20 maja 2024

Potencjalne nowe zawody w podstawowej opiece zdrowotnej

Zasady organizacji podstawowej opieki zdrowotnej są różne w poszczególnych krajach, m.in. w zależności od ich wielkości, i mogą być ukierunkowane na lekarza pierwszego kontaktu/lekarza podstawowej opieki zdrowotnej lub bardziej na pracę zespołową. Światowa Organizacja Zdrowia na tym tle prezentuje szerokie ujęcie i do zespołu podstawowej opieki zdrowotnej zalicza także „grupę innych pracowników służby zdrowia, którzy mają dodatkowy wkład w opiekę nad pacjentem”. Podstawowy zespół najczęściej składa się z lekarza i pielęgniarki podstawowej opieki zdrowotnej, ale może także być wielodyscyplinarnym zespołem obejmującym nawet kilkudziesięciu specjalistów.

Proces starzenia się społeczeństwa oraz wzrost liczby zachorowań na choroby przewlekłe spowodują zwiększenie zapotrzebowania na świadczenia pielęgnacyjne i opiekuńcze, a w konsekwencji na personel wykwalifikowany w opiece nad osobami starszymi. Istnieje więc potrzeba kształtowania funkcjonalnej opieki medycznej dla osób w podeszłym wieku. W kształceniu kadr medycznych widać wręcz tendencję do tworzenia nowych zawodów medycznych, nastawionych na świadczenie usług pielęgnacyjnych, w szczególności usług dla osób starszych i niesprawnych – pielęgniarki opieki długoterminowej (T. Karkowski, Dostosowywanie zasobów kadry medycznej do potrzeb starzejącego się społeczeństwa, „Zdrowie Publiczne i Zarządzanie” 1/2015, s. 82–94). Także w tym obszarze widoczny jest potencjał rozwoju podstawowej opieki zdrowotnej.

POZ powinna mieć również szczególne znaczenie w systemie opieki zdrowotnej ze względu na potencjał, jaki posiada w zakresie profilaktyki zdrowotnej. Poprawę stanu zdrowia Polaków i dłuższe życie w zdrowiu można osiągnąć, kładąc odpowiedni akcent właśnie na podtrzymywanie zdrowia i profilaktykę chorób, przede wszystkim chorób cywilizacyjnych o charakterze przewlekłym, oraz tych, którym można zapobiegać. Bardzo istotne jest także zwalczanie czynników ryzyka, takich jak: nikotynizm, niezdrowe nawyki żywieniowe, brak aktywności fizycznej, alkohol, oraz – szczególnie w ostatnich latach – substancje psychoaktywne oraz uzależnienia behawioralne. Są to obszary, w których zespoły medycyny rodzinnej powinny również odgrywać większą rolę . W tak ujętej podstawowej opiece zdrowotnej kluczowe są więc wykwalifikowane kadry.

Należy też wspomnieć obserwowane w ostatnich latach zmiany w zakresie sposobu udzielania świadczeń opieki zdrowotnej. Wyjątkowe znaczenie ma wprowadzanie rozwiązań informatycznych, których zakres i skuteczność działania są w sposób szczególny uwarunkowane odpowiednimi kompetencjami personelu. Od kilku już lat wskazuje się, że wdrażanie rozwiązań informatycznych w podstawowej opiece zdrowotnej jest ważnym i pilnym zadaniem. Mając na uwadze tak określone cele i zadania podstawowej opieki zdrowotnej w systemie ochrony zdrowia, należałoby rozważyć rozszerzenie listy osób pracujących i współpracujących z zespołem POZ. Analiza zawodów istniejących w sektorze ochrony zdrowia pozwala dokonać ogólnego podziału na: osoby wykonujące zawód medyczny – jak unormowano w art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy o działalności leczniczej (u.d.l.) – jako uprawnione na podstawie odrębnych przepisów do udzielania świadczeń zdrowotnych oraz legitymujące się nabyciem fachowych kwalifikacji do udzielania świadczeń zdrowotnych w określonym zakresie lub w określonej dziedzinie medycyny, oraz inne osoby, takie jak: kadra administracyjna, osoby zajmujące się obsługą, pracownicy techniczni i gospodarczy.

Szczególnie zasadne wydaje się poszerzenie podstawowej opieki zdrowotnej o świadczenia pomocy psychologicznej, a zwłaszcza psychoterapeutycznej. Skoordynowana opieka psychologiczna (psychoterapeutyczna) lub psychiatryczna nad danym pacjentem wraz z lekarzem POZ pozwoliłaby uniknąć swoistego obciążania systemu opieki zdrowotnej, nie mówiąc już o pozytywnych, lecz trudno mierzalnych rezultatach dla rodziny pacjenta i jego otoczenia. Podczas prac legislacyjnych nad ustawą o podstawowej opiece zdrowotnej rozważano, aby do zespołu POZ został włączony także dietetyk (M. Skrzypek, K. Goral, Dietetyk jako zawód medyczny w świetle dokumentów międzynarodowych oraz polskich regulacji prawnych, „Hygeia Public Health” 1/2018, s. 67). Ostatecznie jednak dietetycy nie weszli w skład zespołów POZ. Nie oznacza to jednak, że dietetyk – analogicznie jak psycholog – nie może znaleźć się w zespole na zasadzie fakultatywnej. Należy bowiem przypomnieć, że zgodnie z art. 12 ustawy o podstawowej opiece zdrowotnej (u.p.o.z.) w zakresie obowiązków lekarza mieszczą się działania z zakresu profilaktyki chorób, podobnie jak w przypadku pielęgniarki i położnej, tj. działania z zakresu promocji zdrowia i profilaktyki chorób. Świadczenia dietetyka mogłyby być więc uzupełnieniem w tym zakresie. Jego szczególną rolą jest edukacja i promocja zdrowego żywienia we wszystkich grupach społecznych. To szczególnie ważne wobec wielu chorób noszących miano „cywilizacyjnych”. Jednostki chorobowe, w których dietoterapia może być istotnym elementem procesu terapeutycznego, to przede wszystkim: otyłość, choroby nowotworowe, metaboliczne, choroby układu oddechowego, alergie, choroby nerek, układu sercowo-naczyniowego, żołądka, trzustki, wątroby, układu kostno-stawowego.

Kolejnym zawodem, którego przedstawiciele mogliby znaleźć miejsce w zespole POZ, jest fizjoterapeuta. W literaturze przedmiotu podkreśla się, że dolegliwości bólowe w obrębie kręgosłupa i kończyn – w szczególności przewlekłe – stanowią bardzo poważny problem zarówno medyczny, jak i społeczno-ekonomiczny. Autorzy rekomendacji w zakresie fizjoterapii zespołów bólowych kręgosłupa w podstawowej opiece zdrowotnej podkreślają potrzebę zmian w tym zakresie, głównie przez wspomaganie procesu usprawniania realizowanego przez fizjoterapeutę w ramach POZ. Dzięki szybkiej diagnostyce i dostępowi do leczenia na poziomie podstawowej opieki zdrowotnej w znacznym stopniu może się skrócić czas oczekiwania na wizytę w specjalistycznej przychodni rehabilitacyjnej. Ograniczy to także liczbę zwolnień lekarskich z pracy oraz absencję chorobową, obniży koszty medyczne pośrednie i bezpośrednie (Racjonalizacja kosztów w ochronie zdrowia, red. E. Nojszewska, Warszawa 2012). Autorzy rekomendacji, wydanej wspólnie przez Polskie Towarzystwo Fizjoterapii, Polskie Towarzystwo Medycyny Rodzinnej oraz Kolegium Lekarzy Rodzinnych w Polsce, postulują skierowanie do leczenia na poziomie podstawowej opieki zdrowotnej „prostych strategii (kinezyterapii, masażu, fizykoterapii, pomocy technicznych, autoterapii, edukacji), które oprócz działań lekarza i fizjoterapeuty włączą aktywnie pacjenta do terapii”.

Wsparcie podstawowej opieki zdrowotnej to nie tylko zawody medyczne związane z bezpośrednim udzielaniem świadczeń zdrowotnych, ale także zawody mające charakter pomocniczy. Pośród nich należy wskazać: sekretarki medyczne/sekretarzy medycznych (w tym asystentów medycznych), rejestratorki i rejestratorów oraz inżynierów i techników ze specjalizacją w ochronie zdrowia. Dobrze wykwalifikowana sekretarka medyczna może wnieść istotny wkład w efektywne działanie podmiotów leczniczych. Charakteryzując zakres obowiązków na tym stanowisku, najczęściej wskazuje się prace biurowe związane z prowadzeniem dokumentacji medycznej. Zakres działania sekretarek medycznych może być jednak znacznie szerszy. Na gruncie obowiązujących przepisów mamy Rejestr Asystentów Medycznych, a jednocześnie nie unormowano pojęcia asystenta medycznego. Jako powód takiego stanu rzeczy w doktrynie wskazuje się okoliczność, że asystent medyczny nie został określony jako nowy zawód, ale jako pewnego rodzaju funkcja pełniona w procesie wystawiania e-zwolnień.

Kolejnym zawodem, który może stanowić bardzo efektywne wsparcie w podmiotach POZ, jest rejestratorka medyczna/rejestrator medyczny. Zasadniczym celem pracy zatrudnionych na tym stanowisku jest przyjmowanie zgłoszeń pacjentów, ustalanie terminów świadczeń zdrowotnych, kierowanie pacjentów do właściwych pracowników ochrony zdrowia (głównie w obrębie danego podmiotu leczniczego) oraz, co szczególnie istotne, wsparcie w prowadzeniu dokumentacji medycznej osób objętych opieką. Zatrudnieni w tym charakterze mogliby również udzielać informacji o świadczeniach i weryfikować ubezpieczenia zdrowotne pacjentów.

O ile konserwacja i naprawa wyposażenia znajdującego się w podmiotach leczniczych udzielających świadczeń w zakresie podstawowej opieki zdrowotnej nie nastręczają raczej trudności, istnieją bowiem serwisy gwarancyjne i pogwarancyjne oferowane przez producentów, o tyle trudności mogą wystąpić w przypadku nagłych awarii. Wówczas cenne byłoby wsparcie techniczne, a zwłaszcza informatyczne. Personel medyczny w większości nie ma wystarczających kompetencji w tej dziedzinie. Dlatego potrzebna wydaje się możliwość zatrudnienia (np. na zlecenie) nawet przez kilka czy kilkanaście podmiotów inżyniera lub technika medycznego ze znajomością informatyki medycznej. W krajach europejskich i Stanach Zjednoczonych prowadzane są całodobowe dyżury inżyniera medycznego. To on odpowiada za bezpieczeństwo pacjentów, zwłaszcza na bloku operacyjnym, na którym stosuje się innowacyjną aparaturę. Potrzebę wprowadzenia zawodu inżyniera medycznego podkreślała również E. Piętka podczas konferencji naukowej „Wyzwania innowacyjności dla ekonomii i prawa w ochronie zdrowia” zorganizowanej przez Wydział Prawa i Administracji UKSW (https://serwisy.gazetaprawna.pl/zdrowie/artykuly/1411316,wyzwania-innowacyjnosci-dla-ekonomii-i-prawa-w-ochronie-zdrowia.html). Wprowadzenie do POZ tego zawodu łączy się także z procesami demograficznymi i starzeniem się społeczeństwa. Jak już była o tym mowa, problematyka ta wpisuje się bowiem w model opieki nad pacjentami przewlekle chorymi, także teleopieki/telemonitoringu. Jest to uwarunkowane umiejscowieniem podstawowej opieki zdrowotnej w systemie ochrony zdrowia i wynikającym stąd ciągłym i kompleksowym charakterem opieki nad pacjentem. To właśnie na poziomie POZ lekarze są pierwszymi, którzy rozpoznają choroby cywilizacyjne, czyli dotykające największego odsetka społeczeństwa. Przy czym w podstawowej opiece zdrowotnej chodzi zwłaszcza o wsparcie teleinformatyczne.

Na tle rozwiązań prawnych obowiązujących w Polsce uzasadniony jest wniosek, że intencją ustawodawcy, wskazaną już we wstępie uzasadnienia ustawy o podstawowej opiece zdrowotnej, było „przygotowanie i wdrożenie odpowiedniej ustawy, która zwiększy rolę POZ i zapewni skoordynowanie działań z innymi częściami systemu opieki zdrowotnej, zwiększy rolę profilaktyki i edukacji zdrowotnej, pozwoli na realizację kompleksowej i holistycznej POZ”. Nie powinien więc budzić wątpliwości cel regulacji, a mianowicie kompleksowe określenie następujących elementów: umiejscowienie podstawowej opieki zdrowotnej w systemie ochrony zdrowia, wskazanie jej zadań i organizacji, a także zasad kontroli jakości świadczeń oraz źródeł finansowania. Z tego względu zasadne jest wzmocnienie tak rozumianej ochrony zdrowia o zawody, które usprawnią i rozszerzą zakres oraz jakość udzielanych przez nią świadczeń zdrowotnych.

Ze względu na statystycznie obserwowaną zwiększoną liczbę świadczeń zdrowotnych w podstawowej opiece zdrowotnej, a także podstawowy i pierwszy element systemu ochrony zdrowia, należy postulować rozbudowanie struktury podmiotów POZ tak, aby stały się – tam, gdzie to możliwie – centrum zdrowotnym, z bardzo wyraźnym jednak zastrzeżeniem, że powinna być tutaj zastosowana formuła fakultatywności. Biorąc pod uwagę organizacyjne trendy, a także istotne braki personelu medycznego (zwłaszcza pielęgniarek), należy odciążyć zawody medyczne od czynności administracyjnych. Nawiasem mówiąc, postulat ten nie jest nowy, dyskusja nad potrzebą zmian organizacyjnych w służbie zdrowia trwa już wiele lat.

W dobie rozwoju techniki i informatyki potrzebne jest wsparcie techniczne i informatyczne podstawowej opieki zdrowotnej. Wraz ze wzrostem znaczenia telemedycyny, a także postępującego wciąż trendu informatyzacji służby zdrowia, zapewnienie sprawnej i wysoko specjalistycznej obsługi techniczno-informatycznej jest niezbędne.

Powyższe wnioski ze względu na ramy niniejszego artykułu są bardzo syntetycznie ujęte. Zostały jednak rozwinięte w monografii: S. Sikorski, R. Mędrzycki, Nowe zawody w podstawowej opiece zdrowotnej w Polsce, Warszawa 2021.

Sebastian Sikorski – adwokat, profesor uczelni, doktor habilitowany nauk prawnych w Katedrze Prawa Administracyjnego i Samorządu Terytorialnego, Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie.

Forum dyskusyjne - napisz komentarz

Musisz się zalogować, aby móc dodać komentarz.

Archiwum

Okręgowa Izba Lekarska w Warszawie im. prof. Jana Nielubowicza