16 kwietnia 2009

Brytyjski system kompensacji szkód medycznych – gwarancyjna odpowiedzialność państwa

Odpowiedzialność gwarancyjna państwa w Wielkiej Brytanii po raz pierwszy znalazła wyraz w 1970 r., kiedy to został stworzony specjalny fundusz, w kwocie 5 mln funtów, dla naprawienia szkód wyrządzonych niemowlętom przez lek, stosowany przez kobiety w ciąży, o nazwie Talidomid. Jego skutki ujemne ujawniły się dopiero później, wraz z postępem wiedzy medycznej. Kompensata następstw negatywnych skutków ujawnionych u niemowląt matek, które stosowały ten lek w okresie ciąży, nastąpiła poprzez sfinansowanie roszczeń ze wspomnianego funduszu oraz dobrowolną zapłatę odszkodowań przez producentów leku, w łącznej kwocie 20 mln funtów. W ten sposób poszkodowani otrzymali rekompensatę finansową z pominięciem drogi sądowej.

Ustawa o odszkodowaniach z tytułu szkód powstałych w wyniku szczepienia

15 czerwca 1979 r. Parlament brytyjski uchwalił ustawę o odszkodowaniach z tytułu szkód powstałych w wyniku szczepienia – Vaccine Damage Payments Act.1 Weszła w życie 16 czerwca 1979 r.
Ustawa Vaccine Damage Payments Act reguluje kwestie odszkodowań dla osób, które doznały uszczerbku na zdrowiu w wyniku szczepienia, nakładając tym samym na państwo obowiązek naprawienia szkody.
Odszkodowanie zostało ograniczone kwotą 10 000 funtów.
Zasady odpowiedzialności państwa ukształtowane w powołanym akcie prawnym obowiązywały do 2002 r., kiedy to wprowadzono poprawki do ustawy o odszkodowaniach z tytułu szkód powstałych w wyniku szczepienia, w ustawie nowelizującej z dnia 15 czerwca 2002 r., która weszła w życie 16 czerwca 2002 r.2
Ustawa Vaccine Damage Payments Act została uchwalona m.in. w celu skompensowania szkód dzieci, które jako niemowlęta doznały ciężkiego uszkodzenia mózgu i zostały poszkodowane w wyniku szczepień realizowanych w ramach Narodowego Planu Szczepień. Założeniem tego planu było przeprowadzenie masowych szczepień dzieci w celu ich uodpornienia przeciwko zakażeniom chorobami, co ze swej istoty zasługuje na aprobatę. Jednakże ochrona praw większości spowodowała pominięcie praw mniejszości, która doznała szkód w wyniku realizacji celów społecznych. Parlament brytyjski, przyznając rację mniejszości, uznał za słuszne i celowe uchwalenie ustawy stwarzającej mechanizmy kompensacji finansowej cierpień dzieci, które doznały szkód w wyniku obowiązkowych szczepień ochronnych.3
Ustawa Vaccine Damage Payments Act z 1979 r. wprowadziła kwotowy limit odszkodowania dla osób poszkodowanych w wyniku szczepienia, w wysokości 10.000 funtów.4
Przyjęto, że wskazana w ustawie kwota nie zamyka drogi sądowej do dochodzenia odszkodowania, bowiem kwota ta nie jest całkowitą kompensacją następstw zdarzeń wywołanych obowiązkowymi szczepieniami.

Tryb dochodzenia roszczeń

Ustawą Vaccine Damage Payments Act został powołany urząd ds. odszkodowań za szkody wyrządzone przez szczepionki. Ustalono tryb dochodzenia odszkodowań. Rodzice lub opiekunowie prawni dzieci poszkodowanych składają wnioski, w których precyzują roszczenia dotyczące odszkodowania za szkody doznane w wyniku szczepień. Wraz z wnioskiem wymagane jest złożenie dokumentacji medycznej, która po analizie stanowi podstawę do wydania decyzji o wypłacie odszkodowania lub też jej odmowie.
W przypadku odmowy wypłaty odszkodowania wnioskodawca zostaje pouczony o prawie odwołania do organu odwoławczego, w skład którego wchodzą: lekarz pediatra, neurolog oraz przewodniczący, mający wykształcenie prawnicze. Wydając decyzję odmowną, urząd ds. odszkodowań jest zobowiązany uzasadnić swoje rozstrzygnięcie, wskazując powody oraz okoliczności, które stanowiły podstawę odmowy przyznania odszkodowania.
Najczęściej przyczyną odmowy ustalenia prawa do odszkodowania było wskazanie, że poszkodowany doznał uszczerbku na zdrowiu w stopniu niższym niż 80% utraty zdrowia, co jest przesłanką negatywną, wynikającą z ustawy Vaccine Damage Payments Act. Określenie ustawowego stopnia uszczerbku na zdrowiu na poziomie 80%, uprawniającego do ubiegania się o odszkodowanie, w sposób znaczny ograniczało krąg osób, którym skompensowano następstwa szkód poniesionych w wyniku szczepień. Odszkodowania może się domagać osoba, która doznała uszczerbku na zdrowiu w stopniu 80% lub więcej, a niepełnosprawność ta jest wynikiem szczepienia przeciwko chorobie wskazanej w ustawie lub przepisach wykonawczych. Rozwiązanie to powodowało, że jeżeli u poszkodowanego dziecka uznano np. uszczerbek na zdrowiu na poziomie 79%, to poszkodowany nie nabywał prawa do odszkodowania. Powodami odmowy przyznania odszkodowania były także braki w dokumentacji medycznej, lub całkowity brak takiej dokumentacji, niepozwalający ustalić i potwierdzić, czy szkoda nastąpiła w wyniku szczepień oraz w jakim zakresie szczepienia te wpłynęły na rozmiar szkody.
Nie wszyscy poszkodowani, w związku z dosyć sformalizowanym trybem dochodzenia roszczeń z jednej strony, z drugiej zaś – z bardzo rygorystycznymi przesłankami ustawowymi dotyczącymi wysokiego stopnia uszczerbku na zdrowiu, otrzymali na podstawie ustawy jakąkolwiek kompensatę z tytułu szkód doznanych w wyniku szczepień. Osoby, którym odszkodowanie przyznano, otrzymywały stosowne zaświadczenie potwierdzające prawo do odszkodowania, uznające niepełnosprawność dziecka, wynikającą ze szczepienia przeciwko jednej z chorób wyszczególnionej w Dziale 1 (1) ustawy Vaccine Damage Payments Act z 1979. Zaświadczenie to wydawano w celu potwierdzenia prawa do odszkodowania. Celem odszkodowania nie było skompensowanie rzeczywistej szkody poniesionej przez osobę poszkodowaną, stanowiło bowiem formę kompensaty szkody, mającą na celu sfinansowanie aktualnych i przyszłych wydatków ponoszonych przez poszkodowanych oraz ich rodziny. Wypłata odszkodowania w tym systemie nie odbiera poszkodowanemu prawa do dochodzenia roszczeń o naprawienie szkody przed sądem powszechnym.
Ustawę poddawano krytyce m.in. z tego powodu, że wprowadzone w niej mechanizmy kompensacji szkód spowodowanych przez szczepienia były niedoskonałe.
Niedoskonałości ustawy, które ujawniły się w trakcie jej stosowania, spowodowały, że problem kompensaty następstw szczepień u dzieci został rozważony ponownie. W pracach nad nowelizacją ustawy z 1979 r. uznawano za konieczne ponowne ustalenie uszczerbku na zdrowiu dzieci oraz doznanych przez nie szkód, a także zaproponowanie odpowiednich do tych szkód rekompensat finansowych.

Koncepcja odpowiedzialności bez winy

15 czerwca 2002 r. uchwalono ustawę zmieniającą ustawę Vaccine Damage Payments Act z 1979 r. Jako podstawę, tak jak poprzednio, przyjęto zasadę, że odszkodowania są wypłacane bez ustalania winy. Zasada kompensaty państwa za szkody poniesione w wyniku szczepień realizowanych dla celów publicznych pozostała również aktualna w znowelizowanej ustawie z dnia 15 czerwca 2002 r. Osoby ubiegające się o odszkodowanie, czyli bezpośrednio poszkodowani przez szczepienia lub też ich rodzice, nie muszą udowadniać winy, lecz przyczynę szkody, a więc fakt, że pomiędzy szkodą a szczepieniem, czyli zdarzeniem wywołującym szkodę, istnieje związek przyczynowy.
Nowelizacja ustawy dopuściła możliwość ponownego składania wniosków przez osoby, których wnioski zostały odrzucone na podstawie ustawy Vaccine Damage Payments Act z 1979 r.
Ustawodawca przyjął koncepcję naprawienia szkody „bez winy”. Kompensacja następuje bez potrzeby wszczynania procedury przeciwko osobie odpowiedzialnej za uszczerbek na zdrowiu. Koncepcja odpowiedzialności bez winy była znana w Wielkiej Brytanii od 1897 r., kiedy została wydana ustawa o odszkodowaniu pracowniczym. Koncepcja ta znalazła zastosowanie m.in. w odniesieniu do poszkodowanych zarażonych wirusem HIV w wyniku zażywania produktów krwiopochodnych w późnych latach siedemdziesiątych i wczesnych latach osiemdziesiątych. W 1988 r. powstał Fundusz Gwarancyjny MacFarlena. Oferowana pomoc finansowa stanowiła kompilację jednorazowego odszkodowania i stałego wsparcia finansowego.
W Irlandii kompensacja „bez winy” znajduje zastosowanie w odniesieniu do pacjentów, u których rozpoznano zapalenie wątroby typu C wynikające z przeprowadzania transfuzji krwi, podawania produktów krwiopochodnych lub Anty-D.

Dr n. prawnych Anna Płatkowska-Kułaj – autorka publikacji z zakresu prawa cywilnego, ubezpieczeń zdrowotnych, prawa medycznego, prawa pracy i zamówień publicznych; pełniła m.in. funkcję pełnomocnika marszałka województwa mazowieckiego ds. zamówień publicznych oraz dyrektora Departamentu Prawnego Urzędu Nadzoru Ubezpieczeń Zdrowotnych

Anna PŁATKOWSKA-KUŁAJ

Archiwum

Okręgowa Izba Lekarska w Warszawie im. prof. Jana Nielubowicza