4 marca 2010

Nowa ustawa o izbach lekarskich

Ustawę z 17 maja 1989 r. reaktywującą izby lekarskie z blisko półwiecznego niebytu pokrywa kurz. I słusznie, bo u schyłku PRL nie przewidziano, w jakim kierunku pójdą reformy ochrony zdrowia, jakie będą przepisy Konstytucji RP z 1997 r., co wyniknie z orzecznictwa europejskich trybunałów. Przed 20 laty powołanie izb miało upodmiotowić społeczność lekarzy, uzmysłowić (władzom przede wszystkim) ich odrębność wśród innych „pracowników ochrony zdrowia”, odtworzyć struktury, których likwidacja była gwałtem na samorządności środowiska, podkreślić jego szczególną misję i godność, zdolność do tworzenia własnych kanonów deontologicznych.

W ciągu kolejnych lat izby stawały przed wyzwaniami, o jakich przyśnić się nie mogło ich poprzedniczkom z II RP, godziły dobro chorego i dobro lekarza, pustą kasę z wymaganiami etycznymi, świętość życia z prawami człowieka, kształciły, doskonaliły zawodowo, prowadziły rejestry, afiliowane przy nich sądy lekarskie osądzały lekarskie występki. Wreszcie przyszedł czas na ustawę na nowo określającą zadania i sposób ich funkcjonowania. Nosi ona datę 2 grudnia 2009 r. i tytuł taki sam jak jej poprzedniczka: Ustawa o izbach lekarskich (DzU 2009, nr 219, poz. 1708). Prezydent ją podpisał. Obowiązuje od 1 stycznia 2010 r.
Zawód zaufania Dzisiejszy status samorządów zawodowych zakotwiczony jest w Konstytucji RP. Są to instytucje reprezentujące osoby wykonujące zawody zaufania publicznego i zobowiązane do sprawowania pieczy nad należytym ich wykonywaniem w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony (art. 17 ust. 1 Konstytucji RP). To właśnie normy konstytucyjne są zasadniczym miernikiem poprawności rozwiązań ustawowych dotyczących izb lekarskich.
Nowa ustawa składa się ze 123 artykułów podzielonych na osiem rozdziałów. Przepisy zawarte w rozdziale 1 („Przepisy ogólne”) generalnie określają istotę samorządu lekarzy (w tym lekarzy dentystów) oraz wskazują jego jednostki organizacyjne. W rozdziale 2 („Zadania i zasady działania samorządu lekarzy oraz prawa i obowiązki jego członków”) ustalono katalog zadań samorządu zawodowego lekarzy, a także zasady wpisu oraz skreślania lekarzy z listy członków. Przepisy rozdziału 3 („Organy izb lekarskich”) mówią o składzie, zadaniach, kompetencjach oraz o zasadach działania poszczególnych organów (jednoosobowych i kolegialnych) jednostek organizacyjnych samorządu, czyli okręgowych izb, Wojskowej Izby Lekarskiej oraz Naczelnej Izby Lekarskiej. Rozdział 4 („Okręgowy rejestr lekarzy i lekarzy dentystów, Centralny Rejestr Lekarzy i Lekarzy Dentystów RP”) normuje zasady prowadzenia określonych rejestrów publicznych (mających charakter administracyjny), stanowiących zbiór danych i dokumentów dotyczących lekarzy. Przepisy rozdziału 5 („Odpowiedzialność zawodowa”) regulują podstawy, przesłanki, zasady oraz procedurę odpowiedzialności zawodowej lekarzy, a rozdziału 6 („Postępowanie mediacyjne”) odnoszą się do specjalnego sposobu rozstrzygania spraw związanych z odpowiedzialnością zawodową lekarzy, mającego prowadzić do pojednania pokrzywdzonego z obwinionym. Rozdział 7 („Majątek i gospodarka finansowa”) określa podstawowe prawa majątkowe mogące przysługiwać jednostkom samorządu, w tym też środki przekazywane tym jednostkom z budżetu państwa. Wreszcie rozdział 8 („Zmiany w przepisach obowiązujących, przepisy przejściowe i końcowe”) zawiera przepisy nowelizujące, międzyczasowe, uchylające oraz o wejściu w życie.
Wniosek: nowa ustawa wykorzystuje 20-letni dorobek izb. Wiele przepisów doprecyzowuje zapisy pierwszej ustawy. W kilku miejscach wprowadza jednak zasadnicze zmiany.
Proporcjonalni stomatolodzy Ustawa nie burzy dotychczasowego modelu organizacyjnego samorządu. Obecnie działają 24 izby lekarskie – 23 obejmujące zasięgiem województwo lub jego część, jest też jedna izba branżowa. Nowa ustawa utrzymuje zasadę, iż kompetencje określenia liczby oraz zasięgu terytorialnego izb mają tylko one, czyli organa samorządu zawodowego lekarzy. Warto też zwrócić uwagę na art. 12 dotyczący trybu wyborów do organów izb okręgowych, delegatów na krajowy zjazd lekarzy i organów NRL. Wprowadzono [zwyczajowo przestrzegany od wielu już lat – przyp. „Puls”] obowiązek proporcjonalnej reprezentacji lekarzy i lekarzy dentystów.[…] Przepisy przejściowe projektu przewidują, że działające 23 okręgowe izby, Wojskowa oraz NRL staną się z mocy prawa jednostkami organizacyjnymi nowego samorządu lekarskiego.
Sąd i archiwum Ze starej ustawy przejęto też zasadę wzajemnej niezależności prowadzenia postępowań z zakresu odpowiedzialności zawodowej lekarzy oraz odpowiedzialności karnej i dyscyplinarnej. Oznacza to, że niezależnie od postępowania toczącego się przed organami izb pokrzywdzony lub prokurator mogą domagać się pociągnięcia lekarza do odpowiedzialności karnej, o której orzeka sąd powszechny. Poza tym zmiany są daleko idące. Były konieczne choćby dlatego, że Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu wytknął niedoskonałości procedur – w opinii sędziów naruszały gwarancje rzetelnego procesu sądowego, o jakich mówi art. 6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Fundamentalnych zmian jest więcej, do nich zalicza się np. wprowadzenie jawności postępowania przed sądami lekarskimi (oczywiście z poszanowaniem tajemnicy lekarskiej). Poprzednio było jawne tylko dla członków samorządu lekarskiego.
Pacjencie, broń się nie sam Nowa ustawa przynosi uznanie pokrzywdzonego pacjenta – oprócz lekarza, którego postępowanie dotyczy, i rzecznika odpowiedzialności zawodowej – za stronę postępowania. Pacjent będzie mógł: powołać pełnomocników (lekarza, adwokata); domagać się przeprowadzenia przez sąd lekarski wskazanych przez niego dowodów; otrzymywać odpisy postanowień, a więc będzie informowany na równi z obwinionym lekarzem o przebiegu postępowania.
Dotychczasowe przepisy ograniczają prawa pokrzywdzonego, co uchodzi za niezgodne ze standardami lekarskimi.
Rozszerzenie katalogu kar Sąd lekarski może orzec: upomnienie, naganę, karę pieniężną, zakaz pełnienia funkcji kierowniczych w jednostkach organizacyjnych ochrony zdrowia na okres od roku do pięciu lat; ograniczenie zakresu czynności w wykonywaniu zawodu lekarza na okres od sześciu miesięcy do dwóch lat; zawieszenie prawa wykonywania zawodu na okres od roku do pięciu lat; pozbawienie prawa wykonywania zawodu. O wymierzeniu najcięższych kar sąd informuje członków izb w publikacji umieszczonej w wewnętrznym biuletynie. Najwyższa kara grzywny to równowartość miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw, bez wypłat nagród z zysku, ogłoszonego przez prezesa GUS, obowiązującego w chwili wydania orzeczenia w pierwszej instancji. Może to być kara samoistna albo orzeczona obok innych kar wymienionych w katalogu.
Ciekawe rozwiązanie dotyczy kwestii archiwum indywidualnych praktyk lekarskich i konieczności przechowywania ich dokumentacji medycznej. Ustawa nie obarcza izb ustawowym obowiązkiem przechowywania tej dokumentacji. Powód? W demokratycznym państwie prawnym, jeżeli się nakłada obowiązki, trzeba również wskazać źródła finansowania, np. dotacje lub subwencje z budżetu państwa. Te zaś nie wchodziły w grę. Salomonowe wyjście: lekarz rejestrujący praktykę indywidualną w izbie powinien zostać pouczony, iż otwierając praktykę, musi sobie zdawać sprawę, że gdy ją zakończy, poniesie (on albo spadkobiercy) ciężar jej zamknięcia. Chodzi o to, by koszt archiwizowania dokumentacji wkalkulować w koszt działalności.
Następstwo prawne Ciekawy przepis (art. 121) ustawy jest „wrzutką” senacką. Brzmi ona: „Okręgowe izby lekarskie są następcą prawnym działających do 1950 roku okręgowych izb lekarskich oraz okręgowych izb lekarsko-dentystycznych i są uprawnione, jeżeli nie narusza to ujawnionego w księdze wieczystej prawa własności lub prawa użytkowania wieczystego osób trzecich, do występowania o zwrot nieruchomości stanowiących w podanym okresie własność tych podmiotów”. W dalszej części przepis upoważnia okręgowe izby lekarskie do występowania o zwrot nieruchomości, jeżeli jest niezbędna do wykonywania jej zadań. O zwrocie orzeka wojewoda w decyzji administracyjnej. Jest ona podstawą wpisu do księgi wieczystej. Wnioski o wszczęcie postępowania można zgłaszać do 31 grudnia 2012 roku. […] Zapis jest prosty, ale jego stosowanie już nie, np. każda decyzja wojewody może być zaskarżona do wojewódzkiego sądu administracyjnego.
Koniecznie trzeba zwrócić uwagę na art. 117 nowej ustawy! Stanowi on, że lekarz wykonujący zawód na terytorium RP: w ZOZ, w ramach indywidualnej praktyki lekarskiej, indywidualnej specjalistycznej praktyki lekarskiej lub grupowej praktyki lekarskiej ma obowiązek ubezpieczenia się od odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone przy wykonywaniu zawodu. Nie dotyczy to czynności zawodowych, których zasadność ubezpieczenia wynika z przepisów o ZOZ oraz przepisów o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.
(skr. eg)

Artykuł w pełnej wersji ukazał się w „Medical Tribune” nr 1/2010.

Żaneta Semprich

Archiwum

Okręgowa Izba Lekarska w Warszawie im. prof. Jana Nielubowicza