19 czerwca 2011

Gospodarowanie odpadami

Na pytania związane z gospodarowaniem odpadami medycznymi i dotyczące obowiązujących w tej materii przepisów odpowiada Damian Milewski z Departamentu Ochrony Środowiska Urzędu Marszałkowskiego.

Czy każdy lekarz prowadzący praktykę jest zarówno wytwórcą, jak i posiadaczem odpadów?
Tylko wtedy, kiedy wytwarza odpady. Lekarz rodzinny, który posługuje się głównie stetoskopem, czy też lekarz psychiatra, który jedynie rozmawia z pacjentem, wytwórcą odpadów medycznych raczej nie jest.

Załóżmy jednak, że mówimy o dentyście. W jego praktyce mamy do czynienia z całym szeregiem odpadów: zużytymi gazikami, rękawiczkami, strzykawkami, czasem zębami czy resztkami substancji do wypełnień… Co prawo nakazuje z tymi odpadami robić?
W takiej sytuacji mamy do czynienia z odpadami medycznymi. Jeśli lekarz wytwarza ich do 100 kg rocznie, jest zobowiązany do zgłoszenia tego faktu – bądź zamiaru ich wytwarzania – we właściwym starostwie. Następny obowiązek to prowadzenie ilościowej oraz jakościowej ewidencji odpadów. Raz do roku należy przekazać właściwemu marszałkowi województwa zbiorcze zestawienie danych o rodzajach i ilości odpadów oraz o sposobach gospodarowania nimi. To już pewnie wiedzą wszyscy – za niedopełnienie tego obowiązku grozi wysoka kara pieniężna.

To lekarz prowadzący praktykę musi wysłać takie zestawienie? Niektórzy byli przekonani, że wystarczy mieć umowę z firmą odbierającą odpady.
Firma odbierająca odpady ma obowiązek przekazania sprawozdania ze swojej działalności, lekarz prowadzący praktykę – ze swojej. Oczywiście, jeśli mamy do czynienia z lekarzem prowadzącym działalność, w której są wytwarzane tylko odpady komunalne – nie ma takiego obowiązku. Chciałbym tu dodać, że w większości praktyk lekarskich nie jest wytwarzanych więcej niż 100 kg odpadów rocznie, nawet jeśli jest to dwu- czy trzystanowiskowy gabinet stomatologiczny, a tacy wytwórcy i posiadacze odpadów mogą prowadzić uproszczoną ewidencję, a zatem przechowywać karty przekazywania odpadów, które otrzymują od odbierającego.

Reasumując…
Jeśli lekarz wytwarza do 100 kg odpadów niebezpiecznych rocznie, składa informacje staroście i raz do roku sprawozdanie marszałkowi. Jeśli tych odpadów jest więcej niż 100 kg rocznie, musi uzyskać na to zezwolenie, które obowiązuje przez okres do dziesięciu lat. W takim zezwoleniu określona jest ilość odpadów definiowanych kodami.

Co to są odpady niebezpieczne? Czy odpady medyczne są odpadami niebezpiecznymi?
To zależy. To, czy dane odpady należą do kategorii niebezpiecznych, jest wyszczególnione w załączniku 2 do ustawy o odpadach. Trzeba się z całym załącznikiem zapoznać. Kwalifikacji odpadów dokonuje wytwórca i on jest za to odpowiedzialny. Nikt go z tego obowiązku nie zwolni. Jeśli są wytwarzane odpady niebezpieczne, należy posiadać program gospodarki nimi i oczywiście prowadzić ich ewidencję. Jeśli jest to do 100 kg rocznie, wystarczy prowadzenie jej w formie uproszczonej – należy przechowywać karty przekazywania odpadów, które lekarze otrzymują od firmy odbierającej. Z tych kart zlicza się ilości odpadów o danym kodzie w roku kalendarzowym i na tej podstawie sporządza sprawozdanie.

A co z odpadami typu kartki papieru? Też należy je uwzględniać w ewidencji?
Zależy od tego, jak je wytwórca odpadów kwalifikuje. Ustawa o odpadach wprowadziła obowiązek ewidencji, a to wiąże się z koniecznością przedstawienia zbiorczego zestawienia wytwarzanych odpadów, bez wliczania 16 rodzajów odpadów, dla których nie ma obowiązku prowadzenia ewidencji, oraz odpadów komunalnych. Jeśli lekarz zakwalifikuje powstające odpady do jednego z tych 16 rodzajów lub do odpadów komunalnych, nie ma obowiązku prowadzenia ewidencji tego typu odpadów.

Co się stanie, jeśli lekarz w niewłaściwy sposób zakwalifikuje swoje odpady?
Zostanie mu zwrócona uwaga. Może też dojść do kontroli. Jeśli będzie to tylko drobny błąd, nic złego się nie stanie. Należy jednak pamiętać, że inspektorzy mają możliwość nałożenia kary.

Kto może skontrolować lekarza w zakresie gospodarki odpadami?
Inspektorzy Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska, ale organami uprawnionymi w zakresie swojej działalności są także gmina i powiat. Z praktyki mogę powiedzieć, że najczęściej kontrolującym jest jednak organ w tym celu powołany, czyli WIOŚ. Należy pamiętać, że dokumenty trzeba przechowywać przez pięć lat i z takiego okresu lekarze powinni mieć kopie zbiorczych zestawień przesłanych do właściwego marszałka województwa. Na marginesie dodam, że jeśli chodzi o sprawozdania, niedługo będzie nowy formularz na naszej stronie.

Czy kontrola jest zawsze zapowiedziana?
Przeważnie, ale może być również kontrola w trybie interwencyjnym. Najczęściej dochodzi do niej w efekcie skargi sąsiada. Warto więc dobrze żyć z sąsiadami.

Jak lekarz ma się przygotować do kontroli?
Na pewno będzie sprawdzane przestrzeganie przepisów dotyczących ochrony środowiska, a zatem zawartych w ustawie o odpadach, w ustawie – Prawo ochrony środowiska, w niektórych wypadkach w prawie wodnym. Należy mieć karty przekazania odpadów, dokumenty potwierdzające, że działalność została zgłoszona, zezwolenia na gospodarowanie odpadami, ewidencję odpadów, a także – to pewnie nowość dla lekarzy – dokumenty związane z zakresem korzystania ze środowiska.

Co to znaczy?
Jeśli na przykład w koszty prowadzonej działalności wliczane jest paliwo do samochodu, pobór wód, odprowadzanie ścieków albo dojście do praktyki jest wyłożone kostką i następuje odprowadzanie wód opadowych i roztopowych – za to wszystko należy uiszczać opłaty środowiskowe. Wynika to z ustawy – Prawo ochrony środowiska, w której jest mowa o pobieraniu opłat za korzystanie ze środowiska. Uzależnione są od tego, w jakim stopniu w danej działalności się z niego korzysta. W grę wchodzi na przykład spalanie energetyczne, czyli jeśli praktyka mieści się w odrębnym budynku, ogrzewanym jakimś spalanym paliwem – nie chodzi tu o ogrzewanie prądem – powinna być uiszczona odpowiednia opłata. Jeśli lekarz czerpie wodę ze swojej studni – podobnie. Jeśli jest przydomowa oczyszczalnia ścieków, także należy uiścić opłatę. Za każdą powierzchnię utwardzoną, która jest na terenie prowadzonej działalności, ujętą w otwarty bądź zamknięty system odprowadzania wody, jest opłata ryczałtowa od metra kwadratowego. Opłaty wnosi się tylko, jeśli przekroczą próg rokrocznie określany przez ministra środowiska.

A jeśli praktyka jest prowadzona w pomieszczeniu wydzielonym z budynku, który ma administratora?
Wówczas jest to zmartwienie administratora. Jeśli jednak budynek jest wynajęty razem z instalacją grzewczą, czyli – w uproszczeniu – piecem, to płaci zanieczyszczający, czyli ten, który wynajmuje.

A jeśli praktyka jest wydzielona w domu rodzinnym lekarza?
Odpowiem tak: była kontrola u osoby, która na parterze budynku miała bar piwny, przeszkadzający sąsiadowi, który zawiadomił odpowiednie organy. W toku kontroli okazało się, że osoba prowadząca bar nie pobierała wody z wodociągu, lecz ze studni, na którą nie miała zezwolenia wodno-prawnego i za pobieranie wody nie uiszczała opłat. Osoba fizyczna nie musi mieć takiego zezwolenia, ale osoba prowadząca działalność – już tak.

Dziękuję za rozmowę.

Justyna Wojteczek

Fragmenty załącznika nr 2 ustawy o odpadach
KATEGORIE LUB RODZAJE ODPADÓW NIEBEZPIECZNYCH
Kategorie lub rodzaje odpadów wymienione według ich charakteru lub działalności, wskutek której powstały.
Lista A:
Odpady wykazujące którąkolwiek z właściwości wyszczególnionych w załączniku nr 4 i które składają się z:
1. odpadów medycznych i weterynaryjnych,
2. środków farmaceutycznych, leków i związków stosowanych w medycynie lub w weterynarii (…).
Lista B:
Odpady, które zawierają którykolwiek ze składników wyliczonych w załączniku nr 3 i mają którekolwiek z właściwości wyliczonych w załączniku nr 4, i składają się z: (…)
19. mydeł, tłuszczów lub wosków pochodzenia zwierzęcego lub roślinnego,
20. niehalogenowanych substancji organicznych niestosowanych jako rozpuszczalniki,
21. nieorganicznych substancji niezawierających metali lub związków metali. (…)

Załącznik nr 4
WŁAŚCIWOŚCI ODPADÓW, KTÓRE POWODUJĄ, ŻE ODPADY SĄ NIEBEZPIECZNE
H1 „wybuchowe”: substancje, które mogą wybuchnąć pod wpływem ognia lub które są bardziej wrażliwe na wstrząs lub tarcie niż dinitrobenzen,
H2 „utleniające”: substancje, które wykazują silnie egzotermiczne reakcje podczas kontaktu z innymi substancjami, w szczególności z substancjami łatwopalnymi,
H3-A „wysoce łatwopalne” (…)
H3-B „łatwopalne”: ciekłe substancje mające temperaturę zapłonu równą lub wyższą niż 21sup>oC i niższą lub równą 55oC,
H4 „drażniące”: substancje nieżrące, które przez krótki, długotrwały lub powtarzający się kontakt ze skórą lub błoną śluzową mogą wywołać stan zapalny,
H5 „szkodliwe”: substancje, które – jeśli są wdychane lub dostają się drogą pokarmową lub wnikają przez skórę – mogą spowodować ograniczone zagrożenie dla zdrowia,
H6 „toksyczne”: substancje (w tym wysoce toksyczne substancje), które – jeśli są wdychane lub dostają się drogą pokarmową lub wnikają przez skórę – mogą spowodować poważne, ostre lub chroniczne zagrożenie dla zdrowia, a nawet śmierć,
H7 „rakotwórcze”: substancje, które – jeśli są wdychane lub dostają się drogą pokarmową lub wnikają przez skórę – mogą wywoływać raka lub też zwiększyć częstotliwość jego występowania,
H8 „żrące”: substancje, które w zetknięciu z żywymi tkankami mogą spowodować ich zniszczenie,
H9 „zakaźne”: substancje zawier$ające żywe mikroorganizmy lub ich toksyny, o których wiadomo lub co do których istnieją wiarygodne podstawy do przyjęcia, że powodują choroby człowieka lub innych żywych organizmów (…).

Postępowanie z odpadami medycznymi
Odpady niebezpieczne, z wyjątkiem odpadów o ostrych końcach i krawędziach, muszą zostać zebrane do pojemników lub worków jednorazowego użycia koloru czerwonego z folii polietylenowej, nieprzezroczystych, wytrzymałych, odpornych na działanie wilgoci i środków chemicznych, z możliwością jednokrotnego zamknięcia. Worki jednorazowego użycia należy umieścić na stelażach lub w sztywnych pojemnikach w sposób pozwalający na uniknięcie zakażenia osób mających kontakt z workiem lub pojemnikiem. Odpady medyczne poszczególnych rodzajów należy w miarę możliwości grupować. Pojemniki lub worki należy zapełniać do 2/3 objętości w sposób zapewniający bezpieczne zamknięcie. Nie wolno otwierać raz zamkniętych pojemników lub worków jednorazowego użycia.

Postępowanie z odpadami o ostrych końcach i krawędziach
Zbiera się je w czerwonych pojemnikach jednorazowego użycia, sztywnych, odpornych na działanie wilgoci oraz na przekłucie bądź przecięcie.

Postępowanie z odpadami medycznymi powstałymi w praktyce w miejscu wezwania
Powinny zostać usunięte przez osoby udzielające świadczeń zdrowotnych z zachowaniem odpowiednich środków ostrożności. Można je magazynować w odpowiednio do tego przystosowanych przenośnych urządzeniach chłodniczych, które muszą służyć wyłącznie temu celowi.

Na podstawie rozporządzenia ministra zdrowia z 30 lipca 2010 r. w sprawie szczegółowego postępowania z odpadami medycznymi.

Sięgać lewą ręką do prawego ucha

Brnąc przez gąszcz przepisów dotyczących gospodarki odpadami medycznymi, wyobraziłam sobie sytuację, że silne lobby lekarskie, działając w interesie społecznym, zatroskane ignorancją obywateli w kwestii ratowania życia, zdołałoby namówić parlament do uchwalenia ustawy zobowiązującej każdego obywatela do udzielenia kwalifikowanej pomocy medycznej, obejmującej np. tracheotomię (czasami trzeba ją pilnie wykonać, prawda?).
Zanim wyjaśnię moje – przyznaję – odległe skojarzenie, podzielę się przygotowanymi naprędce dwoma artykułami jakże szczytnej ustawy:
Art. 1.
1. Każdy obywatel ma obowiązek noszenia zestawu ratującego życie.
2. W skład zestawu ratującego życie wchodzi w szczególności worek samorozprężalny wraz z maseczką i rurką intubacyjną dla pacjenta.
3. Szczegółowe wymagania dotyczące zawartości zestawu określi w rozporządzeniu minister zdrowia w porozumieniu z Naczelną Radą Lekarską, uwzględniając w szczególności wyroby medyczne konieczne do udzielania pomocy w razie zagrożenia życia oraz wymagania techniczne.
Art. 2.
1. W razie najwyższej konieczności należy przeprowadzić zabieg tracheotomii.
2. W celu przeprowadzenia tracheotomii należy:
a) pionowo lub poziomo naciąć skórę pacjenta poniżej chrząstki pierścieniowatej krtani;
b) po wypreparowaniu i przecięciu mięśni powierzchownych szyi i mięśni podgnykowych dojść do gruczołu tarczowego;
c) zsunąć bądź przeciąć gruczoł tarczowy i odsłonić chrząstki tchawicy;
d) za pomocą skalpela wyciąć w chrząstce tchawicy okienko;
e) wprowadzić rurkę tracheotomijną.
Ustawa zawierałaby oczywiście wysokie kary za nienoszenie zestawu (co Państwo powiecie na 10 tys. zł?), a także tzw. słowniczek, który wyjaśniałby terminy: chrząstka pierścieniowata krtani (z uwzględnieniem kolejności pierścieni, wszak nieobojętne, czy przecinamy ją między II a III, czy III a IV) lub mięśnie podgnykowe. Lud by się zaczytywał i uczył.
Skąd zatem takie skojarzenie? Jest wynikiem konstatacji, że w ostatnich latach lekarze, zamiast zgłębiać artykuły z „Medycyny Praktycznej” czy „Akademii po Dyplomie”, muszą ślęczeć nad kolejnymi ustawami, rozporządzeniami i załącznikami dotyczącymi kas fiskalnych, podatku VAT, gospodarki odpadami lub ścieków i opadów.
Z góry wyjaśnię: nie mam nic przeciwko prawu mającemu na celu poprawę sytuacji budżetowej państwa czy ochrony środowiska. Są jednak dwa problemy: niezrozumiały (meta) język tego prawa oraz skandaliczny brak adekwatnej kampanii informacyjnej na temat nowych przepisów.
Izby lekarskie starają się pomóc lekarzom w odczytywaniu przepisów, ale posiłkować się muszą informacjami z odpowiednich urzędów. Naczelna Izba Lekarska wystąpiła np. do Ministerstwa Środowiska z prośbą o udzielenie informacji, jakie obowiązki spoczywają na lekarzach w związku z nowymi przepisami dotyczącymi odpadów. Ministerstwo nad problemem się pochyliło i przysłało odpowiedź. Czytamy w niej:
Odpady niebezpieczne są to odpady:
1) należące do kategorii lub rodzajów odpadów określonych na liście A załącznika nr 2 do ustawy o odpadach oraz posiadające co najmniej jedną z właściwości wymienionych w załączniku nr 4 ustawy o odpadach lub
2) należące do kategorii lub rodzajów odpadów określonych na liście B załącznika nr 2 do ustawy o odpadach oraz zawierające którykolwiek ze składników wymienionych w załączniku nr 3 ustawy o odpadach oraz posiadające co najmniej jedną z właściwości wymienionych w załączniku nr 4 ustawy o odpadach.
Konia z rzędem temu, kto na podstawie tej odpowiedzi będzie wiedział, czy zakrwawiony gazik to odpad niebezpieczny, czy nie! Albo taki amalgamat?
Oczywiście nie chodzi o to, by wymienić wszystkie odpady powstałe w gabinecie lekarskim (przepraszam, odpady powstające w związku z udzielaniem świadczeń zdrowotnych oraz prowadzeniem badań i doświadczeń naukowych w zakresie medycyny). Można by było jednak podać choćby kilka przykładów. Ale przykładów z żadnego urzędnika nie wydobędziemy. Być może dlatego, że musiałby wziąć odpowiedzialność na siebie. A tak – spoczywa ona na odbiorcy przepisów, w tym wypadku – na lekarzu. A jeśli źle zakwalifikuje odpady, musi się liczyć z konsekwencjami.
Mam nadzieję, że ten felieton przeczyta jakiś urzędnik i pomyśli, co by było, gdyby musiał zgłębiać anatomię szyi człowieka, by wykonać obowiązki wynikające z prawa.

jw

Archiwum

Okręgowa Izba Lekarska w Warszawie im. prof. Jana Nielubowicza