11 lipca 2011

Diagnozowanie i leczenie patologicznego hazardu

Według Klasyfikacji ICD-10 patologiczny hazard zaliczany jest do zaburzeń osobowości i zachowania dorosłych, a bardziej szczegółowo – do zaburzeń nawyków i popędów (impulsów). Charakteryzują je powtarzające się działania bez jasnej, racjonalnej motywacji, które nie mogą być kontrolowane i zazwyczaj szkodzą interesom pacjenta i innych ludzi. Pacjent określa te zachowania jako związane z popędem do działania. Przyczyny ich nie są znane.
Opierając się na kryteriach diagnostycznych, proponowanych przez ICD-10 dla uzależnienia od substancji psychoaktywnych, zaproponowałem przed laty1 przyjęcie, że z patologicznym hazardem mamy do czynienia wówczas, kiedy u pacjenta w okresie ostatniego roku zaobserwowano co najmniej trzy objawy z podanej listy, występujące przez co najmniej miesiąc, lub – jeżeli utrzymywały się krócej niż miesiąc – powtarzające się w okresie 12 miesięcy:
1. silna potrzeba lub poczucie przymusu hazardowego grania; 2. subiektywne przekonanie o istnieniu trudności w kontrolowaniu zachowań związanych z hazardowym graniem, tj. upośledzenie kontroli nad powstrzymywaniem się od grania oraz nad długością czasu poświęconego na granie hazardowe; 3. występowanie przy próbach przerwania lub ograniczenia grania niepokoju, rozdrażnienia lub gorszego samopoczucia oraz ustępowanie tych stanów z chwilą powrotu do gry; 4. spędzanie coraz dłuższego czasu na graniu, w celu uzyskania zadowolenia i dobrego samopoczucia, które poprzednio uzyskiwane były w krótszym czasie; 5. postępujące zaniedbywanie alternatywnych źródeł przyjemności lub dotychczasowych zainteresowań na rzecz grania; 6. kontynuowanie hazardowego grania, mimo szkodliwych następstw (fizycznych, psychicznych i społecznych), o których wiadomo, że mają związek ze spędzaniem czasu na graniu.
Bardzo pomocny w diagnozowaniu jest zestaw pytań, wzorowany na 20 pytaniach opracowanych przez Anonimowych Hazardzistów. Udzielenie co najmniej siedmiu twierdzących odpowiedzi może świadczyć o istnieniu problemu z hazardem, a im więcej odpowiedzi twierdzących, tym problem hazardu jest poważniejszy. Oto pytania:
1. Czy w związku z hazardowym graniem brakowało Panu/Pani kiedykolwiek czasu na wywiązywanie się ze swoich obowiązków?
2. Czy Pana/Pani rodzina czuła się kiedykolwiek nieszczęśliwa z powodu Pana/Pani grania?
3. Czy hazardowe granie wpłynęło kiedykolwiek negatywnie na Pana/Pani reputację?
4. Czy kiedykolwiek odczuwał/a Pan/Pani wyrzuty sumienia z powodu hazardowego grania?
5. Czy kiedykolwiek uciekał/a się Pan/Pani do hazardowego grania w celu zdobycia pieniędzy potrzebnych do spłacenia długów lub do rozwiązania innych problemów finansowych?
6. Czy zdarzyło się, że hazard zaniżył Pana/Pani ambicje lub wpłynął niekorzystnie na Pana/Pani wydajność w działaniu?
7. Czy po przegranej odczuwa Pan/Pani potrzebę szybkiego odegrania się?
8. Czy po przegranej czuje Pan/Pani silną potrzebę ponowienia próby kolejnej wygranej?
9. Czy często zaczyna Pan/Pani grę, stawiając swoje ostatnie pieniądze?
10. Czy kiedykolwiek pożyczył/a Pan/Pani pieniądze, żeby móc grać?
11. Czy kiedykolwiek sprzedał/a Pan/Pani coś w celu uzyskania pieniędzy na hazard?
12. Czy z trudem przeznacza Pan/Pani swoje pieniądze zarezerwowane na hazard na zrobienie jakichś zakupów?
13. Czy kiedykolwiek hazard przesłaniał Panu/Pani troskę o byt rodziny?
14. Czy kiedykolwiek grał/a Pan/Pani dłużej, niż to wcześniej zaplanował/a?
15. Czy hazard kiedykolwiek pozwolił Panu/Pani „zapomnieć” o kłopotach lub zmartwieniach?
16. Czy kiedykolwiek popełnił/a Pan/Pani lub myślał/a o popełnieniu nielegalnego czynu w celu zapewnienia sobie środków na hazard?
17. Czy kiedykolwiek z powodu hazardowego grania źle Pan/Pani sypiał/a?
18. Czy z powodu kłótni, niepowodzenia lub frustracji ogarniała Pana/Panią kiedykolwiek nagła potrzeba hazardu?
19. Czy dla uczczenia jakiegoś sukcesu chodził/a Pan/Pani pograć?
20. Czy kiedykolwiek pomyślał/a Pan/Pani, że przyczyną poważnych problemów w życiu może być hazardowe granie, i brał/a pod uwagę popełnienie samobójstwa z tego powodu?

Pierwszą na świecie placówką leczącą osoby uzależnione od hazardu był oddział w szpitalu dla weteranów (VA) w Bracksville (USA), kierowany w latach 1972-1974 przez dr. Roberta Custera (1927-1990). W Polsce terapia patologicznego hazardu prowadzona jest w nielicznych placówkach, najczęściej wspólnie z psychoterapią uzależnienia od alkoholu. Możliwości uzyskania pomocy są niestety bardzo skromne. Poważne utrudnienie stanowi brak specjalistów oraz fakt, że zbyt często hazard postrzegany jest jako problem moralny „słabej woli”. Tymczasem w Stanach Zjednoczonych od dawna traktuje się go jak chorobę, w związku z tym działa tam np. Instytut Badania Zaburzeń Związanych z Hazardem i Narodowe Centrum Odpowiedzialnego Hazardu. Podobnie dzieje się w wielu innych cywilizowanych krajach. Pewne nadzieje na poprawę sytuacji można by wiązać z utworzeniem Funduszu Rozwiązywania Problemów Hazardowych (w listopadzie 2009 r.), jednak do maja 2011 r. nie został jeszcze niestety uruchomiony.
Podstawową metodą leczenia jest psychoterapia. Próby farmakologicznego ograniczania zachowań związanych z patologicznym hazardem należy traktować podobnie jak stosowanie farmakoterapii w innych uzależnieniach. Może ona pomóc, ale tylko niektórym pacjentom uczestniczącym w programie psychoterapii uzależnienia. Samo przyjmowanie leków nie leczy uzależnienia.
Cennym uzupełnieniem psychoterapii patologicznego hazardu są utworzone w 1957 r. w Kalifornii (USA) grupy Anonimowych Hazardzistów działające w oparciu o Program 12 Kroków. Pierwsza polska grupa Anonimowych Hazardzistów powstała w lutym 1995 r. w Warszawie. Informacje na temat AH w Polsce zamieszczone są na stronie: http://www.anonimowihazardzisci.org. Bliscy osób uzależnionych mogą uzyskać pomoc w grupach Gam-Anon (Haz-Anon).

Archiwum

Okręgowa Izba Lekarska w Warszawie im. prof. Jana Nielubowicza