałe, trudno leczące się infekcje dróg moczowych. Kobietom po menopauzie, cierpiącym na różnego typu bóle pochodzące z układu moczowego. Osobom narażonym na wzmożone działanie czynników rakotwórczych (np. barwników anilinowych używanych w przemyśle chemicznym). Osobom przez wiele lat palącym nałogowo (u nich ryzyko wystąpienia raka pęcherza wzrasta mniej więcej trzy razy).
Bardzo istotne diagnostycznie jest łączne wykonywanie badania usg pęcherza moczowego i badania cytologicznego osadu moczu. Tego typu procedura zwiększa wykrywalność procesów nowotworowych, a jednocześnie zmniejsza częstotliwość wziernikowania pęcherza (cystoskopii). Te dwa nieinwazyjne i bezbolesne badania (usg + cytologia) mogą obecnie częściowo zastąpić powszechnie dotychczas stosowaną cystoskopię, nie zawsze dobrze tolerowaną przez pacjentów.
W Polsce bardzo niewiele ośrodków wykonuje to badanie, mimo że jest proste, nie wymaga drogiej aparatury, nie pociąga więc za sobą dużych kosztów (może dlatego?). Wymaga natomiast przeszkolonej grupy ludzi.
W „Przeglądzie Urologicznym” (w nr. 66 z 2011 r.) w serii artykułów poświęconych rakowi pęcherza moczowego w Polsce czytamy m.in.: „Cytologia osadu moczu jest wymieniona wraz z cystoskopią jako podstawowe badanie służące do kontrolowania pacjentów po usuniętym guzie pęcherza z wysokim ryzykiem progresji. Powinna być wykonywana w tych samych odstępach czasu co cystoskopia kontrolna: co 3 miesiące przez 2 lata. Co 4 miesiące w 3. roku, co 6 miesięcy w 4. i 5. roku, a następnie raz do roku. Czułość tej metody zależy, jak w każdej cytologii, od jakości wykonywanych preparatów do oceny”.
Obecnie najczęściej stosowane metody uzyskiwania preparatów diagnostycznych to: rozmaz z osadu po odwirowaniu, cytowirówka, filtry Millipore, technika cytologii jednowarstwowej.
W przeciwieństwie do badań analitycznych, w których z reguły wykorzystujemy mocz poranny, do badania cytologicznego stosujemy mocz oddany spontanicznie w ciągu dnia. Badanie cytologiczne nie wymaga zatem specjalnego przygotowania.
Więcej informacji można znaleźć w rozdziale „Cytopatologia pęcherza moczowego” dr. Jana Faryny, w III tomie „Wykładów z urologii” pod redakcją prof. A. Borówki (2005).

Archiwum

Okręgowa Izba Lekarska w Warszawie im. prof. Jana Nielubowicza