22 marca 2024

Pediatra

Greckie pais (w dopełniaczu paidos), czyli ’dziecko’, w połączeniu z –iatreia, czyli ’leczenie’, dało pediatrię i pediatrę, słowa w wielu językach podobnie brzmiące, a oznaczające ‘leczenie dzieci’ i ’lekarza dzieci’. Dyftong (połączenie samogłosek) –ai– został uproszczony do –e-, ale mamy jeszcze wiele słów, które, zachowując dawne brzmienie, są dla niektórych nieco dziwne, przypominając określenie kromki chleba. I tak mamy pajdokrację, czyli ’rządy niedorosłych’, pajdocentryzm – jako kierunek myślenia o wychowaniu.

 

autor: JERZY BRALCZYK

 Ale pediatra już brzmi inaczej, z jednej strony bardziej naturalnie, choć z drugiej może mu przeszkadzać skojarzenie z łacińskim określeniem stopy, czyli pes (w dopełniaczu pedis) – pedikiur to dbanie o paznokcie u stóp, nie o dzieci, per pedes zaś to inaczej pieszo.

 

Inne wyrazy z greckim określeniem dziecka mają różne znaczenia. Słowo pederasta, z greckiego paid–erastes, czyli ‘miłośnik dzieci’, potem zmieniło znaczenie, przejęte przez grecko-łaciński wyraz pedofil, już w wyraźnie erotycznym odniesieniu. Pedagog to dawniej ‘wychowawca dzieci’, np. w arystokratycznym domu, ale też w placówkach oświatowych. Dziś tak nazywamy częściej specjalistę w dziedzinie pedagogiki. Sama pedagogika dotyczy całokształtu wychowania – kiedyś zwano to pajdeją, a nauka o dzieciach to z kolei pedologia. Nawiasem mówiąc, od włoskiego pedagogo prawdopodobnie pochodzi słowo pedant, dawniej oznaczające ‘surowego nauczyciela’.

 

A pediatra leczy dzieci. Część wyrazu pediatria to wspomniane greckie iatreia, czyli ‘leczenie’. Wielu specjalistów nazywanych z użyciem tej iatrei, później prostszej iatrii, to ci, którzy zajmują się naturalnie słabszymi, tymi, których rodzaj słabości często zresztą utrudnia lekarzowi kontakt z nimi. Słabością duszy zajmuje się psychiatra, słabością starości geriatra, słabościami młodości – pediatra. A mówiąc lub myśląc nieco przenośnie: tak jak starość (a właściwie i życie) można byłoby uznać za chorobę w stu procentach terminalną, tak młodość byłaby chorobą w stu procentach uleczalną, jeśli inne okoliczności nie zachodzą. Ale też słabość młodości na wiele takich okoliczności ją wystawia. I pediatra leczy dzieci z tych okoliczności.

 

Może być, i bywa zwany lekarzem dzieci, także – jak dawniej – lekarzem od dzieci, wreszcie lekarzem dziecięcym. Od słowa dziecko (słowa w sumie o dość niejasnym pochodzeniu) mamy dwa przymiotniki: dziecinny i dziecięcy. Dziecięcy to z grubsza ‘dotyczący dzieci’, dziecinny odnosi się często do cech dziecka przejawianych nie tylko przez dzieci. Wprawdzie pokój dziecinny to po prostu ‘pokój dla dzieci’, dom dziecinny wiąże się z naszym dzieciństwem, czyli wszystko w porządku, jednak nazwanie postępowania, rozumowania czy zachowania dziecinnym jest krytyką, bo tu dziecinny to tyle, co ‘niedojrzały’, ‘nadmiernie emocjonalny’, a nawet ‘nierozumny’. Lekarz pediatra, lekarz leczący dzieci, lekarz od dzieci, lekarz dzieci może być nazwany lekarzem dziecięcym, ale nie powinien dopuścić, by go nazwali dziecinnym.

 

A lekarzami dziecięcymi bywają bardzo często kobiety. Niektóre być może chcą, a inne dopuszczają, by je zwano pediatrkami. Nie jest to określenie szczególnie fonetycznie wygodne, ale nie sądzę, by było wiele pań określających siebie jako pediatryczki. Może niech wystarczy to, że wyraz pediatra jest co prawda gramatycznie rodzaju męskiego, ale deklinację ma żeńską, jak watra czy wręcz siostra. I że pediatria jest już na pewno gramatycznie żeńska.

Forum dyskusyjne - napisz komentarz

Musisz się zalogować, aby móc dodać komentarz.

Archiwum

Okręgowa Izba Lekarska w Warszawie im. prof. Jana Nielubowicza