13 stycznia 2005

Leczenie bólu – aktualne problemy interdyscyplinarne i organizacyjne

Ból przewlekły
Taka postać bólu rozpoznawana jest, gdy ból utrzymuje się ponad 3 miesiące po zagojeniu pierwotnego urazu lub wyleczeniu choroby. Może też powstać bez określonej przyczyny. Występuje w różnych postaciach – jako bóle krzyża, głowy, szyi i barków, kończyn. Ból taki – sam w sobie stanowi odrębną chorobę i jest powszechną dolegliwością. Z badań sondażowych prowadzonych w Polsce wynika, że z powodu tego cierpi około 27% całej populacji. Kobiety (55%) – nieco częściej niż mężczyźni. Najczęściej występuje ból krzyża (37%), a następnie głowy (26%). Pacjenci twierdzą, że 59% lekarzy leczy chorobę, a nie zwraca uwagi na ból, 33% nie wie, jak zmniejszyć ból, a 20% bagatelizuje dolegliwości bólowe pacjenta. Ból przewlekły leczony jest w Polsce w sposób słabo zorganizowany i do specjalistycznych poradni leczenia bólu dociera tylko 1% pacjentów. Przewlekłe dolegliwości bólowe nie są właściwie diagnozowane i leczone, a koszty leków przeciwbólowych przekraczają znacznie koszty leczenia innych powszechnych chorób przewlekłych, jak nadciśnienie i cukrzyca.
Postulowana jest zmiana strategii leczenia bólu przewlekłego poprzez rozwój poradni leczenia bólu tak, aby chory z trudnym do leczenia bólem przewlekłym trafiał od lekarza opieki podstawowej do poradni przeciwbólowej, a następnie – w razie potrzeby – do specjalisty zajmującego się szczegółowym problemem medycznym. Obecnie pacjent z bólem przewlekłym kierowany jest przez lekarza rodzinnego do specjalisty, a następnie – wędrując od specjalisty do specjalisty – trafia do poradni przeciwbólowej w późnym, bardzo zaawansowanym okresie choroby. Jak wykazują doświadczenia innych krajów, taki sposób postępowania jest bardzo kosztowny, a mało skuteczny. Wszechstronny program leczenia bólu i rehabilitacji może pomóc pacjentom z bólem przewlekłym, gdyż nie ma pojedynczego leku czy metody leczenia uniwersalnie przydatnych dla wszystkich przypadków. Konieczne jest szersze szkolenie studentów i lekarzy w zakresie patofizjologii, diagnostyki i leczenia bólu przewlekłego, a w przyszłości – stworzenie specjalizacji szczegółowej zajmującej się tym problemem.

Ból pooperacyjny
Silny ból po zabiegu operacyjnym nie tylko powoduje cierpienia chorych, ale też jest przyczyną różnych powikłań pooperacyjnych. Jak wynika z przeprowadzonych obserwacji, u ponad połowy pacjentów ból pooperacyjny nie jest właściwie leczony. Większość chorych czeka na leczenie bólu pooperacyjnego ponad 2 godziny. Grupa szczególnie zaniedbana pod tym względem to dzieci. Obecnie dostępne są skuteczne metody leczenia bólu pooperacyjnego. Jedną z nich jest np. analgezja sterowana przez pacjenta, w której chory sam decyduje o podaniu kolejnej dawki leku przeciwbólowego ze specjalnie zaprogramowanej strzykawki. Przyczyną niedostatecznego leczenia bólu pooperacyjnego nie jest więc niedostępność leków, ale nieprzywiązywanie należytej uwagi do tych dolegliwości. Ciągle najczęstszy jest sposób postępowania, w którym lek przeciwbólowy w okresie pooperacyjnym podaje się dopiero na żądanie pacjenta, często z dużym opóźnieniem, zamiast wyprzedzać wystąpienie dolegliwości bólowych regularnym stosowaniem leków. Zorganizowany system leczenia bólu pooperacyjnego, czyli tzw. serwis przeciwbólowy, istnieje w niewielu szpitalach w Polsce. Taka metoda postępowania nie jest obecnie uwzględniana jako procedura terapeutyczna przez Narodowy Fundusz Zdrowia.

Ból porodowy
Mniej więcej u 20% rodzących ból w czasie porodu określany jest jako „nie do wytrzymania”, a u 40% jako „silny”. Według stanowiska położników amerykańskich, sama prośba kobiety rodzącej jest już wystarczającą przyczyną, aby zastosować leczenie przeciwbólowe. Znieczulenie zewnątrzoponowe ciągłe jest najskuteczniejszą metodą łagodzenia bólu porodowego. W rozwiniętych krajach Unii Europejskiej z tej metody znieczulenia korzysta ponad połowa rodzących, w Polsce – około 4%.
Niewłaściwe i niewystarczające leczenie bólu nie jest wyłącznie problemem polskiej opieki zdrowotnej. Występuje ono dość powszechnie i określane jest mianem „oligoanalgezji”. Towarzystwa medyczne zajmujące się bólem prowadzą akcje popularyzacyjne dotyczące rodzajów dolegliwości bólowych oraz sposobów ich leczenia. Takie akcje o wymiarze europejskim to: „Nie cierp w milczeniu”, „Europa bez bólu”, „Europejski tydzień bez bólu” – 11-16 X 2004, „Globalny dzień bez bólu” – 11 X 2004. Niewiele osób zdaje sobie sprawę, że żądanie zniesienia bólu jest prawem pacjenta, którego może się domagać tak samo, jak przestrzegania innych praw jednostki.
Polskie Towarzystwo Badania Bólu również podejmuje inicjatywy mające na celu pogłębienie społecznej wiedzy na ten temat. Przykładem może być otwarty cykl wykładów „Wszystko o bólu – towarzysz życia czy choroba”, przeprowadzonych przez pracowników Katedry i Kliniki Anestezjologii i Intensywnej Terapii Akademii Medycznej we Wrocławiu 24 września 2004 r.

Andrzej KBLER

Archiwum

Okręgowa Izba Lekarska w Warszawie im. prof. Jana Nielubowicza