14 grudnia 2012

Stulecie pierwszego laboratorium prątka w Rudce

Są na mapie Mazowsza miejsca magiczne, gdzie dzieją się rzeczy niezwykłe. Z pewnością do takich należy Rudka, wioska w gminie Mrozy, w powiecie Mińsk Mazowiecki, w której od ponad wieku nieprzerwanie działa Sanatorium dla Piersiowo Chorych (obecnie SSZZOZ im. dr. Teodora Dunina). Przed czterema laty obchodzono stulecie jego otwarcia („Puls” 11/2008), a niedawno nie mniej uroczyście – setną rocznicę uruchomienia pierwszego polskiego laboratorium prątka.

W nieistniejącym kraju naród postanawia zbudować dla siebie szpital, który ma służyć trawionej przez gruźlicę niezamożnej inteligencji. Ten powstały w całości z dobrowolnych składek Polaków ośrodek był jednym z najnowocześniejszych w Europie. Wymownie świadczy o tym fakt, że zaledwie w 30 lat po ogłoszeniu przez Roberta Kocha odkrycia prątków gruźlicy w odległych lasach mazowieckich, dzięki hojności znanego przedsiębiorcy Gustawa Gerlacha, powstaje polskie laboratorium prątka. Nie było to pierwsze laboratorium na dzisiejszych ziemiach polskich, gdyż palma pierwszeństwa należy do leżącego w Wielkopolsce Wolsztyna, w którym Robert Koch odkrył prątki. Sanatorium w Rudce wspaniale zapisało się w historii polskiej ftyzjatrii, przez cały wiek aktywnie uczestnicząc w walce z gruźlicą. Nie mniej imponująca jest determinacja obecnej dyrekcji i pracowników w restaurowaniu i unowocześnianiu tego zasłużonego dla regionu ośrodka. Przywrócono już wielką atrakcję Rudki, jaką był tramwaj konny przywożący kuracjuszy ze stacji kolejowej Mrozy do szpitala. Trasa przejazdu wiedzie przez piękny i równie stary jak sanatorium park leśny. Rozpoczęto także rewitalizację zabytkowych drewnianych werand zimowych, stanowiących dumę tego pięknego budynku. Stuletnie laboratorium w Rudce, posiadające wszystkie niezbędne urządzenia do szybkiej i wiarygodnej diagnostyki gruźlicy, należy do najnowocześniejszych w kraju. Współcześni następcy wspaniale kontynuują dzieło rozpoczęte przez dr. Teodora Dunina.
Marianna Zambrzycka, od ponad 20 lat dyrektorka SSZZOZ w Rudce, i prof. Zofia Zwolska, wieloletni kierownik referencyjnego laboratorium prątka w Instytucie Gruźlicy i Chorób Płuc, postanowiły nadać tej rocznicy szczególnie uroczysty charakter. Z tej okazji wspólnie z Warszawsko-Otwockim Oddziałem Polskiego Towarzystwa Chorób Płuc została zorganizowana specjalna sesja naukowa. Konferencja odbyła się w pięknie odnowionym Domu Kultury w Mrozach, którego pozazdrościć mogą mieszkańcy niejednej gminy. Honorowy patronat nad przedsięwzięciem objął marszałek województwa mazowieckiego Adam Struzik. Ciepłe słowa pod adresem organizatorów sesji i pracowników SSZZOZ w Rudce przekazały przybyłe na sesję: prof. Dorota Górecka – prezes Polskiego Towarzystwa Chorób Płuc, prof. Eugenia Gospodarek – prezes Polskiego Towarzystwa Mikrobiologów, oraz dr Elżbieta Puacz – prezes Polskiej Izby Diagnostów. Sesję naukową poprzedziła ważna uroczystość wręczenia złotych odznak Polskiego Towarzystwa Chorób Płuc dwóm wybitnym mazowieckim ftyzjatrom. Na wniosek Warszawsko-Otwockiego Oddziału Zarząd Główny PTChP przyznał je nestorowi polskiej ftyzjatrii, wieloletniemu dyrektorowi Sanatorium w Rudce, 97-letniemu dr. Janowi Bohdanowi Glińskiemu i wielce zasłużonemu dla ftyzjatrii dziecięcej doc. Jerzemu Ziołkowskiemu z Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego.
Sesję naukową rozpoczęła prezentacja dokonań patrona SSZZOZ w Rudce dr. Teodora Dunina w wykonaniu znawcy tego problemu mgr. Tomasza Kowalczyka. W kolejnym wystąpieniu lek. med. Krzysztof Królikowski przedstawił barwną sylwetkę ojca polskiej bakteriologii Odona Bujwida.
W uznaniu zasług w krzewieniu wiedzy o historii pneumonologii polskiej Krzysztof Królikowski otrzymał przyznany mu przez Zarząd Główny medal PTChP. Nie mogło też zabraknąć miejsca dla historii laboratorium prątka w Rudce, którą przedstawiła jego kierowniczka mgr Beata Żmudzin. Świetnym uzupełnieniem prezentacji był wykład, przygotowany przez kierownika referencyjnego laboratorium prątka prof. Ewę Augustynowicz-Kopeć, na temat nowoczesnej diagnostyki mikrobiologicznej prątka. Kierownik Kliniki Chorób Płuc i Gruźlicy Śląskiego Uniwersytetu Medycznego prof. Jerzy Kozielski omówił dzieje Sanatorium Przeciwgruźliczego w Bystrej i Kliniki Ftyzjopneumonologii w Zabrzu oraz ich związki z Rudką. Profesor Zofia Zwolska wskazała, jakie były kamienie milowe w rozwoju wiedzy o gruźlicy, szczególną uwagę poświęcając polskim uczonym pracującym w tej dziedzinie. Przewodniczący Sekcji Historycznej PTChP prof. Janusz Kowalski zwrócił uwagę słuchaczom na potrzebę działania tej sekcji, która przypomina ważne postaci z historii pneumonologii, kultywuje wartości humanistyczne w medycynie i rozwija współpracę ze środowiskami medycznymi na Wschodzie. Przewodniczący Warszawsko-Otwockiego Oddziału PTChP omówił wyzwania, jakie gruźlica stawia przed środowiskami medycznymi w XXI w. Szczególnie groźne jest współistnienie zakażenia prątkiem i HIV, szerzenie się oporności na leki oraz przesuwanie się zakażenia do grup ryzyka, takich jak bezdomni, bezrobotni, imigranci i więźniowie.
Z inicjatywy prof. Zofii Zwolskiej dla uczczenia stulecia laboratorium prątka w Rudce powstała również książka „Walka z gruźlicą u ludzi i zwierząt w Polsce”. Podczas konferencji odbyła się jej promocja. W imieniu autorów prof. Zofia Zwolska przedstawiła główny cel pomysłodawców tego dzieła. Bogato ilustrowana zdjęciami publikacja prezentuje nie tylko historię Rudki, ale też przegląd dziejów walki z gruźlicą w różnych regionach Polski. Na apel prof. Zofii Zwolskiej o spisanie historii powstawania laboratoriów prątka i walki z gruźlicą pozytywnie odpowiedzieli reprezentanci wielu województw, m.in. zachodniopomorskiego, kujawsko-pomorskiego, łódzkiego, wielkopolskiego, małopolskiego, podkarpackiego i śląskiego. Przypomniano sylwetki Roberta Kocha i Odona Bujwida. Przedstawiono również historię walki z gruźlicą u zwierząt i aktualną kontrolę gruźlicy u bydła. Zaprezentowano bardzo oryginalne polskie badania nad poszukiwaniem nowych leków przeciwprątkowych. Znalazło się też miejsce dla omówienia historii badań nad gruźlicą prowadzonych przez przemysł produkujący sprzęt diagnostyczny, czyli takie firmy jak Becton Dickinson, bioMérieux, Statens Serum Institut i Cellestis. Książka zawiera także rozdziały dotyczące problemów współczesnych. Omówiono w nich aktualne zagrożenia związane z gruźlicą, ze szczególnym uwzględnieniem przypadków opornych na leki oraz współistnienia zakażenia prątkiem gruźlicy i HIV. Pokazano postęp, jaki się dokonał w diagnostyce gruźlicy w ostatnich latach, oraz zastosowanie nowoczesnych technik molekularnych w transmisji zakażeń w specjalnych środowiskach zamkniętych, jak więzienia i placówki służby zdrowia. Z pewnością wielu lekarzy znajdzie w tej książce cząstkę własnego życia. Są jeszcze do nabycia jej ostatnie egzemplarze. Osoby zainteresowane mogą zgłaszać się do sekretariatu Zespołu w Rudce (sekretariat@rudka.com.pl).
Na zakończenie głos zabrali zasłużeni pracownicy ośrodka w Rudce: dr Jan B. Gliński i Zofia Garczyńska-Chutna – wieloletni pracownik laboratorium mikrobiologicznego. Ich wspomnienia o małych, ale jakże ważnych sprawach poruszyły słuchaczy, uświadamiając im w jak wyjątkowym wydarzeniu uczestniczą. Rudka to miejsce od 100 lat przyciągające swoją magią niezwykłych ludzi. Kto tam zawitał, chętnie powraca, a niektórzy zostają na całe życie. Dzisiejszym pracownikom tego ośrodka trzeba powiedzieć, że dr Teodor Dunin byłby z nich bardzo dumny.

Tadeusz M. Zielonka
Katedra i Zakład Medycyny Rodzinnej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego,
przewodniczący Warszawsko-Otwockiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Chorób Płuc

Archiwum

Okręgowa Izba Lekarska w Warszawie im. prof. Jana Nielubowicza