10 listopada 2014

Wspomnienie

Prof. Stefan Rywik
1931-2013

We wrześniu 2013 r. pożegnaliśmy prof. dr. hab. n. med. Stefana Rywika, wieloletniego kierownika Zakładu Epidemiologii i Prewencji Chorób Układu Krążenia oraz zastępcę dyrektora Instytutu Kardiologii w Warszawie.
Prof. Rywik zapisał się w historii nauki polskiej jako jeden z pionierów i krzewicieli wiedzy dotyczącej wieloczynnikowej etiologii miażdżycy i jej klinicznych manifestacji. Już w latach 60. przeprowadził pierwsze w Polsce obserwacje nad występowaniem choroby wieńcowej i czynników ryzyka chorób układu krążenia, w których zastosowano standaryzowane metody. W następnych latach nieprzerwanie kierował zespołem badawczym w Instytucie Kardiologii w Warszawie, który zajmował się badaniami dotyczącymi prewencji i epidemiologii chorób układu krążenia. Jednym z najważniejszych projektów był koordynowany przez Światową Organizację Zdrowia międzynarodowy eksperyment, w którym oceniono skuteczność redukcji czynników ryzyka w prewencji pierwotnej, a także dokonano ilościowej oceny wpływu na zachorowalność i umieralność na chorobę wieńcową. W czasie realizacji tego badania zawiązała się trwała współpraca naukowa z zespołem Akademii Medycznej w Krakowie, kierowanym przez prof. Jana Sznajda. Oba polskie zespoły badawcze zaproszono później do udziału w długofalowym międzynarodowym projekcie epidemiologicznym – The WHO MONICA Project. Szerokie uznanie dla doświadczenia prof. Rywika znalazło potwierdzenie w wybraniu Go przez międzynarodowy zespół badawczy na członka Komitetu Sterującego, a następnie na jego przewodniczącego, w tym największym do tej pory badaniu epidemiologicznym dotyczącym choroby wieńcowej i udaru mózgu. W Polsce wyniki badań POL-MONICA były przez wiele lat jedynym źródłem informacji epidemiologicznej o czynnikach ryzyka oraz zapadalności na chorobę wieńcową i udar mózgu. Dane zgromadzone w czasie realizacji tych projektów były również wykorzystane w wielu publikacjach naukowych, w ramach koordynowanego przez prof. Rywika programu współpracy naukowej między Polską a Stanami Zjednoczonymi, pt. „Poland and US Collaborative Study on Cardiovascular Disease Epidemiology”, i nadal są wykorzystywane w opracowaniach naukowych w Polsce i poza granicami kraju.
W 2002 r., pod koniec swojej aktywności zawodowej, prof. Rywik zainicjował cykl ogólnopolskich badań stanu zdrowia ludności pt. „Projekt WOBASZ”, dzięki któremu, po raz pierwszy na podstawie badań reprezentatywnej próby całej populacji Polski, opisano kompleksowo terytorialne nierówności zdrowotne w zakresie narażenia na choroby układu krążenia.
Prof. Rywik był członkiem Komitetu Epidemiologii i Zdrowia Publicznego PAN. Polskie Towarzystwo Kardiologiczne, w którym działał w Komisji Epidemiologii i Prewencji, nadało Mu w uznaniu zasług tytuł Honorowego Członka. Najwięcej uwagi poświęcił działalności w Polskim Towarzystwie Nadciśnienia Tętniczego, którego był jednym z założycieli i prezesem w latach 1998-2000. Prof. Stefan Rywik był wybitnym dydaktykiem rozumiejącym konieczność rozwijania szkolenia lekarzy w dziedzinie nadciśnienia tętniczego, zwracającym szczególną uwagę na poprawę skuteczności leczenia. Jako prezes PTNT kładł nacisk na opracowywanie dokumentów stanowiących wytyczne postępowania w nadciśnieniu tętniczym. Profesor wywarł wielki wpływ na rozwój PTNT, a Jego autorytet i wiedza sprawiały, że funkcja, którą pełnił, była powszechnie szanowana i rozpoznawana w Polsce oraz zagranicą. W uznaniu zasług prof. Stefana Rywika dla rozwoju PTNT przyznano Mu tytuł Honorowego Członka.
Analiza bibliometryczna (Web of Science) potwierdza znaczny dorobek naukowy prof. Rywika: około 250 prac naukowych, które były cytowane blisko 700 razy. Wyniki tej analizy, mimo że wielu mogą się wydawać niedoścignionym celem, są znacznie zaniżone, gdyż duża część wczesnych osiągnięć Profesora nie została odnotowana w elektronicznych rejestrach publikacji. Nawet dzisiaj dla wielu epidemiologów i biostatystyków osiągnięcia naukowe i organizacyjne prof. Rywika są imponujące, choć w znacznej części powstały w okresie początków komputeryzacji. Należy podkreślić, że działając w trudnym okresie lat 70. i 80., prof. Rywik często zmagał się z brakiem zrozumienia dla swej działalności badawczej, a propagowanie podstawowych metod prewencji ChUK odnośnie do diety i aktywności fizycznej wymagało w tamtym czasie szczególnej determinacji. Z pewnością pomocne w pokonywaniu przeciwności były pierwsze doświadczenia zawodowe w IV Klinice Chorób Wewnętrznych Akademii Medycznej w Warszawie, kierowanej przez prof. Zdzisława Askanasa, a w późniejszym czasie wsparcie międzynarodowego środowiska naukowego. Wsparciem była także wspomniana już współpraca z zespołem krakowskim i rosnąca liczba badaczy zainteresowanych prewencją i epidemiologią chorób układu krążenia w Polsce. Pamięć o prof. Rywiku jest wciąż żywa w tym środowisku. Nazwanie Go w jednym z publikowanych tekstów kondolencyjnych „mistrzem i nauczycielem” ma pełne uzasadnienie, a aktywność badawcza następnych pokoleń polskich epidemiologów w zakresie badań nad chorobami układu krążenia pozwala na przyjęcie z pełnym przekonaniem w odniesieniu do Niego sentencji „Non omnis moriar…”.
Prof. Rywika poznałem jako młody lekarz, który pod koniec lat 70. dołączył do zespołu prof. Jana Sznajda, realizującego program wieloczynnikowej prewencji ChUK. Prof. Rywik zawsze imponował nam wiarą w słuszność swoich poglądów, pracowitością, pragmatyką oraz konsekwencją i determinacją w pokonywaniu trudności. Wiele lat później, kiedy kierowałem już niezależnym zespołem badawczym, nasza współpraca pozostawała nadal żywa. Mimo że nie zawsze reprezentowaliśmy w pełni zgodne poglądy, prof. Rywik nigdy nas nie zawiódł, a Jego pomoc była jednym z decydujących czynników, które przyczyniły się do utrzymania naszej aktywności naukowej. Winniśmy Mu za to ogromną wdzięczność.

Prof. dr hab. med. Andrzej Pająk
Zakład Epidemiologii i Badań Populacyjnych Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków

Forum dyskusyjne - napisz komentarz

Musisz się zalogować, aby móc dodać komentarz.

Archiwum

Okręgowa Izba Lekarska w Warszawie im. prof. Jana Nielubowicza