14 listopada 2016

Prawa lekarza

Filip Niemczyk, adwokat

W debacie o relacji lekarza z pacjentem i prawach pacjenta oraz jego rodziny nie można pominąć kwestii praw lekarza. Prawa lekarza mają źródło w godności zawodu. Kodeks Etyki Lekarskiej nakazuje strzec godności stanu lekarskiego i niczym jej nie splamić, a zasady etyki zobowiązują lekarza do przestrzegania praw człowieka i dbania o godność zawodu lekarskiego (art. 1 KEL). Z tak rozumianej godności wynika zatem zobowiązanie do dbania nie tylko o wąsko pojęty wizerunek grupy zawodowej, ale przede wszystkim o wartości moralne i ludzkie. Z drugiej strony poczucie godności wiąże się z oczekiwaniem nie tylko od siebie, ale i od innych szacunku dla wykonywanej pracy oraz wyborów, jakie należy w związku z nią podejmować. Lekarz pełni w społeczeństwie rolę szczególną, towarzyszy każdemu od narodzin aż do śmierci. Zobowiązany jest wykonywać swe obowiązki sumiennie, według najlepszej wiedzy. Dlatego powinien zachować swobodę działań zawodowych, zgodnie ze swoim sumieniem i współczesną wiedzą medyczną (art. 4 KEL). Mimo szczególnej roli społecznej, lekarz tylko w niektórych przypadkach objęty jest ochroną prawną należną funkcjonariuszowi publicznemu. Na przykład podczas wykonywania zadań w ramach pomocy doraźnej i w przypadkach niecierpiących zwłoki (art. 44 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty), medycznych czynności ratunkowych (art. 5 ust. 1 ustawy o Państwowym Ratownictwie Medycznym) lub czynności lekarza sądowego (art. 2 ust. 3 ustawy o lekarzu sądowym). Szczególna ochrona prawna funkcjonariusza publicznego polega m.in. na tym, że określone zachowanie sprawcy przestępstwa wobec niego jest zagrożone karą surowszą. Oznacza to, że poza sytuacjami wymienionymi lekarz nie korzysta ze szczególnej ochrony. Lekarz wykonuje zawód zaufania publicznego. Pacjent i jego rodzina powierzają mu życie i zdrowie oraz ściśle prywatne informacje. Odpowiedzialność, jaka się z tym wiąże, wymaga autonomii, która nie oznacza dowolności postępowania, ale wymaga oparcia się na wiedzy medycznej, rozumie i sumieniu. W tym kontekście jako kluczowe prawa lekarza jawią się prawo niepodjęcia lub odstąpienia od leczenia pacjenta w uzasadnionych przypadkach, z wyjątkiem przypadków niecierpiących zwłoki (art. 38 ust. 1 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty oraz art. 7 Kodeksu Etyki Lekarskiej), oraz powstrzymywania się od wykonania świadczeń zdrowotnych niezgodnych z jego sumieniem, z wyjątkiem przypadków niecierpiących zwłoki (art. 39 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty). Nie budzi większych kontrowersji prawo odstąpienia od leczenia pacjenta, który zachowuje się niewłaściwie wobec lekarza lub nie stosuje się do zaleceń. Jeśli lekarz wykonuje zawód na podstawie stosunku pracy lub w ramach służby zdrowia, może nie podjąć leczenia lub odstąpić od niego, jeżeli istnieją poważne ku temu powody, po uzyskaniu zgody swojego przełożonego (ust. 3). Polem niekończących się dyskusji jest tzw. klauzula sumienia. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 2015 r., według którego art. 39 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty nie jest zgodny z konstytucją w zakresie, w jakim nakłada na lekarza obowiązek wykonania niezgodnego z jego sumieniem świadczenia zdrowotnego w „innych przypadkach niecierpiących zwłoki” oraz w zakresie, w jakim nakłada na lekarza powstrzymującego się od wykonania świadczenia zdrowotnego niezgodnego z jego sumieniem obowiązek wskazania realnych możliwości uzyskania takiego świadczenia u innego lekarza lub w innym podmiocie leczniczym, zdaje się znacząco rozszerzać uprawnienia przyznane lekarzowi, dając niemal nieograniczone prawo odmowy. W moim przekonaniu nie można klauzuli sumienia interpretować z pominięciem źródeł praw lekarza ani też w kontrze do praw pacjenta. Lekarz wykonuje zawód zaufania publicznego i jest częścią systemu służby zdrowia. Narzucanie własnych przekonań moralnych pacjentowi może być odebrane jako brak szacunku dla jego autonomii i podważać zaufanie do zawodu. Na stronach internetowych niektórych izb lekarskich publikowana jest tzw. Karta Praw Lekarza i Lekarza Dentysty. W obecnym stanie prawnym na listę wynikającą z Karty Praw składa się przeszło 100 pozycji dotyczących m.in.: prawa do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia, bezpiecznych warunków pracy, urlopów i wypoczynku, reguł uzyskiwania specjalizacji, uznawania dyplomów itp. Warto pamiętać, że fundamentem wszystkich praw lekarza jest godność i ranga zawodu. Służba pacjentom nie może zatem wiązać się z nadużyciem uprawnień, bo w dalszej perspektywie oznacza to osłabienie pozycji zawodu lekarza. ■

Forum dyskusyjne - napisz komentarz

Musisz się zalogować, aby móc dodać komentarz.

Archiwum

Okręgowa Izba Lekarska w Warszawie im. prof. Jana Nielubowicza