29 czerwca 2014

Pożegnania

Sylwester Jakubowski
1916-2011

10 czerwca 2014 r. mija trzecia rocznica śmierci doc. dr. hab. n. med. Sylwestra Jakubowskiego, znakomitego lekarza, który swoją wiedzą, pełną zapału i oddania pracą przez dziesiątki lat służył chorym i cierpiącym. W Polsce pozostał niekwestionowanym pionierem w niełatwej dziedzinie leczenia ortopedycznego chorych reumatycznych, miał ponadto wielkie zasługi i osiągnięcia w dziedzinie ortopedii w kraju i zagranicą. Osobę Zmarłego należy więc przypomnieć młodszemu pokoleniu lekarzy, zwłaszcza ortopedom. Życie miał bogate i – jak wielu z Jego pokolenia – niezwykle trudne.
Urodził się 31 grudnia 1916 r. w Łomży. Studia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie rozpoczął w 1934 r. Na szczęście nie podzielił losu wielu rówieśników w czasie II wojny światowej i hitlerowskiej okupacji kraju – ocalał. W 1939 r., tuż przed końcem studiów, działania wojenne rzuciły go do szpitala polowego w Łomży, gdzie zetknął się po raz pierwszy z chirurgią i to w jej trudnym wydaniu – chirurgią polową. W 1940 r. zdążył jeszcze otrzymać absolutorium, ale na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu we Lwowie, wtedy jeszcze czynnym. W czasie okupacji niejako z konieczności pełnił obowiązki lekarza w jednej ze wsi pod Łomżą – lekarza „od wszystkiego”. Ostatecznie dyplom zyskał już po zakończeniu wojny, w 1945 r., na Uniwersytecie w Lublinie. Następnie podjął pracę jako asystent na Oddziale Chirurgii Ogólnej Szpitala Powiatowego w Łomży.
W początkach 1946 r. zdecydował się na przyjazd do Warszawy, która – choć okaleczona wojną, w blisko 70 proc. całkowicie zniszczona – stwarzała Jego zdaniem większe możliwości zawodowego rozwoju. Rozpoczął pracę na Oddziale Chirurgiczno-Urazowym Szpitala Dziecięcego przy ul. Kopernika, pod kierunkiem dr. med. Zygmunta Ambrosa, późniejszego profesora ortopedii. Profesor stał się dla młodego wówczas Jakubowskiego wzorem do naśladowania, miał nie tylko ogromne zalety ducha, charakteru i umysłu, ale był także wzorem znakomitego lekarza – chirurga i humanisty.
Na początku 1948 r. Sylwester Jakubowski został powołany do wojska, w którym podjął pracę starszego asystenta w Wojskowym Szpitalu Okręgowym w Warszawie na Oddziale Chirurgii Ogólnej. W tym samym roku uzyskał doktorat na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Warszawskiego na podstawie pracy: „Leczenie urazów nerwów obwodowych w świetle obecnych poglądów”.
W 1953 r. uzyskał specjalizację z zakresu ortopedii i chirurgii urazowej i został ordynatorem na Oddziale Chirurgii Urazowej WSO. W 1957 r. został zwolniony z wojska i rozpoczął pracę jako adiunkt w Klinice Chirurgii Urazowej Studium Doskonalenia Lekarzy AM (obecnie CMKP), pod kierunkiem doc. Jerzego Szulca, późniejszego profesora i kierownika Katedry i Kliniki Instytutu Kształcenia Podyplomowego WAM.
W 1961 r. w wyniku konkursu otrzymał nominację na stanowisko ordynatora Oddziału Urazowo-Ortopedycznego w Miejskim Szpitalu Chirurgii Urazowej w Warszawie, przy ul. Barskiej. W tym samym budynku mieściła się Stołeczna Przychodnia Reumatologiczna, którą kierowała wybitna reumatolog prof. Jadwiga Pągowska. Tak rozpoczęły się Jego kontakty z reumatologią. Zachęcony przez prof. Pągowską, zainteresował się bliżej problematyką ortopedycznego leczenia chorych reumatycznych. Należy podkreślić, że znajomość tych zagadnień była wówczas wśród ortopedów znikoma, panowało powszechne przeświadczenie, że chorych reumatycznych nie leczy się chirurgicznie. Tym większa odwaga cechowała dr. Jakubowskiego, gdy na kilkudziesięciołóżkowym Oddziale Urazowym przeznaczył kilka łóżek dla chorych reumatycznych leczonych ortopedycznie.
W 1961 r. dr Jakubowski, dzięki poparciu prof. Pągowskiej, otrzymał zaproszenie od Fińskiej Ligi Reumatycznej na kilkutygodniowe szkolenie w Centrum Światowej Reumoortopedii w Heinoli. Reumoortopedią kierował tam prof. Kauko Vainio, autor nowatorskich metod operacyjnych i licznych oryginalnych prac z tej dziedziny, cieszący się międzynarodową sławą. Dr Jakubowski nawiązał z nim współpracę.
W Heinoli poznał też innych ortopedów zajmujących się tą problematyką, niemal z całego świata. Zaowocowało to zawiązaniem wielu przyjaźni oraz wieloletnią współpracą. Dzięki znajomościom dr. Jakubowskiego z lekarzami szpitala w Heinoli szkoliło się tam później wielu naszych kolegów, nie wyłączając piszącego te słowa.
W 1964 r. Sylwester Jakubowski objął stanowisko ordynatora Oddziału Chirurgii Ortopedycznej w Instytucie Reumatologii w Warszawie, przekształconego później w Klinikę Chirurgii Ortopedycznej (pierwotna nazwa). Odtąd prawie całkowicie poświęcił się reumoortopedii. Rozszerzał stopniowo zakres wykonywanych zabiegów operacyjnych, by objąć nimi niemal każdy staw i każdy odcinek narządu ruchu zniszczony przez proces chorobowy.
W okresie 1967-1968 przebywał na rocznym szkoleniu w USA, gdzie m.in. w Uniwersyteckiej Klinice w Iowa doskonalił się w zakresie chirurgii ręki. Nawiązał wtedy ścisłe kontakty ze znanymi na świecie ortopedami – profesorami: Claytonem, Flattem i Swansonem, którzy w następnych latach, na Jego zaproszenie, gościli w Polsce. Po latach pracy i nawiązywania coraz to nowych kontaktów z ortopedami wielu krajów, leczącymi chorych reumatycznych, Klinika Chirurgii Ortopedycznej Instytutu Reumatologii w Warszawie stała się uznanym ośrodkiem reumoortopedii, szkolącym w tym zakresie ortopedów z kraju i zagranicy. Wśród wielu należy wymienić późniejszych profesorów: N. Gschwenda z Zurychu, K. Tillmanna z Bad Bramsted, W. Pawłowa i K. Siwasza z Moskwy, S. Popelkę z Pragi. Na zaproszenie dr. Jakubowskiego przyjeżdżali do kliniki, aby demonstrować swoje umiejętności chirurgiczne i szkolić naszych lekarzy wybitni ortopedzi, m.in. profesorowie: Kauko Vainio z Finlandii, Alfred Swanson i Adrian Flatt z USA, Lenard Mannerfelt ze Szwecji, a nawet sławny Masuta Mori z Japonii. Młodszym kolegom, którzy nie pamiętają tamtych lat, warto przypomnieć, że Polska w tym czasie odgrodzona od zachodniego świata żelazną kurtyną, cywilizacyjnie zacofana i biedna, nie była atrakcyjnym miejscem dla wielu z wymienionych specjalistów. A jednak tu przyjeżdżali. Niezaprzeczalnie była w tym zasługa dr. Jakubowskiego.
Nowo powstająca „podspecjalność” ortopedii – reumoortopedia, nie miała w tym okresie żadnych tradycji i, jakkolwiek czynione były próby operacyjnego leczenia chorych reumatycznych w poszczególnych ośrodkach, leczenie to nie miało charakteru kompleksowego. Nie istniała jeszcze ścisła współpraca reumatologów z ortopedami, rehabilitantami i szeregiem innych specjalistów, często niezbędnych w programie nowoczesnego leczenia. Dr Jakubowski zdobywał i pogłębiał wiedzę teoretyczną na podstawie angielskiej i niemieckiej literatury, a praktyczną – szkoląc się w renomowanych ośrodkach w USA, Finlandii, Szwecji, Danii, RFN i Szwajcarii. Stale poszerzając i doskonaląc zakres pracy w klinice, wykazał wyjątkowe zdolności organizacyjne. Niezwykle wymagający w stosunku do siebie, wymagał także wiele od zespołu, którym kierował. Cotygodniowe konferencje kliniczne, w czasie których kwalifikowano chorych do leczenia operacyjnego, odbywały się z udziałem wielu specjalistów, a przez słuchaczy kursów doskonalących były bardzo wysoko oceniane. Wprowadzenie do leczenia operacyjnego endoprotez stawów stało się punktem zwrotnym w historii tych zabiegów. Do ich wykonywania dr Jakubowski przygotowywał się bardzo starannie. Szkolił personel, organizował na nowo pracę sali operacyjnej, wprowadzając bardzo surowe zasady aseptyki. Warto podkreślić, że pierwszą w Polsce endoprotezę stawu kolanowego wszczepiono w 1967 r. w warszawskiej klinice przy ul. Spartańskiej. Duża aktywność zawodowa, zarówno na terenie kraju, jak i poza jego granicami, stała się w pewnym stopniu przyczyną opóźnienia dawno zaczętej rozprawy habilitacyjnej. Stopień doktora habilitowanego Sylwester Jakubowski otrzymał w 1976 r.
Przez cały okres pracy w Instytucie Reumatologii dr Jakubowski uczestniczył w działalności międzynarodowej społeczności ortopedów i reumatologów. Pełnił funkcje honorowe i był członkiem wielu towarzystw naukowych: European Rheumatoid Arthritis Surgical Society, Arbeitsgemeinschaft fur Rheuma Ortopedie, Fińskiego Towarzystwa Reumatologicznego, Polskiego Towarzystwa Reumatologicznego oraz Polskiego Towarzystwa Ortopedycznego i Traumatologicznego. Przez cztery lata był wiceprzewodniczącym, a następnie przewodniczącym Komitetu Reumoortopedii przy Europejskiej Lidze przeciw Reumatyzmowi (EULAR) oraz do 1983 r. wiceprzewodniczącym ERASS. W 1982 r., wraz z piszącym te słowa, założył Sekcję Reumoortopedii w Polskim Towarzystwie Ortopedycznym i Traumatologicznym i został jej pierwszym przewodniczącym. Na pierwsze sympozjum sekcji, zorganizowane w Warszawie w 1983 r., przyjechało z zagranicy ponad 30 osób.
W latach 1980-1982 Sylwester Jakubowski był dyrektorem Instytutu Reumatologii, z funkcji tej zrezygnował jednak na własną prośbę. Do końca swojej działalności kierował kliniką. Przez wiele lat był również członkiem komitetu redakcyjnego „Chirurgii Narządów Ruchu i Ortopedii Polskiej”.
Z końcem 1986 r. przeszedł na emeryturę. Niestety, z przyczyn od niego niezależnych nie uzyskał tytułu profesora, choć w pełni na to zasługiwał. Jego dorobek naukowy obejmuje dziesiątki referatów wygłoszonych na zjazdach i kongresach w kraju i zagranicą oraz blisko 160 prac wydanych drukiem, w tym w naukowych czasopismach krajowych – ponad 100 i w zagranicznych – ponad 20, w polskich publikacjach książkowych – 13, w zagranicznych – 4. Był ponadto współtwórcą pięciu filmów naukowo-dydaktycznych i autorem polskiej modyfikacji endoprotezy stawów palców ręki.
Wśród licznych odznaczeń, jakie otrzymał, należy wymienić krzyże: Kawalerski i Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, Złoty Krzyż Zasługi oraz Odznakę „Za wzorową pracę w służbie zdrowia”. Otrzymał również Nagrodę Specjalną Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej „Za szczególne osiągnięcia w pracy na rzecz ochrony zdrowia i pomocy społecznej”.
Pamięć o Nim powinna być zachowana.

doc. dr hab. n. med. Mirosław T. Śmiłowicz

Archiwum

Okręgowa Izba Lekarska w Warszawie im. prof. Jana Nielubowicza