23 października 2012

Język nasz giętki

Prof. Piotr Müldner-Nieckowski

W pierwszej połowie 2012 r. powstawała tablica ku czci śp. doktora nauk medycznych Zbigniewa Hermana, wieloletniego dyrektora Szpitala Wolskiego w Warszawie, na której ze względu na brak miejsca nie można było umieścić pełnego stopnia naukowego. Pomijam już to, że Z. Herman zasługuje nie tylko na tablicę (odsłonięcie 13.10.2012 r., godz. 11, Warszawa, ul. Kasprzaka 17, z udziałem obecnego dyrektora dr. Marka Balickiego), bo był świetnym lekarzem i szefem. Należało też zadbać o formy pisarskie, żeby nie uchybić tej ważnej postaci. Wiadomo, że doktor nauk medycznych to w skrócie dr n.med. (między n. a med. spację można pominąć), ale skracane wyrażenie było na tablicy w celowniku – doktorowi. Ktoś dodał po dr kropkę: dr., ktoś inny polecił ją usunąć („bo dr pisze się bez kropki, tak jak płk, mgr i nr„). Ostatecznie sprowokowało to autorów tekstu do zajrzenia do wydanej przez PWN książeczki „Poprawna polszczyzna. Hasła problemowe” (Warszawa 2008), w której prof. Andrzej Markowski omówił wszystkie zagadnienia związane z pisownią skrótów. Jest to wydrukowana osobno część „Nowego słownika poprawnej polszczyzny PWN” (2004).
Istotnie, skróty, których ostatnia litera jest tożsama z ostatnią literą wyrazu skracanego, piszemy bez kropki. Przykładem skrót przyimka – partykuły wg (według). Zawsze bez kropki. Często widuje się zapis: wg. lub w/g, i obydwa są niepoprawne. Skracane są jednak nie tylko wyrazy nieodmienne. W wypadku odmiennych wyraz skracany, zależnie od przypadku, może kończyć się na inną literę niż skrót: dr. – doktorowi, dlatego kropka już musi się pojawić. Jej obecność sygnalizuje, że mamy do czynienia z przypadkiem innym niż mianownik. Podobnie jak w wielu liczbach porządkowych pisanych cyframi, kropka sygnalizuje „porządkowość”, np. 50. rocznica (ale: 50 rocznic). Więcej na ten temat można znaleźć w podanej wyżej publikacji. Dodam, że kropkę w skrótach typu dr, mgr, płk, mjr można zastąpić inną formą: doktora – dra, magistrowi – mgrowi, numeru – nru. Zauważmy też, że jeśli dr odnosi się do kobiety (dr Kowalska), to wyraz rozwinięty we wszystkich przypadkach ma nieodmienną formę doktor, a więc i skrót nie przyjmuje kropki (dr Kowalskiej).
Pewnym szczególnym przypadkiem jest wyraz dyrektor. Skrót dyr. ma kropkę we wszystkich przypadkach, mimo że litera r kończy wyraz pełny. Dzieje się tak dlatego, że jest on skutkiem usunięcia końcówki, a nie wnętrza.
W słowie doktor są usuwane litery między początkiem a końcem (d…r), ale w dyrektor odcinana jest cała część końcowa (dyr.ektor).
Manipulacje z kropką w skrótach mają uzasadnienie logiczne i zwyczajowe. Gdybyśmy wyraz dyrektor skrócili tak jak doktor, nie byłoby wiadomo, o jaką treść chodzi, obydwa skróty byłyby takie same. Tak jest w wielu innych przypadkach. Na przykład min (bez kropki) jest skrótem od minuta, a min. (z kropką) skrótem wyrazów minimum, minimalny itd., choć także słowa minister.

http://www.lpj.pl

Archiwum

Okręgowa Izba Lekarska w Warszawie im. prof. Jana Nielubowicza