17 maja 2011

Hazard i jego historia

Wśród uzależnień behawioralnych, o których pisałem w poprzednim artykule, ważne miejsce zajmuje patologiczne zamiłowanie do hazardu. Zanim jednak przejdziemy do omówienia tego uzależnienia, proponuję przypomnieć sobie, czym jest hazard i jak wyglądał ten problem na przestrzeni wieków.

Słowo hazard pochodzi z języka arabskiego, od „az-zahr”, tzn. kostka, gra w kości. Gry hazardowe to wszystkie gry pieniężne, w których o wygranej, w mniejszym lub większym stopniu, decyduje przypadek. Do nich należałoby dodać także gry, w których wygraną mogą być, oprócz pieniędzy, także inne dobra (przedmioty, rzeczy, wycieczki itp.). Według ustawy z 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych „grami losowymi są gry o wygrane pieniężne lub rzeczowe, których wynik w szczególności zależy od przypadku”. Nie wszyscy jednak wiedzą, że grami losowymi (hazardowymi) według tej ustawy są nie tylko gry liczbowe, loterie pieniężne, telebingo, gry cylindryczne, gdzie wynik ustalany jest za pomocą urządzenia obrotowego, gry w karty: black jack, poker, baccarat, gry w kości, bingo pieniężne i fantowe, loterie fantowe oferujące wyłącznie wygrane rzeczowe, loterie promocyjne, ale także loterie audioteksowe, w których uczestniczy się przez odpłatne połączenie telefoniczne lub wysyłanie krótkich wiadomości tekstowych (SMS). Hazardzista to osoba, która uczestniczy w grze, w której decyduje przypadek, ryzykując pieniądze lub inne dobra, w celu uzyskania jakiejś korzyści (np. materialnej czy emocjonalnej).
Ustalenie początków hazardu jest niezwykle trudne.
Z przekazów historycznych wiadomo jednak, że był obecny we wszystkich starożytnych cywilizacjach. Pierwsze kości do gry znaleziono w wykopaliskach na terenie Mezopotamii. Podobno już 4000 lat p.n.e. babilońscy żołnierze organizowali wyścigi konne, o niewolników grano w Chinach 2300 lat p.n.e. oraz w Tebach 1500 lat p.n.e. Dowody uprawiania gier hazardowych znajdziemy w inskrypcjach na piramidzie Cheopsa oraz w Biblii (podobno rzymscy żołnierze grali o szaty konającego na krzyżu Chrystusa).
Z przekazów wiadomo też, że grze w kości oddawali się namiętnie rzymscy wodzowie Juliusz Cezar i Marek Antoniusz oraz kolejni cesarze rzymscy: Kaligula, Klaudiusz i Neron. Kaligula, który podobno grywał często fałszywymi kośćmi, przegrane rekompensował sobie aresztowaniami lub egzekucją bogatych obywateli oraz konfiskatą ich dóbr.
Hazard był powszechny również w czasach nowożytnych. Przekazy historyczne mówią, że w 1020 r. podczas spotkania króla Norwegii Olafa II Świętego (wprowadził chrześcijaństwo) z królem Szwecji Olafem Skotkonungiem (synem Świętosławy, córki Mieszka I) rzuty kośćmi zadecydowały o spornych granicach powiatu Hising (przypadł Norwegii). W późniejszych czasach w kości chętnie grali angielscy królowe – Ryszard Lwie Serce (1157-1199) i Jerzy I Hanowerski (1660-1727), a Henryk VIII Tudor (1509-1547) przegrał wielki dzwon z anglikańskiej katedry św. Pawła w Londynie. Również na dworze króla francuskiego Ludwika XIV Burbona (1638-1715) gry hazardowe były ulubionym sposobem spędzania czasu, angażowały się w nie zarówno damy, jak i kawalerowie.
Hazardzistami byli tak sławni ludzie jak Kartezjusz, Casanova czy znany rosyjski pisarz i autor powieści „Gracz” Fiodor Dostojewski (1821-1881). Powieść była przedmiotem iście hazardowej gry, bowiem umowa z wydawcą przewidywała, że jeśli autor nie ukończy pracy w wyznaczonym terminie, wydawca zyska wyłączne prawo własności do wszystkich jego dzieł, które w przyszłości powstaną. Powieść została napisana w 1866 r., w ciągu miesiąca, a jej główny bohater Aleksy Iwanowicz bardzo przypomina pisarza. „Gracz” to studium uzależnienia od hazardu, w którym Dostojewski podzielił się swoimi własnymi doświadczeniami, a za honorarium spłacił karciane długi. Spośród znanych Polaków hazardzistą był znakomity skrzypek i kompozytor Henryk Wieniawski (1835-1880), który regularnie przegrywał wysokie honoraria za koncerty i w rezultacie zmarł w nędzy. Namiętnymi graczami byli też znany pisarz, tłumacz i krytyk literacki Tadeusz Boy-Żeleński (1874-1941) oraz wspaniały aktor i reżyser Ludwik Solski (1855-1954).
Pierwsze znane europejskie kasyno Il Ridotto zostało otwarte w Wenecji, w celu kontrolowania hazardu w okresie karnawału, a warunkiem wstępu było założenie maski. Zamknięto je jednak dosyć szybko (w roku 1770), ponieważ władze miasta uznały, że powoduje zubożenie miejscowej szlachty. Historyczną stolicą hazardu jest Monte Carlo. Dzięki temu hazard stał się ważnym źródłem dochodów Monako, a mieszkańcy księstwa nie płacą podatków, lecz jednocześnie nie wolno im grać w kasynach.
Istotnym wydarzeniem w historii hazardu była jego legalizacja w amerykańskim stanie Nevada w 1931 r. W ślad za tym nastąpił dynamiczny rozwój Las Vegas, które wkrótce stało się drugą, po Monte Carlo, stolicą światowego hazardu.
Historia hazardu w Polsce sięga czasów piastowskich, kiedy rzucano kości. W XV w. polska szlachta do swoich rozrywek włączyła grę w karty i w szachy, a gra w kości pozostała atrakcją niższych warstw społecznych. Gry karciane nosiły niewiele nam dziś mówiące nazwy: pikieta, chapanka, kupiec, fryszak zwany też flusem, faraon, mariasz, ćwik, wist. Gra w karty, tak jak każda gra hazardowa, była przyczyną wielu osobistych tragedii, a hazardziści przegrywali nie tylko pieniądze i rzeczy osobiste, ale także majątki ziemskie.
Podobnie jest dzisiaj, z hazardem łączy się wiele ludzkich nieszczęść. Kolejny odcinek będzie poświęcony diagnozowaniu i leczeniu patologicznego hazardu.

* Znane powiedzenie Juliusza Cezara, wypowiedziane przy przekraczaniu Rubikonu, które oznacza, że nie można już cofnąć decyzji, tak jak nie można było wycofać się z gry w kości po wykonaniu rzutu.

Archiwum

Okręgowa Izba Lekarska w Warszawie im. prof. Jana Nielubowicza