12 marca 2009

Europejskie finansowanie badań medycznych

Realizując koncepcję Europy jako lidera globalnej gospodarki opartej na wiedzy, 18 grudnia 2006 r. Rada Unii Europejskiej zainicjowała Siódmy program ramowy w zakresie badań i rozwoju technologicznego (7PR), będący głównym instrumentem wspólnotowego finansowania działalności naukowej. Zdrowie stanowi najważniejszy temat programu szczegółowego Współpraca, który obejmuje dwie trzecie budżetu 7PR. Na badania naukowe w tej dziedzinie w latach 2007-2013 przeznaczono 6 mld euro. Długofalowym celem inwestycji jest poprawa stanu zdrowia Europejczyków oraz wzrost konkurencyjności medycznych sektorów gospodarki na rynku światowym.

W programie kładzie się nacisk na badania przenoszące osiągnięcia nauk podstawowych do praktyki klinicznej na najwcześniejszym możliwym etapie. Jednym z głównych warunków stawianych aplikantom jest konieczność współpracy międzynarodowej z ośrodkami z UE lub spoza niej (co gwarantuje tzw. europejską wartość dodaną). Oferowane środki to szansa na zrewitalizowanie polskich nauk medycznych.

Na konferencji, zorganizowanej przez Ministerstwo Zdrowia, przedstawiciele Komisji Europejskiej i Krajowego Punktu Kontaktowego Programów Badawczych UE podali informacje o możliwościach uczestnictwa w tym przedsięwzięciu. Poniżej przedstawiamy wybrane przykładowo projekty badawcze, które już uzyskały finansowanie.

Ramowe kierunki badań

W części przedstawiającej ogólne kierunki preferowanej alokacji środków mówi się o trzech „kolumnach” 7PR, tj.: (1) biotechnologia i inne narzędzia usprawniające diagnostykę; prognozowanie bezpieczeństwa i skuteczności metod leczniczych; rozwój nowatorskich podejść terapeutycznych; (2) praktyczne zastosowania badań medycznych w klinice; oraz (3) optymalizacja systemów służby zdrowia w Europie.

W 2007 r. w ramach programu Współpraca spośród 900 nadesłanych wniosków zaakceptowano finansowanie 153 najlepszych projektów, na które przeznaczono łącznie 641 mln euro. W dziedzinie biotechnologii konkurs wygrały m.in. projekt PROSPECTS poświęcony proteomice czasowej i przestrzennej w badaniu lokalizacji i dynamiki dużych grup białkowych (proteomów) w komórkach oraz projekt MEGMRI (http://megmri.tkk.fi), którego celem jest opracowanie i walidacja hybrydowej techniki obrazowania anatomicznego i czynnościowego metodą rezonansu magnetycznego (MRI) oraz magnetoencefalografii (MEG). Ze względu na „nowatorskie podejście terapeutyczne” wyróżniono np. projekt opracowania donosowych szczepionek dla małych dzieci przeciwko zakażeniom Bordetella pertussis oraz wirusem RSV (http://www.child-innovac.org).

Największe znaczenie jest przypisywane projektom badawczym, które przenoszą osiągnięcia teoretyczne do praktyki klinicznej. Przykładem mogą być prace dotyczące zastosowania biologii systemowej do holistycznego zrozumienia procesu aktywacji limfocytów T pod wpływem auto- i alloantygenów (projekt Sybilla, http://www.sybilla-t-cell.de), które zaowocują powstaniem matematycznych modeli predykcyjnych, a także badania nad modulacją transmisji synaptycznej przez komórki glejowe, poszukujące celów terapeutycznych na neuronalno-glejowych szlakach sygnałowych (http://www.neuroglia.eu).

Osobny kierunek finansowania to badania w dziedzinie chorób zakaźnych. Wyróżnia się tu w szczególności lekooporność drobnoustrojów, zakażenia wirusem HIV, malarię i gruźlicę (3 mln euro przyznano na badania kohortowe oceniające przebieg malarii u kobiet w ciąży, obejmujące również kilka państw spoza Europy), nowe zagrożenia epidemiczne oraz zaniedbywane choroby zakaźne. Przykładem interesującej pracy w tej ostatniej dziedzinie jest projekt przedklinicznych badań nad szczepionką przeciwko leiszmaniozie trzewnej.

Podstawowe obszary promowanych badań obejmują również nowotwory, choroby sercowo-naczyniowe, cukrzycę i różne choroby przewlekłe. W 2007 r. znaczne fundusze przyznano na wykonanie projektu AtheroRemo (http://www.atheroremo.org). Ten 5-letni program badawczy ma na celu określenie nowych mechanizmów zapalnych remodelingu ścian naczyniowych przy pomocy banku genomu człowieka, modeli zwierzęcych i komórkowych. Uwagę zwraca również projekt ATPBone, nakierowany na określenie nowych celów terapeutycznych w leczeniu osteo-porozy, wywodzących się z purynergicznej drogi sygnałowej.
Kolejną dziedzinę tematyczną stanowi optymalizacja systemów świadczeń zdrowotnych. Badania w tym obszarze powinny wspomagać podejmowanie świadomych decyzji i racjonalne zarządzanie w służbie zdrowia. Mogą się np. koncentrować na ocenie jakości i skuteczności systemów zdrowotnych (np. analiza wpływu mobilności specjalistów na narodowe systemy opieki zdrowotnej), ocenie promocji zdrowia i działań prewencyjnych oraz na współpracy międzynarodowej w dziedzinie opieki zdrowotnej.

Szczegółowe informacje o wnioskach

Co roku na podstawie priorytetów określanych w tzw. programach pracy są precyzowane obszary badawcze, które będą podlegały finansowaniu. Projekty badawcze muszą być oparte na współpracy międzynarodowej (co najmniej 3-4 podmioty prawne, każdy z innego państwa). Wnioskodawcami mogą być zespoły badawcze na uniwersytetach lub przy instytucjach badawczych, przedsiębiorstwa zamierzające wprowadzić innowacje, małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP) lub ich stowarzyszenia (udział takich podmiotów jest szczególnie promowany w obecnym programie ramowym), przedstawiciele administracji publicznej, zarówno początkujący, jak i doświadczeni naukowcy oraz organizacje międzynarodowe i społeczne. Podmioty te mogą pochodzić nie tylko z krajów członkowskich UE, lecz również z państw stowarzyszonych (Norwegia, Islandia, Liechtenstein), kandydujących (Turcja, Chorwacja) i partnerskich (Rosja, kraje Azji itp.). Udział naukowców z państw trzecich jest wspierany przez stypendia wyjazdowe i wjazdowe.

Stopa finansowania projektów badawczych kształtuje się zwykle na poziomie 50%, przy czym dla niektórych podmiotów może ona uzyskać poziom 75% (m.in. organy publiczne o charakterze niezarobkowym, MŚP, organizacje badawcze, placówki edukacyjne szkolnictwa wyższego i średniego). Zaproszenia do składania wniosków są publikowane na stronach internetowych Wspólnotowego Serwisu Informacyjnego Badań i Rozwoju (http://cordis.europa.eu/fp7).

We wniosku – który składa się elektronicznie przed upływem ścisłego terminu – należy m.in. określić minimalną liczbę członków projektu oraz wskazać na bezpośredni związek treści pracy z tematem zaproszenia. Ocenę wniosków prowadzi zespół niezależnych ekspertów z różnych dziedzin. W oficjalnych dokumentach 7PR wśród kryteriów oceny wniosku wymienia się m.in.: doskonałość naukową i/lub technologiczną; jakość i sprawność implementacji oraz zarządzania; potencjalne oddziaływanie badania poprzez rozprzestrzenienie
i zastosowanie jego wyników.

Fundusze Unii Europejskiej przeznaczone na rozwój nauk medycznych stwarzają ogromne możliwości. Polska jako państwo członkowskie jest bezpośrednio zaproszona do uczestnictwa w programie i ubiegania się o finansowanie projektów. W sprawach organizacyjnych i finansowych wnioskodawcom doradza Krajowy Punkt Kontaktowy Programów Badawczych UE (http://www.kpk.gov.pl).

Obszerne informacje dotyczące prowadzonych prac oraz terminów składania wniosków będą zamieszczane na: www.medycyna.org.pl

Ryszard Majkowski – wiceprzewodniczący ORL,
Mateusz Ziarkiewicz – absolwent Wydziału Lekarskiego WUM (2008), członek kół naukowych; stypendysta
ministra zdrowia w 2007 r.

Archiwum

Okręgowa Izba Lekarska w Warszawie im. prof. Jana Nielubowicza