11 września 2005

Instytut Reumatologii

Pierwszych dziesięć lat nowego tysiąclecia – WHO ogłosiło jako dekadę kości i stawów. Reumatologia – nauka obejmująca ponad 100 chorób i zespołów chorobowych narządu ruchu – odgrywa kluczową rolę w programie WHO. Zaplanowane na ten okres działania, dotyczące wszystkich problemów z zakresu diagnostyki, terapii, profilaktyki, a także badań naukowych w dziedzinie reumatologii, podjęło blisko 400 organizacji z całego świata.
W Polsce chorobami reumatologicznymi kompleksowo zajmuje się Instytut Reumatologii im. prof. dr hab. med. Eleonory REICHER.

Utworzenie Instytutu Reumatologicznego (to jego wcześniejsza nazwa) w 1951 r. poprzedziły wieloletnie starania. Już w 1930 r. pierwszy zjazd Polskiego Towarzystwa dla Zwalczania Gośćca sformułował wniosek: „Zjazd uważa za rzecz niezbędną utworzenie instytutu dla badania i leczenia spraw gośćcowych”. Projekt ten doczekał się realizacji dopiero po II wojnie światowej, przede wszystkim dzięki inicjatywie prof. Eleonory Reicher. W styczniu 1948 r. została ona mianowana „kontraktowym kierownikiem organizującego się w Warszawie Państwowego Instytutu Reumatologicznego”.
Początkowo zasoby materialne Instytutu ograniczały się do poradni przy ul. Wiejskiej i kilku placówek poza Warszawą: m.in. w Cieplicach Śląskich, Gdańsku i Ciechocinku. Wkrótce jednak znalazł siedzibę w pawilonie Szpitala Klinicznego przy Nowogrodzkiej. Po kilku latach otrzymał własną, dużą siedzibę przy ul. Spartańskiej 1, w której pracuje do dziś.
W działalności Instytutu rozpoczęła się nowa era. Utworzono szereg klinik: dwie reumatologiczne, dziecięcą, ortopedyczną, neurologiczną, laryngologiczną, hematologiczno-metaboliczną i kardiologiczną. Ponadto: pracownię stomatologiczną, jedyny w kraju oddział dny, wiele zakładów oraz przychodnię przykliniczną. Jedyną placówką zamiejscową Instytutu pozostał (i jest nią do dzisiaj) oddział
w Konstancinie. Struktura placówki zmieniała się w ciągu ponad 50 lat, zmienia się bowiem i rozwija reumatologia. Dziedzina ta jest obecnie doceniana bardziej niż kiedykolwiek.
– Rozwinięte, starzejące się społeczeństwa dostrzegają konieczność leczenia schorzeń reumatycznych, których liczba rośnie z każdym rokiem – mówi prof. dr hab. med. Sławomir Maśliński, dyrektor Instytutu (na zdjęciu). – Wydatki, które pochłania walka z tymi schorzeniami, powodują, że stają się one problemem w skali społecznej i ekonomicznej, zaczynającym przekraczać możliwości jednego kraju.
To zmusiło wspólnotę międzynarodową do podjęcia współpracy i ogłoszenia dekady kości i stawów.
Wydarzenie to jednak nie zostało w pełni docenione w Polsce. Nie mamy bowiem rządowego programu zdrowotnego w dziedzinie reumatologii.
– Opiniotwórcze kręgi w medycynie traktują reumatologię jako specjalność mniej istotną, drugorzędną wobec takich specjalności, jak kardiologia, onkologia czy nawet diabetologia – mówi dr n. hum. Bożena Moskalewicz, kierownik Zakładu Epidemiologii Chorób Reumatycznych. – Inną przeszkodą w lepszym traktowaniu tej dziedziny jest rozpowszechniona opinia, że choroby reumatyczne są nieuleczalne.
Niedocenianie wagi problemu odbija się także na sytuacji Instytutu. Przez wiele lat niedoinwestowany, także po zmianach w ochronie zdrowia, nadal boryka się z problemami finansowymi. Ale też stara się je rozwiązywać. Przykładem tego jest poszerzenie profilu usług. W ostatnich czterech latach powołano 13 nowych jednostek organizacyjnych (3 czekają jeszcze na wpis do rejestru). Są to m.in. oddziały: intensywnej opieki medycznej, reumatologii jednego dnia, dzienny usprawniania narządu ruchu, dla przewlekle chorych, zakład opiekuńczo-leczniczy (trzy ostatnie jednostki w Konstancinie) oraz poradnie: leczenia bólu, neurologiczna. Na zatwierdzenie czekają jeszcze m.in. poradnia dla kobiet w ciąży z układowymi chorobami tkanki łącznej, oddział rehabilitacji reumatologicznej dla dzieci.

– Zwiększenie liczby oddziałów i poradni poszerzyło naszą ofertę usług i ich dostępność – mówi doc. dr hab. med. Lidia Rutkowska-Sak, zastępca dyrektora ds. klinicznych Instytutu (na zdjęciu). – Poprzednio, gdy dysponowaliśmy tylko dziennym oddziałem rehabilitacyjnym na Spartańskiej, był on zawsze zapełniony
i pacjenci już od marca oczekiwali na miejsce w bardzo długiej kolejce. Obecnie rehabilitację prowadzimy też na oddziale stacjonarnym, w poradni rehabilitacyjnej oraz w Konstancinie. Nowe struktury utworzyliśmy nie tylko ze względu na ogromne potrzeby, ale również po to, aby dostosować się do warunków stawianych przez NFZ. Wielu dotychczasowych świadczeń udzielaliśmy w ramach jednej usługi, a zatem tylko na nią mogliśmy otrzymać pieniądze. Wykonywaliśmy ich jednak znacznie więcej, np. mieliśmy kontrakt na reumatologię, w jej ramach zapewnialiśmy wszystko, łącznie z kompleksową rehabilitacją. Okazało się, że przy tej usłudze Fundusz płacił tylko za diagnostykę i leczenie. Zaczęliśmy więc rehabilitację kontraktować oddzielnie.
W 2004 r. Instytut dysponował 249 łóżkami na Spartańskiej oraz 60 w Konstancinie. Hospitalizowano tam prawie 4,7 tys. pacjentów. Poradnia Reumatologiczna udzieliła ponad 19 tys. porad, Poradnia Osteoporozy
– 768, Poradnia Rehabilitacyjna
– 701, a Poradnia Leczenia Bólu, utworzona we wrześniu 2004 r.
– 170. Dzienny Oddział Usprawniania Narządu Ruchu przyjął 648 chorych. Mimo tak dużej liczby pacjentów na pierwszą poradę w Instytucie oczekuje się ok. pół roku, na leczenie zachowawcze lub operacyjne
z hospitalizacją – jeszcze dłużej.

Do działalności naukowej Instytutu, obok planowania i organizowania badań, należy także wdrażanie wyników. Prof. Stanisław Luft, zasłużony pracownik Instytutu, wymienia przykłady osiągnięć z wcześniejszych lat pracy: w zakresie diagnostyki m.in. opracowanie metody wczesnego rozpoznawania zmian w stawach skroniowo-żuchwowych, różnicowania tocznia rumieniowego układowego i wirusowego zapalenia wątroby, udoskonalenie metod immunodiagnostyki układowych chorób tkanki łącznej. W zakresie prac dotyczących terapii reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS) prof. Luft wskazuje: udoskonalenie metody leczenia immunoregulacyjnego, leczenia zaburzeń hematologicznych i amyloidozy, udosko- nalenie synowiertozy izotopowej
i chemicznej w przewlekłych wysiękach stawowych. W pracy naukowej Kliniki Reumoortopedii do sukcesów należy np. udoskonalenie chirurgicznego leczenia zmian destrukcyjnych stawów, wprowadzenie metody bezcementowej endoprotezoplastyki stawu biodrowego, wprowadzenie nowych technik operacyjnych endo- protezoplastyki stawu kolanowego
i przywrócenie funkcji ręki u chorych na RZS.
Obecnie zainteresowania naukowe Instytutu koncentrują się wokół dwóch zagadnień badawczych: „Rola endogennych, biologicznie czynnych substancji w patogenezie chorób reumatycznych w aspekcie nowych metod diagnostyki i leczenia” oraz „Retrospektywna i prospektywna ocena działań zmierzających do ograniczenia rozwoju niepełnosprawności osób z chorobami reumatycznymi w świetle medycyny opartej na faktach”. Plan na lata 2003-2005 przewiduje pracę nad 27 tematami szczegółowymi. W 2004 r. zespół pod kierunkiem prof. dr hab. Anny Filipowicz-Sosnowskiej pracował nad „Udoskonaleniem metod diagnostycznych u chorych na wczesne zapalenie stawów, ze szczególnym uwzględnieniem RZS”, a zespół prof. dr. hab. med. Sławomira Maślińskiego
– nad „Opracowaniem metod regeneracji chrząstki stawowej pacjentów z RZS”.
Badania podstawowe prowadzone są w zakładach: Patofizjologii i Immunologii, Anatomii Patologicznej, Biochemii, Mikrobiologii i Serologii.
Zakład Patofizjologii i Immunologii koncentruje swoje zainteresowania na podstawowych mechanizmach immunologiczno-zapalnych, prowadzących do chorób reumatycznych. Jeden kierunek badań to rozszyfrowanie mechanizmów działania naturalnego produktu neurofilów, chloraminy tauryny, i możliwości jej wykorzystania w terapii. Inne doświadczenia mają wyjaśnić rolę jednego z mediatorów procesów zapalnych, inteleukiny-15, w patogenezie chorób reumatycznych oraz efekty jej zastosowania
z użyciem wytworzonego w Zakładzie antagonisty. Kolejny kierunek dotyczy badania mechanizmów immunologicznych prowadzących do osteoporozy.

Odrębne prace to hodowla in vitro komórek mezenchymalnych izolowanych ze szpiku w celu ich różnicowania
w chondrocyty – komórki tworzące chrząstkę. Być może wyhodowane
w ten sposób chondrocyty będzie można zastosować do regeneracji chrząstki in vivo.
Wyniki badań Zakładu publikowane są w międzynarodowych czasopismach naukowych. Ich efekty zostały docenione przez środowisko naukowe, czego efektem jest uzyskanie dwóch grantów z Unii Europejskiej. W ramach jednego z nich – Marie Curie Research Training Network – w Zakładzie przebywa na trzyletnich stażach dwoje naukowców z krajów UE.
Część badań Instytutu jest także finansowana w ramach grantów przez KBN oraz Fundację na Rzecz Wspierania Rozwoju Polskiej Farmacji i Medycyny.
Do 2000 r. Rada Naukowa przeprowadziła 116 przewodów doktorskich i 25 habilitacyjnych, a 21 samodzielnych pracowników nauki – na jej wniosek otrzymało tytuł profesora.
W 2004 r. nie było rekrutacji na studia doktoranckie ze względu na brak funduszy na stypendia doktoranckie.
W ciągu 50 lat istnienia placówki pracownicy opublikowali ponad 3,5 tys. prac naukowych. Ponadto byli autorami, współautorami lub redaktorami 22 podręczników reumatologii.
Działalność dydaktyczna to przede wszystkim kształcenie specjalistów reumatologów. W latach 1951 – 2001
specjalizację zdobyło ok. 1400 lekarzy, w 2004 r. – 15. Kształcenie to także szkolenia dla ordynatorów innych specjalności, lekarzy rodzinnych, pielęgniarek, rehabilitantów oraz studentów Akademii Medycznej. Ü

Archiwum

Okręgowa Izba Lekarska w Warszawie im. prof. Jana Nielubowicza