22 listopada 2011

Język nasz giętki

Piotr Müldner-Nieckowski

Pewien student medycyny uznał, że wykładowca nie wie, jak powinno się wymawiać i odmieniać nazwisko Klaus Patau (1908-1975), i miał rację. Pan doktor wymawiał je [pató], z akcentem na „o”. Ów nauczyciel medycyny nie wiedział zapewne, że ten amerykański genetyk był z pochodzenia Niemcem, a nie Francuzem. Pikanterii dodaje fakt, że nazwisko to pisze się: Klaus Pätau (ewentualnie Paetau). W tekstach angielskich nie podaje się dwóch kropek nad pierwszym „a”, nie ma ich w angielskim alfabecie, a Anglosasi pomijają wszelkie znaki diakrytyczne. Ponadto jesteśmy w Polsce, gdzie obowiązują inne reguły językowe. Jeśli nazwisko jest niemieckie, to powinno się je wymawiać i pisać możliwie najbardziej z niemiecka [pétał], a nie [pató], francuskie z francuska [szopen], a nie [hopin] i tak dalej. Lepiej też używać pisowni z uwzględnieniem przegłosu (niem. umlaut), w tym wypadku z a-umlaut, to znaczy „ä” – wymawiane [a-umlałt]. Nazwisko to jest odmienne, a „u” wymawiamy jako „ł”: Pätaua, Pätauowi, tak jak np. odmieniamy nazwisko neurologa Edwarda Flataua (1868-1932). Pseudofrancuska lub niby-angielska wymowa jest tu z gruntu niepoprawna, niewłaściwe jest też akcentowanie ostatniej sylaby.
Literę „ä” uzyskujemy przez wciśnięcie klawisza ALT, przytrzymanie go i wstukanie w tym czasie z czynnej klawiatury numerycznej cyfr 0228 lub przez pobranie znaku z aplikacji Tablica Znaków albo wreszcie (w programie Word) przez wprowadzenie go za pomocą funkcji Wstaw/Symbol. W języku stron internetowych (HTML) znak ten ma kod „ä” (bez cudzysłowów). Tak zresztą jak „ü” w moim nazwisku, tylko że ALT plus 0252, a w HTML „ü”, oraz „ö” – ALT plus 0246, w HTML „ö”. Samych nazwisk, nie mówiąc o wyrazach pospolitych z różnych dziedzin, z tymi literami jest u nas dużo i warto się nauczyć prostej czynności ich wstawiania.
Inny wnikliwy student (dobrze, że mamy takich) zadał pytanie: Jak piszemy, „chłoniak burkittopodobny” czy raczej z angielska „burkitto-podobny”? Odpowiedź jest prosta, jeśli przypominamy sobie jeden z odcinków cyklu „Język nasz giętki”. Pisałem w nim o funkcji znaczeniowej dywizu (łącznika) w języku polskim. Po angielsku rzeczywiście piszemy Burkitt-like lymphoma, ale już po polsku: chłoniak burkittopodobny, bez dywizu, analogicznie do wyrazu czekoladopodobny. Człon burkitto- pełni tu funkcję przymiotnikową, a nie rzeczownikową, stąd również mała litera (proszę porównać: wiersz Mickiewiczowski – to napisany przez Mickiewicza, a wiersz mickiewiczowski – napisany w stylu Mickiewicza). W wypadku chłoniaka mamy do czynienia z przypadkiem drugim, tj. z nowotworem burkittowskim.
Wyrażenie błędnie zapisane po polsku jako chłoniak Burkitto-podobny znaczyłoby: chłoniak podobny do samego doktora Denisa Parsonsa Burkitta (1911-1993), a przecież chodzi o chłoniaka podobnego do zmian patologicznych opisanych przez doktora Denisa Parsonsa Burkitta.

Archiwum

Okręgowa Izba Lekarska w Warszawie im. prof. Jana Nielubowicza