15 maja 2012

Alergia a słuch

Alergia to nieprawidłowa reakcja organizmu na specyficzne czynniki pochodzenia zewnętrznego, polegająca na nadwrażliwości układu odpornościowego z nadmierną reakcją niektórych komórek krwi oraz przeciwciał, czyli białek odpornościowych.

Najczęstszymi alergenami powodującymi przewlekły, całoroczny nieżyt nosa są: roztocze kurzu domowego, naskórki i sierść zwierząt, zarodniki grzybów pleśniowych, znacznie rzadziej alergeny pokarmowe. Natomiast najczęstszymi alergenami wywołującymi sezonowy nieżyt nosa, katar sienny są pyłki drzew, traw i chwastów.
Zanieczyszczenie środowiska wpływa w ostatnich latach na coraz częstsze występowanie uczuleń u ludzi. Zanieczyszczenia powietrza, pyły, związki chemiczne uszkadzają błonę śluzową dróg oddechowych, niszczą rzęski nabłonka oddechowego i ułatwiają przenikanie alergenów z powietrza.
Pacjenci dorośli, którzy dość często narzekają na swędzenie skóry małżowiny usznej albo przewodu słuchowego, uczucie wilgoci w uchu i skłonności do występowania powtarzających się infekcji ucha zewnętrznego, na ogół nie zdają sobie sprawy z tego, że opisane objawy związane są z reakcją alergiczną. Zaburzenia w funkcjonowaniu ucha wewnętrznego, w których pewną rolę odgrywają alergie i reakcje na alergeny, mogą być odczuwalne jako zawroty głowy, szum uszny, uczucie pełności, a nawet niedosłuch. Udowodniono ostatnio, że ataki w chorobie Meniere’a bywają wywoływane nasileniem alergii – wyjaśnia prof. Henryk Skarżyński. Nieżyt nosa o podłożu alergicznym objawia się obrzękiem błony śluzowej nosa, wydzieliną surowiczo-śluzową, świądem nosa i kichaniem. Długotrwały obrzęk śluzówek nosa i upośledzenie drożności nosa wiąże się z upośledzeniem drożności trąbek słuchowych łączących ucho środkowe z górną częścią gardła, w pobliżu nozdrzy tylnych. Zablokowanie trąbek słuchowych w czasie kataru powoduje tworzenie się podciśnienia w uchu środkowym, wciąganie błony bębenkowej, co odczuwamy jako „przytykanie uszu” ustępujące na przykład po silnym kichnięciu, kiedy dojdzie na chwilę do udrożnienia trąbek i wyrównania się ciśnienia w uchu środkowym. Czasami pacjent odczuwa kłucie w uchu, szum lub pisk.
Dłużej utrzymujący się nieżyt nosa sprzyja występowaniu zapaleń uszu, zwłaszcza u dzieci, objawiających się bólem ucha, pogorszeniem słuchu, czasami wyciekiem z ucha. Przewlekłe upośledzenie drożności trąbek słuchowych zaburza wentylację ucha środkowego i prowadzi do gromadzenia się w jamie bębenkowej gęstego płynu i do osłabienia słuchu. Jest to wysiękowe zapalenie ucha środkowego (dawniej zwane jałowym, dla podkreślenia braku cech zakażenia bakteryjnego), schorzenie dosyć częste u małych dzieci. Jest to równie poważny problem u dzieci w wieku wczesnoszkolnym, jak wynika z badań przesiewowych prowadzonych pod kątem wczesnego wykrywania zaburzeń słuchu.
Najczęstszą przyczyną upośledzenia drożności trąbek słuchowych u dzieci jest nadmierny przerost migdałka gardłowego (trzeci migdał) w górnej, nosowej części gardła. Także i tutaj może zawinić alergia, ponieważ jest jednym z istotnych czynników wpływającym na przerost migdałka gardłowego.
Leczenie z oczywistego względu musi być najpierw przyczynowe, co łączy się z aktywnym działaniem alergologa. Bez prawidłowego zdiagnozowania alergenów i mechanizmu reakcji alergicznej zabiegi, polegające na stosowaniu zachowawczych inhalacji i chirurgicznym usunięciu przerośniętej tkanki w trakcie adenotomii, nie zawsze przynoszą oczekiwany trwały efekt. Zdaniem prof. Henryka Skarżyńskiego leczenie przeciwalergiczne w połączeniu z leczeniem przeciwzapalnym i przeciwobrzękowym oraz zabiegi polegające na udrażnianiu trąbek słuchowych mogą przynieść poprawę, zwłaszcza w początkowym stadium schorzenia. Stosowanie preparatów rozrzedzających śluz, zmniejszających obrzęk i stan zapalny, takich jak syropy wykrztuśne, leki przeciwhistaminowe i obkurczające krople do nosa, lub miejscowo działających donosowych leków sterydowych, to typowe leczenie zachowawcze, które można kontynuować przez dwa – trzy miesiące. W przypadku zgęstnienia płynu w uchu środkowym i znacznego przerostu migdałka gardłowego leczenie polega na wykonaniu zabiegu operacyjnego wycięcia przerośniętego migdałka gardłowego oraz usunięciu płynu z uszu środkowych przez nacięcie błony bębenkowej. Następnie należy założyć drenaż wentylacyjny, co przyspiesza proces poszerzania przestrzeni ucha środkowego i zapobiega powstawaniu zmian zarostowych i postępującemu niedosłuchowi.

Renata Korneluk

prof. dr hab. n. med. Jerzy Kruszewski
konsultant krajowy w dziedzinie alergologii

Problem zaburzeń słuchu w chorobach alergicznych jest rzadko podnoszony, a szkoda. Może dotyczyć wszystkich chorób alergicznych wywoływanych przez alergeny wziewne, zarówno występujące sezonowo (okresowo), jak i całorocznie (przewlekle). Poza tym w przypadku skóry małżowiny usznej i przewodu słuchowego należy się liczyć z możliwością alergii kontaktowej, w wyniku bezpośredniego działania np. kosmetyków, środków higieny, metalowych ozdób, oprawek okularów. Również anafilaksja jamy ustnej, czyli reakcja na alergeny zawarte w pokarmach reagujące krzyżowo z pyłkami roślin, mogąca prowadzić do obrzęków jamy ustnej, gardła i krtani, bywa przyczyną objawów związanych z narządem słuchu. Obecnie coraz bardziej podkreśla się, że choroby powstające w wyniku uczulenia na alergeny wziewne cechuje współwystępowanie. Pacjent zwykle akcentuje te objawy, które są najsilniej wyrażone lub najbardziej dokuczliwe, oraz te, które dotyczą określonego narządu. Dokładnie zebrany wywiad u pacjenta, chorego np. na astmę pyłkową, zwykle pozwala stwierdzić, że ma on też objawy alergicznego nieżytu nosa, spojówek i właśnie często związane z narządem słuchu. Dawniejsze określenie choroby mianem pyłkowicy, bez podkreślania narządowego umiejscowienia objawów, dość dobrze oddawało różne sytuacje kliniczne występujące w wyniku działania pyłków roślin. To współwystępowanie objawów wynika z faktu, że tkanki narządów górnych dróg oddechowych w dużej części mają podobną budowę i zawierają komórki bogate w mediatory reakcji alergicznej, które mogą uwalniać w mechanizmie alergicznym i odruchowym. Poza tym rzeczywiście zaburzenia w jednym narządzie mogą istotnie upośledzać działanie innego. Na skutek tego diagnostyka komplikuje się, a leczenie przyczynowe często bardzo odbiega od wyobrażeń chorego.
Na szczęście w obecnej dobie dysponujemy sporym arsenałem skutecznych objawowych leków przeciwalergicznych, zwłaszcza doustnych, które są na tyle bezpiecznie, że można je bez szkody stosować przez dłuższy czas. Jednak w przypadku pyłkowicy zawsze warto rozważyć immunoterapię alergenową (popularnie zwaną odczulaniem), którą uznajemy za leczenie przyczynowe tej choroby, niestety nie u wszystkich chorych tak skuteczne, jak by tego oczekiwali.

Archiwum

Okręgowa Izba Lekarska w Warszawie im. prof. Jana Nielubowicza