8 września 2020

Aktualności prawnomedyczne

Filip Niemczyk, adwokat

Nowelizacja ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty

24 lipca 2020 r. opublikowana została nowelizacja ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty. W lutowym numerze „Pulsu” omawiałem jej projekt zaprezentowany przez Radę Ministrów. Ostateczny kształt nowelizacji w toku prac legislacyjnych uległ pewnym modyfikacjom, m.in. dzięki zaangażowaniu samorządu lekarskiego.

W odróżnieniu od pierwotnej propozycji zmian ustawa nie zawiera budzącego liczne kontrowersje rozwiązania umożliwiającego zatrudnianie lekarzy specjalistów spoza Unii Europejskiej, którzy nie nostryfikowali dyplomu, pod warunkiem, że uzyskają pełne prawo do wykonywania zawodu w ciągu 5 lat. Jego miejsce zajęła rozbudowana regulacja dotycząca potwierdzania kwalifikacji zawodowych uzyskanych poza UE przez wprowadzenie procedury egzaminów LEW i LDEW.

Znowelizowana ustawa wprowadza ponadto nowy typ egzaminu – Państwowy Egzamin Modułowy – dla lekarzy odbywających szkolenie specjalizacyjne. Pozytywny wynik PEM upoważni lekarza do samodzielnego udzielania świadczeń medycznych w zakresie wynikającym z programu modułu podstawowego dla danej specjalizacji lub określonej części modułu jednolitego, a także do pełnienia dyżurów medycznych. Nadto uregulowano wiele kwestii związanych z organizacją egzaminów LEK, LDEK, PES i PEM, m.in. przez wprowadzenie publicznej bazy pytań oraz obowiązku publikacji pytań i odpowiedzi po przeprowadzeniu egzaminów. Uzupełnieniem zmian w zakresie kształcenia i egzaminów jest ogólnopolski system naboru na rezydentury.

Odnotowania wymagają również zmiany w przepisach dotyczących podstawowych zasad wykonywania zawodu lekarza. Art. 30 mówi obecnie o obowiązku udzielania pomocy przez lekarza w każdym przypadku, gdy zwłoka w jej udzieleniu powodowałaby niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia. Wykreślono zatem „inne przypadki niecierpiące zwłoki”. Art. 39 mówiący o tzw. klauzuli sumienia uprawnia lekarza do powstrzymania się od wykonania świadczeń zdrowotnych niezgodnych z jego sumieniem, z zastrzeżeniem zawartym w art. 30, wymaga jedynie odnotowania tego faktu w dokumentacji medycznej. W dotychczasowym brzmieniu przepis zawierał również wymóg wskazania realnych możliwości uzyskania takiego świadczenia u innego lekarza lub w innym podmiocie leczniczym. Dodać należy, że celem nowelizacji jest doprowadzenie do tego, by treść ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty była zgodna z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 7 października 2015 r. Omawiana nowelizacja wprowadza również dodatkowe zasady wykonywania eksperymentów badawczych. Sprecyzowano m.in. kategorie osób, na których nie wolno przeprowadzać eksperymentów (w szczególności: dzieci poczęte, osoby ubezwłasnowolnione, żołnierze w czynnej służbie, osoby pozbawione wolności), a także zasady przeprowadzania eksperymentów na osobach małoletnich oraz niezdolnych do wyrażenia zgody na udział. Jednocześnie wprowadzono przepisy karne dotyczące naruszania zasad dokonywania eksperymentów, m.in. przeprowadzania eksperymentów medycznych bez wymaganej prawnie zgody, bez uzyskania pozytywnej opinii komisji bioetycznej albo wbrew jej warunkom, a także bez zawarcia umowy ubezpieczenia.

Zmiany w Kodeksie karnym w zakresie odpowiedzialności personelu medycznego

24 czerwca 2020 r. weszła w życie ustawa o dopłatach do oprocentowania kredytów bankowych udzielanych przedsiębiorcom dotkniętym skutkami COVID-19 oraz o uproszczonym postępowaniu o zatwierdzenie układu w związku z wystąpieniem COVID-19, nazywana tarczą 4.0. Wbrew nazwie akt ten nie dotyczy wyłącznie kwestii kredytów udzielanych przedsiębiorcom, ale zawiera istotną dla prawa medycznego i odpowiedzialności karnej personelu medycznego zmianę w kodeksie karnym, dla której walka z epidemią zdaje się być tylko pretekstem.

Nowelizacja objęła art. 37a k.k., który w dotychczasowym brzmieniu przewidywał możliwość zastosowania kary grzywny lub ograniczenia wolności w przypadku skazania oskarżonego za każde przestępstwo zagrożone karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 8 lat. Normę tę należało zestawić z przepisem art. 58 §1 k.k. nakazującym stosowanie kary więzienia tylko wówczas, gdy kara innego rodzaju nie spełni swego celu. Reguły te odnosiły się do wielu rodzajów przestępstw, m.in. przypisywanych personelowi medycznemu w przypadku stwierdzenia błędu, tj. nieumyślnego spowodowania śmierci (art. 155 k.k.), spowodowania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (art. 156 k.k.), narażenia na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (art. 160 k.k.). Orzeczenie bezwzględnej kary więzienia w sprawach o błąd stanowiło do tej pory wyjątek i ostateczność, a sąd zobowiązany był najpierw rozważyć zastosowanie kar wolnościowych.

Obecna treść art. 37a k.k. opisany schemat odwraca, czyniąc karę pozbawienia wolności wyjściową sankcją w sprawach medycznych. Dopiero jeśli sąd stwierdzi, że za dany czyn powinna być orzeczona kara niższa niż rok pozbawienia wolności, będzie miał możliwość orzeczenia kary grzywny, ale nie mniejszej niż 100 stawek dziennych, albo kary ograniczenia wolności, nie krótszej niż 3 miesiące. W przypadku orzeczenia kary wolnościowej obowiązkowe będzie orzeczenie środka karnego, środka kompensacyjnego lub przepadku mienia. Represyjność systemu karnego istotnie zatem wzrosła.

Stanowczy i uzasadniony sprzeciw wobec nowelizacji kodeksu karnego zgłosiły samorządy lekarski oraz pielęgniarski. Nie do przyjęcia jest bowiem zarówno tryb uchwalenia omawianej nowelizacji, jak również sam kierunek zmiany. Sejm nie zachował wymogów dotyczących odpowiedniej ścieżki legislacyjnej dla zmian kodeksowych, a sam projekt nie był poddany konsultacjom społecznym. Trybu procedowania nie uzasadnia przy tym w żaden sposób stan epidemii, a zaostrzenie sankcji ma w założeniu na stałe wejść do porządku prawnego.

Zaostrzenie sankcji karnych wobec personelu medycznego jest również pozbawione jakiegokolwiek merytorycznego uzasadnienia. Lekarz, pielęgniarka czy ratownik medyczny popełnia błąd kwalifikowany jako przestępstwo zazwyczaj w rezultacie przepracowania, pośpiechu lub pomyłki. W każdym przypadku jest to rezultat nieumyślnego działania lub zaniechania. Odpowiedzialność powinna być zatem istotnie różna od sankcji stosowanych wobec sprawców pospolitych przestępstw, o ile w ogóle nie należałoby błędów personelu medycznego zdepenalizować.

Warto odnotować, że forsowana w ubiegłym roku nowelizacja kodeksu karnego, która zaostrzała sankcję karną za przestępstwo nieumyślnego spowodowania śmierci, wobec której również protestowało środowisko lekarskie, została uznana w całości za niezgodną z konstytucją mocą wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 14 lipca 2020 r. Zastrzeżenia, jakie zgłoszono wówczas do sposobu przeprowadzenia procedury legislacyjnej, a które zakwestionował TK, dotyczą również omówionych aspektów tzw. tarczy 4.0.

Bieżące zasady i ograniczenia związane z epidemią COVID-19

Trwająca epidemia COVID-19 skutkuje niezmiennie wysoką aktywnością legislacyjną Rady Ministrów* oraz Ministerstwa Zdrowia.** Podstawowym aktem prawnym regulującym zasady funkcjonowania życia społecznego jest aktualnie rozporządzenie Rady Ministrów z 7 sierpnia 2020 r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii.

Od 8 sierpnia obowiązują zasady regionalizacji obostrzeń związanych z epidemią, polegające na wyróżnieniu powiatów kwalifikowanych jako obszary żółte i czerwone ze względu na zwiększone zagrożenie epidemiczne. Na najbardziej zagrożonych obszarach (czerwonych) obowiązuje m.in. zakaz organizacji targów i kongresów, obecności publiczności na zawodach sportowych, organizowania imprez kulturalnych w pomieszczeniach, działalności sanatoriów i uzdrowisk, a nakaz noszenia maseczek dotyczy wszelkich przestrzeni publicznych.

Na zdecydowanej większości terytorium obowiązują ogólne regulacje, które obecnie polegają m.in. na:

– obowiązku zachowania 1,5-metrowego dystansu pomiędzy pieszymi w miejscach publicznych,

– wymogu noszenia maseczki w przestrzeniach otwartych i zamkniętych, gdy nie ma możliwości zachowania dystansu, także w środkach transportu publicznego, galeriach handlowych, sklepach, kinach, teatrach, urzędach, kościołach, szkołach, na pocztach,

– nakazie poddania się kwarantannie osób, które przekraczają granicę RP stanowiącą zewnętrzną granicę UE, miały kontakt z osobami zakażonymi (lub potencjalnie zakażonymi) albo mieszkają z osobą, która zostaje skierowana na kwarantannę.

Granice wewnętrzne UE można obecnie przekraczać swobodnie. Zamknięte dla obcokrajowców pozostają granice Polski, jeśli stanowią zarazem zewnętrzne granice UE. Zewnętrzne granice Unii mogą przekraczać obywatele RP, członkowie ich rodzin oraz opiekunowie, dyplomaci, obywatele pozostałych państw UE, jeśli podróżują do miejsca zamieszkania, a także osoby posiadające zezwolenie na pobyt stały lub status rezydenta. Ograniczeniom nie podlega transport towarów.

 

*Aktywność legislacyjna Rady Ministrów:

http://dziennikustaw.gov.pl/D2020000099101.pdf
http://dziennikustaw.gov.pl/D2020000100601.pdf
http://dziennikustaw.gov.pl/DU/2020/1031
http://dziennikustaw.gov.pl/DU/2020/1050
http://dziennikustaw.gov.pl/D2020000106601.pdf
http://www.dziennikustaw.gov.pl/DU/2020/1108
http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20200001161/O/D20201161.pdf
http://dziennikustaw.gov.pl/DU/2020/1182
http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20200001231/O/D20201231.pdf
https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20200001232/O/D20201232.pdf
https://dziennikustaw.gov.pl/D2020000135601.pdf

**Aktywność legislacyjna Ministerstwa Zdrowia:

http://dziennikustaw.gov.pl/D2020000104601.pdf
http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20200001054/O/D20201054.pdf
http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20200001118/O/D20201118.pdf
http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20200001117/O/D20201117.pdf
https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20200001164/O/D20201164.pdf
https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20200001207/O/D20201207.pdf

Forum dyskusyjne - napisz komentarz

Musisz się zalogować, aby móc dodać komentarz.

Archiwum

Okręgowa Izba Lekarska w Warszawie im. prof. Jana Nielubowicza