7 listopada 2017

Prawa pacjenta szpitala psychiatrycznego

Prawo

Filip Niemczyk, adwokat

Pacjenci szpitali psychiatrycznych z wielu względów stanowią szczególną grupę chorych. W niniejszym artykule nie będę poruszał kwestii różnic między „chorobami duszy” i „chorobami ciała”, ale przedstawię sytuację prawną pacjenta szpitala psychiatrycznego. Relacja między lekarzem i pacjentem nie jest równa. Lekarz dysponuje wiedzą, doświadczeniem i środkami technicznymi, stawiającymi go w uprzywilejowanej pozycji względem chorego, który jest osobą potrzebującą pomocy, często bezradną, niejednokrotnie pozbawioną wsparcia ze strony bliskich. Dysproporcja ta ujawnia się szczególnie w realiach szpitala psychiatrycznego.

Podstawowym aktem prawnym regulującym prawa i obowiązki chorego leczącego się w szpitalu psychiatrycznym jest ustawa o ochronie zdrowia psychicznego z 19 sierpnia 1994 r. Została uchwalona wcześniej aniżeli inne akty prawne regulujące prawa pacjenta, co wydaje się nieprzypadkowe. Pacjent szpitala psychiatrycznego może być hospitalizowany bez swej zgody. W tym przypadku pobyt w szpitalu służy nie tylko leczeniu osoby z zaburzeniami psychicznymi, ale również izolacji, w celu ochrony społeczeństwa przed zagrożeniem ze strony chorego. Istotą praw pacjenta szpitala psychiatrycznego jest zatem zachowanie zdrowia i życia, autonomii woli, a także wolności osobistej. Liczne dramatyczne relacje dotyczące stosowania leczenia psychiatrycznego jako represji, chociażby wobec dysydentów w byłym ZSRR, pokazują, że prawa pacjenta szpitala psychiatrycznego i jego godność są bardziej narażone na naruszenie niż pacjenta leczonego wyłącznie ze względów somatycznych.

Prawa pacjenta szpitala psychiatrycznego stanowią część ogólnych praw pacjenta. Dlatego w razie braku regulacji dotyczącej szczególnego przypadku zastosowanie znajdują przepisy ustawy o prawach pacjenta i rzeczniku praw pacjenta z 6 listopada 2008 r. Wymieniono w niej przede wszystkim prawo pacjenta do świadczeń zdrowotnych odpowiadających wymaganiom aktualnej wiedzy medycznej (w przypadku leczenia psychiatrycznego – zawsze bezpłatnych), do informacji o swoim stanie zdrowia, do zachowania w tajemnicy przez osoby wykonujące zawód medyczny informacji z nim związanych, do wyrażenia zgody na udzielenie świadczeń zdrowotnych, do poszanowania intymności i godności, do dokumentacji medycznej, do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego. Prawa pacjenta, w szczególności pacjenta szpitala psychiatrycznego, mają przy tym umocowania w aktach wyższego rzędu. Art. 68 ust. 3 Konstytucji RP nakazuje władzom publicznym szczególną opiekę zdrowotną nad osobami niepełnosprawnymi, w zakresie przymusowej hospitalizacji i przymusowego leczenia, art. 30 wskazuje przyrodzoną i niezbywalną godność człowieka jako podstawę i źródło wszelkich praw i wolności, art. 41 ust. 2 gwarantuje kontrolę niezawisłego sądu dla każdego pozbawienia wolności, a tak należałoby kwalifikować przypadek osoby poddanej przymusowej hospitalizacji.

Specyfika ochrony praw pacjenta szpitala psychiatrycznego polega na tym, że dopuszcza się możliwość zastosowania przymusowego leczenia, które w oczywisty sposób stoi w sprzeczności z prawem autonomii i wolności jednostki. Przymus taki może być zastosowany jedynie dla dobra i w interesie pacjenta, co nie oznacza, że możliwa jest tu dowolność. Przeciwnie, stosowanie przymusu jest sytuacją wyjątkową, a zatem należy ją traktować jak ściśle ograniczoną do przewidzianych ustawą przypadków. Przymus bezpośredni wobec pacjenta może być zastosowany wówczas, gdy chory swoim zachowaniem zagraża własnemu lub cudzemu zdrowiu albo życiu, albo narusza bezpieczeństwo powszechne, kiedy gwałtownie niszczy lub uszkadza przedmioty w otoczeniu, kiedy poważnie zakłóca działanie placówki, w której przebywa. Zanim przymus zostanie zastosowany, należy pacjenta o tym uprzedzić.

Możliwość przyjęcia osoby do szpitala bez jej zgody istnieje wówczas, gdy jej dotychczasowe zachowanie wskazuje, że z powodu choroby zagraża własnemu życiu lub zdrowiu albo zdrowiu innych osób. Hospitalizacja bez zgody pacjenta zawsze wymaga zatwierdzenia przez ordynatora w ciągu 48 godzin oraz powiadomienia właściwego miejscowo sądu opiekuńczego w ciągu 72 godzin od chwili przyjęcia chorego. Czym innym jest orzeczenie przymusowego pobytu w ramach stosowanego przez sąd w postępowaniu karnym środka zabezpieczającego. Dotyczy szczególnie osób, które popełniły przestępstwo w stanie niepoczytalności, jeżeli istnieje wysokie prawdopodobieństwo, że ponownie popełnią czyn zabroniony o znacznej społecznej szkodliwości w związku z chorobą psychiczną lub upośledzeniem umysłowym albo ciężkie przestępstwo w związku z zaburzeniem preferencji seksualnych.

Prawo stosowania przymusu nie może prowadzić do wniosku, że osoby leczone w szpitalu psychiatrycznym mają mniej praw niż inni pacjenci. Wręcz przeciwnie, przepisy nakładają obowiązek specjalnej dbałości o prawa takich osób. W tym celu ustawa o ochronie zdrowia psychicznego wprowadziła instytucję rzecznika praw pacjenta szpitala psychiatrycznego, który powinien być obecny w każdej placówce i którego zadaniem jest m.in. pomoc w dochodzeniu praw w sprawach związanych z przyjęciem, leczeniem, warunkami pobytu i wypisaniem ze szpitala psychiatrycznego.

Kodeks Etyki Lekarskiej w art. 3 nakazuje lekarzowi wypełniać obowiązki bez względu na płeć, wiek, sytuację materialną pacjenta. Standard ochrony osób leczonych psychiatrycznie jest dodatkowo podniesiony, ze względu na charakter ich przypadłości, a także dopuszczalny w pewnych wypadkach przymus. 

Forum dyskusyjne - napisz komentarz

Musisz się zalogować, aby móc dodać komentarz.

Archiwum

Okręgowa Izba Lekarska w Warszawie im. prof. Jana Nielubowicza